شیعه نیوز:
پرسش
درباره نرفتن حضرت علی( علیه السلام ) به نماز صبح رسول الله( صلی الله علیه و آله و سلم ) از خستگی عبادت شب که در روایت آمده توضیح دهید!
پاسخ اجمالی
در روایتی از امام باقر( علیه السلام ) نقل شده است: شبی امام علی( علیه السلام ) تمام شب را به تهجد و شب‌زنده‌داری گذراند و هنگام اذان، بعد از خواندن نماز صبح از شدت خستگی، سرش سنگین شد(به چرت رفت). پیامبر خدا( صلی الله علیه و آله و سلم ) بعد از خواندن نماز جماعت صبح، متوجه عدم حضور امام علی( علیه السلام ) در نماز شد و نزد دخترش فاطمه(س) آمد و به او گفت: برای پسر عمویت چه مشکلی پیش آمد که در نماز جماعت صبح شرکت نکرد؟! فاطمه(س) نیز ماجرا را برای پدرش بازگو کرد. پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) فرمود: آن مقدار پاداشی که از نخواندن نماز صبح به جماعت از دست داد، بیش از مقدار پاداشی بود که با تمام شب‌زنده‌داری‌اش به دست آورده بود. علی( علیه السلام ) با شنیدن این سخن پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) بیدار شد. پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) به او فرمود: ای علی! فردی که نماز صبح را به جماعت بخواند، گویا تمام شب را به رکوع و سجود گذرانده باشد. ای علی! آیا نمی‌دانی که زمین از خواب قبل از طلوع آفتاب یک دانشمند نزد خدا ناله می‌کند! [1]
در ارتباط با این گزارش باید از دو جنبه سند و محتوا به ارزیابی پرداخت:
الف) اگرچه منبع این گزارش، منبع قابل استنادی است، اما به هرحال این روایت، روایت مرسلی است و این‌گونه نیست که پذیرفتن آن لازم باشد.
ب) با فرض پذیرش سند نیز باید گفت:
1. انسانی که از شدت فعالیت و تلاش مشروعش، ناخودآگاه به خواب رفته، تکلیفی ندارد، حتی اگر این خوابش در زمان مکروه بوده و حتی اگر نماز واجبی نیز از او فوت شود.
2. تعداد مستحبات آن قدر زیاد است که پرداختن به برخی از آنها، مانع از آن می‌شود که به دیگری بپردازیم و باید اولویت بندی کرد.
3. سیره امام این نبود که تنها به تهجد پرداخته و صبح‌ها در نماز جماعت حاضر نشود، بلکه تنها یک صبح – آن هم به صورت ناخواسته – به دلیل انجام یک مستحب مؤکد، از حضور در جماعت – که آن نیز مستحب مؤکد دیگری بود – باز مانده بود.
4. بر اساس این گزارش نیز، امام به دلیل آن‌که احتمال می‌داد که خواب او را فراگیرد، نماز صبحش را به صورت فرادا خواند تا قضا نشود و می‌دانیم که تکرار نماز خوانده شده به صورت فرادا با جماعت نیز امکان‌پذیر است؛ بر این اساس، تخلفی که به عصمت حضرتشان لطمه وارد سازد صورت نگرفت.
4. پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) نیز امام علی( علیه السلام ) را توبیخ نفرمود، بلکه سفارشی داشت که ایشان در انجام برخی مستحبات به گونه‌ای عمل نماید که مستحب دیگری از دست نرود.
5. این گفت‌وگو می‌تواند در راستای آموزش به دیگران نیز ارزیابی شود که تعادل را در انجام مستحبات رعایت کنند.
[1]. ابن حیون، نعمان بن محمد مغربی، دعائم الإسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الأحکام، محقق، مصحح، فیضی، آصف ج 1، ص 153، قم، مؤسسة آل البیت ع، چاپ دوم، 1385ق.
T