«أَفَمَن کَانَ عَلَي بَيِّنَةٍ مِّن رَّبِّهِي وَ يَتْلُوهُ شَاهِدٌ مِّنْهُ . . . ». [1]
آيا کسي که از جانب پروردگارش بر حجّتي روشن است و شاهدي از او، در پي اوست ... [دروغ ميبافد] ؟
این آیه در شان عصمت رسول خداست ، اما برای معرفی پیامبر و دلیل راستگو بودنشان خداوند دو تعبیر به کار برده اند.در تعبیر اول سخن از کسی است که از جانب خدایش بر دلیلی روشن و استوار است و در تعبیر دوم شاهدی برای او مطرح می شود . نزد حاملان وحی میرویم تا این دو فرد را در کلام آنها بشناسیم ... .
1. پيامبر صلی الله عليه وآله : مراد از « آيا کسي که از جانب پروردگارش بر حجّتي روشن است »، منم و مراد از « و شاهدي از او » علي است. [2]
2. امام علی عليه السلام : مراد از «کسي که از جانب پروردگارش بر حجّتي روشن است»، پيامبر خداست و مراد از «وشاهدي از او» منم. [3]
3. نقل از زادان است :از او علي عليه السلام شنيدم که ميفرمود : « سوگند به آن که دانه را شکافت و موجودات زنده را آفريد، اگر مَسندي براي من نهاده شود، در بين توراتيان به توراتشان و در بين انجيليان به انجيلشان و در بين زبوريان به زبورشان و در بين قرآنيان به قرآنشان داوري ميکنم. سوگند به آن که جانم در دست اوست، هيچ قريشيِ سر تراشيدهاي نيست، [4] جز آن که آيهاي را که او را به سوي بهشت ميرانَد يا به دوزخ ميکشاند، ميدانم».
مردي گفت:اي امير مؤمنان! آيهاي که درباره تو نازل شده، چيست؟
فرمود:آيه " آيا کسي که از جانب پروردگارش بر حجّتي روشن است و شاهدي از او در پي اوست ... [دروغ ميبافد]؟ ". پيامبر خدا «حجّت روشن او» است و من «شاهدي از او» هستم. [5]
4. در تفسير فرات - به نقل از زيد بن سلام جُعفي -:بر امام باقرعليه السلام وارد شدم و گفتم:خدا خيرت دهد! خيثمه از تو درباره سخن خدا «آيا کسي که از جانب پروردگارش بر حجّتي روشن است و شاهدي از او، در پي اوست ...»، نقلي کرد. او به من گفت که شما گفتهايد:پيامبر خدا، بر حجّتي روشن از جانب پروردگارش است و عليعليه السلامبعد از او، پيرو او و شاهدي از اوست و اين آيه، درباره وي نازل شده است .
امام باقر عليه السلام فرمود:«سوگند به خدا، خيثمه درست گفته است و من همينگونه به وي گفتهام».[6]
5. به نقل از احمد بن عمر حلّال: از ابو الحسنعليه السلام (امام کاظم يا امام رضاعليهما السلام) درباره سخن خداي عزوجل:«آيا کسي که از جانب پروردگارش بر حجّتي روشن است و شاهدي از او، در پي اوست»، پرسيدم. فرمود: «امير مؤمنان - که درودهاي خدا بر او باد - شاهد بر پيامبر خداست و پيامبر خدا بر حجّت روشن از جانب پروردگارش است». [7]
حال این سوال مطرح است که این تعبیر در شان امیرالمومنین آیا در نظر عامه حامل فضیلتی است ؟ به فخر رازی مراجعه می نماییم تا نظر او را جویا شویم :
فخر رازی در تفسير سخن خدا درآنجا که فرموده است : «و شاهدي از او، در پي اوست» اینگونه آورده است: قول سومْ یعنی اينکه مراد، علي بن ابي طالبعليه السلام است ارجح و معناي آن اين است که او در پي آن حجّت روشن است و «از او»، يعني اين شاهد از محمّد و جزئي از اوست، مقصود از اين تعبير، شرافتدهي به اين گواه است که وي، جزئي از محمّد صلي الله عليه وآله است. [8]
پی نوشت :
[1] هود، آيه 17.
[2] الدرّ المنثور:410:4، کنز العمّال:4440:439:2. / مانند آن در : شواهد التنزيل:381:365:1 و 382. نيز، ر. ک:تذکرة الخواصّ:16/ الأمالي، طوسي:1174:562، ينابيع المودّة:3:366:3./ دعائم الإسلام:19:1.
[3] تاريخ دمشق (ترجمة الإمام عليّعليه السلام)، تحقيق:محمّد باقر المحمودي:921:421:3.
[4] اصطلاح «جرت عليه المواسي؛ هر آن که تيغ سلماني بر سرش خورده است»، در واقع يک ضرب المثل است و يکي از دو احتمال در منشأ پيدايش آن به نظر ميرسد: يا از مراسم عبادي تقصير و حلق در ايّام حج برگرفته شده است و يا از مراسم «عقيقه» براي فرزندان که در بين عرب سابقه ديرينهاي داشته است. البته احتمال دوم، قويتر است. در هر صورت، مفهوم از آن در اين جا، عموم و هر فردي است.
[5] تذکرة الخواصّ:16، تفسير الحبري:36:277، تفسير فرات:239:188. / مانند آن در : مناقب علي بن أبي طالب:318:270./ تفسير الطبري:7:جزء 15:12، تفسير القرطبي:16:9، الدرّ المنثور:409:4.
[6] تفسير فرات:246:191. /مانند آن در : تفسير العياشي:12:142:2، بحار الأنوار:6:388:35
[7] الکافي:3:190:1.
[8] تفسير الفخر الرازي:209:17. / ر. ک:شواهد التنزيل:ج:369 - 359.
T
