تاکنون داستان آوردن تخت ملکه سرزمین صبا (بلقیس) را توسط آصف بن برخیا برای حضرت سلیمان شنیده اید؟1
فکر می کنید این قدرت برتر او - که از جنیان نیز بسیار بیشتر است - از کجا بدست آمده است ؟
همانطور که از متن آیه 2 مشخص است منبع علم آصف بن برخیا علم الکتاب است . اما آیا وی بر تمام علم الکتاب مسلط بوده است ؟
پاسخ این سوال این است که همانطور که در آیه واضح است او دارای بخشی از علم الکتاب است همان جا که اورده است "قَالَ الَّذِى عِندَهُ عِلْمٌ مِّنَ الْكِتَابِ" بخشی از علم کتاب در نزد او بوده است .
امام باقر علیه السلام در ذیل این آیه فرموده اند:
میزان بهره آصف بن برخیا از علم الکتاب به اندازه آن است که یک مگس می تواند از آب دریا حمل کند3 .
حال به آیه دیگری بر خورد میکنیم که از کسی جز پیامبر اکرم صلي الله عليه وآله سخن می گوید که نزد او تمام علم الکتاب است . آیه 43 سوره رعد :
يَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَسْتَ مُرْسَلاً قُلْ كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ
و كسانى كه كفر ورزيدند گويند: تو فرستاده (خدا) نيستى. بگو: گواهى خدا و كسى كه علم كتاب نزد اوست، ميان من و شما كافى است.
این فرد کیست ؟ اگر آصف با ذره ای از این علم چنان میکرد این فرد توسط علم خود چه می توانایی هایی دارد؟
اكنون بايد ديد مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ كيست؟
(1گويند مراد از «الكتاب» لوح محفوظ است در اين صورت مراد از «من عنده» اللَّه است ولى آن خلاف ظاهر است و خدا قصد شوخى ندارد.
(2گويند: مراد از كتاب تورات و انجيل و مراد از من عنده» علماء يهود و نصارى است كه آنها نبوت آن حضرت را مىدانستند، ولى آيه مكى است و در وقت نزول آن نه كسى از آنها اسلام آورده بود و نه شهادت داده بود در بعضى از آيات آمده أَ وَ لَمْ يَكُنْ لَهُمْ آيَةً أَنْ يَعْلَمَهُ عُلَماءُ بَنِي إِسْرائِيلَ شعراء/ 197 ضمير «يعلمه» راجع به قرآن است اين آيه مىگويد: اينكه دانشمندان يهود مىدانند قرآن كتاب آسمانى است بر مشركان اهل مكه دليل است ولى آن هم عموم است و هم شهادت نيست اما «من عنده» مفرد است و كارش شهادت مىباشد.
(3بقولى مراد از آن مؤمنان اهل كتاب است مانند عبد اللَّه بن سلام، سلمان فارسى، تميم دارى و مانند آنها، ولى آن مردود است كه آنها در مدينه ايمان آوردند و اين آيه مكى است، ابن تيميه گويد: آيه بالاتفاق مدنى است، معلوم نيست اين اتفاق را از كجا آورده است.
قول اصح همانست كه در روايات اهل بيت عليهم السّلام آمده:
مراد از آن على عليه السّلام است.
اينك چند روايت در اين زمينه نقل مىكنيم.
.1عبد اللَّه بن عطا مىگويد: به امام باقر عليه السّلام گفتم: اين پسر عبد اللَّه بن سلام: گمان مىكند پدرش همان است كه خدا مىگويد: قُلْ كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ فرمود: دروغ مىگويد او على بن ابى طالب است «قال كذب هو على بن ابى طالب عليه السّلام».
.2بريد بن معاويه گويد: به امام باقر عليه السّلام گفتم: قُلْ كَفى بِاللَّهِ شَهِيداً بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ فرمود: خدا ما را اراده فرموده، على افضل و اولى و بهتر ماست بعد از نبى صلّى اللَّه عليه و آله «قال ايانا عنى و على افضلنا و اولنا و خيرنا بعد النبى».
.3فضل بن يسار از امام باقر عليه السّلام نقل كرده درباره قول خدا وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ فرمود: درباره على عليه السّلام نازل شد، او عالم اين امت است بعد از نبى صلوات اللَّه عليه و آله «قال نزلت في على عليه السّلام انه عالم هذه الامة بعد النبى صلّى اللَّه عليه و آله».4
.4و در تفسير برهان هم از فقيه ابن المغازلى شافعى روايت كرده كه او به سند خود از على بن عابس نقل كرده كه گفت: من و ابو مريم وارد شديم بر عبد اللَّه بن عطا، او به ابى مريم گفت: اى ابا مريم! على را بان حديثى كه از ابى جعفر برايم نقل كردى حديث كن. ابو مريم گفت: من نزد ابى جعفر نشسته بودم كه پسر عبد اللَّه بن سلام گذشت، گفتم خدا مرا فدايت كند، اين پسر آن كسى است كه نزد او علم كتاب است؟ گفت: نه، و ليكن صاحب شما على بن ابى طالب (ع) است آن كسى كه آياتى از كتاب خدا در شانش نازل شده، و از آن جمله فرمود:" وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ"، و نيز فرمود:" أَ فَمَنْ كانَ عَلى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَ يَتْلُوهُ شاهِدٌ مِنْهُ"، و نيز فرمود:" إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ ..." . 5
بنابراين تفاسير از دو جهت دلالت بر فضيلت و امامت حضرت امير المؤمنين و اولاد معصومين آن بزرگوار عليهم السّلام نمايد:
1- اعلم بودن آن سرور، همچنين هر يك از ائمه هدى در عصر خود اعلم از تمام روى گردانيد و از اين مرتبه بالاتر نمىباشد.
2- اكتفا نمودن به شهادت آن حضرت به تنهائى دلالت مىكند بر عصمت آن سرور، زيرا به شهادت يك شاهد به غير معصوم مدعا ثابت نمىشود، و عصمت دليل امامت باشد، و همچنين است اين دو وصف نسبت به تمام ائمه معصومين عليهم السّلام.
پی نوشت
1. ملکه صبا بعد از در یافت نامه حضرت سلیمان سرزمین خود را به سمت حضرت سلیمان ترک کرد . حضرت سلیمان می- خواستند به او نشان دهد که فرستاده الهی هستند و قصد کشور گشایی ندارند . به همین علت در جمع بزرگان خود اعلام کردند که :" چه کسی توانایی دارد تخت ملکه صبا را قبل از رسیدن او به اینجا ،بیاورد . جنی برخاست و گفت من این کار را قبل از انکه محل قضاوت خودرا ترک کنی انجام می دهم . اما آصف بن برخیا که در قرآن به نام و من عنده علم من الکتاب از او یاد شده ، گفت من این کار را قبل از آنکه چشم بر هم زنی انجام می دهم و چنین کرد ... (ملاحظه شود ذیل آیات 38-41 سوره نمل)
2. قَالَ الَّذِى عِندَهُ عِلْمٌ مِّنَ الْكِتَابِ أَنَا ءَاتِيكَ بِهِ . . . (40 نمل)
3. المیزان ذیل همان آیه
4. تفسير أحسن الحديث، ج5، ص: 260
5. البرهان، ج 2، ص 304، ح 25.
T