در صورت امکان اسامی عده ای از بانوان عالم و دانشمند قرون گذشته تا به امروز را بیان کنید؟

شیعه نیوز: اسامی برخی از بانوان عالم، فقیه، محدث، فیلسوف و... از قرون گذشته تاکنون که در منابع تاریخی آمده، از این قرار است:

1. حضرت فاطمه معصومه ( علیه السلام )، دختر امام موسی کاظم و خواهر امام رضا ( علیه السلام )،
2. خانم ام کلثوم روغنى قزوینى، مجتهد، محدث،

3. خدیجه برغانى قزوینى، فقیه، محدث، متکلم، آشنا به علم کلام، حافظ و مفسر قرآن،

4. نرگس برغانى قزوینى، محدث، عالم، فقیه، آگاه به علم کلام، نحو، صرف، منطق، علوم عربى،

5. دختر على بن حسین فواز عاملى، بانویى دانشمند شاعر و عالم در نحو، صرف، معانى، بیان،

6. عفت الزمان امین، محدث، عالم، حکیم و فیلسوف،

8. ربابه الهى، عالم، نویسنده،
9. ربابه الهى، عالم، نویسنده و صاحب کتاب های الجنة و الرضوان، توحید، چهل حدیث، کشکول الهى، لؤلؤ و مرجان و الدر و الیاقوت،

9. سیده امین، مجتهد، محدث، فیلسوف، عارف و صاحب آثار مخزن العرفان فی تفسیر قرآن، اربعین الهاشمیه، سیر و سلوک، روش خوش‏بختی، نفحات رحمانیّه، جامع الشِتات، معاد یا آخرین سیر بشر، و... ،

10. خانم آمنه (شهیده بنت الهدی) صدر، خواهر شهید محمد باقر صدر، و صاحب آثار الفضیلة تنتصر، الخالة الضائعة، امرئتان و رجل، صراع لقاء فی المستشفی، مذکّرات الحجّ، و... ،

11. بانو مجتهده زهره صفاتی، نویسنده کتاب های پژوهش فقهی پیرامون سن تکلیف، نوآوری های فقهی در احکام بانوان (یائسگی)، و... .
    پاسخ تفصیلی

مقدمه

از آن جا که در تاریخ اسلام زنان نیز چون مردان، به توصیه و سفارش معصومان ( علیه السلام ) در آموختن معارف دینی همت گماشتند؛ لذا تاریخ زنان عالم و دانشمند مسلمان، قدمت هزار و اندی ساله دارد که مورخان گوشه هایی از آثار و خدمات ارزشمند علمی آنان را ثبت نموده اند. در این فرصت به تناسب پرسش، به صورت خیلی خلاصه و فشرده اسامی برخی از بانوانی را که از قرون گذشته تا به امروز، به مراتب علمی و مقامات معنوی دست یافته اند، بیان خواهیم کرد.

قرن سوم هجری

1. حضرت فاطمه معصومه ( علیه السلام )، دختر امام موسی کاظم و خواهر امام رضا ( علیه السلام ) از پرهیزگارترین زنان شیعه و از زنان عالم و روای حدیث بود. ایشان در سال 201 هـ. ق یک سال پس از ورود امام رضا ( علیه السلام ) به مرو، برای دیدار برادر به قصد مرو بیرون آمد، اما در بین راه و در شهر ساوه بیمار شد. به قم آمد و در خانه موسی بن جعفر خزرج بن سعد اشعری فرود آمدند. حضرت معصومه پس از هفده روز اقامت در خانه موسی بن خزرج و در حال بیماری درگذشت. پیکرشان را غسل داده و کفن کردند و موسی بن خزرج بر ایشان نماز خواند و در باغ «بابلان» دفن کردند. امروز در ایران بعد از زیارتگاه امام رضا ( علیه السلام ) در مشهد، قبر حضرت معصومه دومین زیارتگاه بزرگ در شهر قم می باشد.
2. خیزران مادر امام جواد ( علیه السلام )، نام های دیگرش مریسیه، ریحانه و دره است. خیزران از برترین، فاضل ترین و پرهیزگارترین زنان عصر خویش به شمار می رفت، و این شرافت و مقام را یافت که همسر امام رضا و مادر امام جواد ( علیه السلام ) باشد. این موقعیت نشانگر منزلت و ارزش او در درگاه الهی است.
3. حکیمه، دختر امام جواد ( علیه السلام )، همسر ابو الحسن محدث از احفاد امام سجاد ( علیه السلام ) است. این بانوی عالم و گرامی در خانواده عصمت و طهارت پرورش یافت و هنگام ولادت، حضرت قائم (عج) حضور داشت. حکیمه بارها آن حضرت (عج) را در زمان حیات پدر بزرگوارش ملاقات کرد و از سفیران و رابطان امامت، پس از رحلت امام عسکری ( علیه السلام ) بود. درباره ازدواج امام عسکری با نرجس و ولادت امام مهدی (عج) روایات زیادی از بانو حکیمه نقل شده است.
4. سمانه مادر امام هادی ( علیه السلام )، از برترین و بهترین زنان زمان خویش بود و کسی از زنان در زهد، تقوا، فهم و معرفت به پای او نمی رسید. بیشتر روزها روزه بود و این شرف و فضیلت را یافت که همسر امام جواد و مادر امام هادی ( علیه السلام ) گردد. امام هادی درباره اش فرمود: ... عارف به حق (امامت) من و اهل بهشت است.
5. سوسن، مادر امام حسن عسکری ( علیه السلام ) نام های دیگرش: حدیث، حدیثه و سلیل است. وی در نهایت ورع، تقوا، عفاف و صلاح، بانویی عالم و محدث بود.
6. نرجس خاتون، مادر امام زمان (عج) و همسر امام حسن عسکری، نامش ملیکه دختر یشوعا، فرزند قیصر پادشاه روم و از نسل شمعون حواری و وصی حضرت مسیح ( علیه السلام ) است. نرجس بانویی محدث، بسیار عفیف و پرهیزگار بود. برای او این مقام و مرتبه کافی است که مادر حضرت صاحب الزمان، آخرین حجت خدا و برپا دارنده قسط و عدل است.
7. حبابة الوالبیة، دختر جعفر اسدی والبی، کنیه اش ام الندی یا ام البراء است. او از اصحاب امیر المؤمنین، امام حسن، امام حسین، امام سجاد، امام باقر، امام صادق، امام کاظم و امام رضا ( علیه السلام ) بود، این بزرگواران را درک کرد و به خدمتشان رسید.

حبابه نه ماه پس از ملاقات با امام رضا ( علیه السلام ) رحلت کرد و آن حضرت وی را در پیراهن خود کفن نمود. مجموع عمر حبابه تقریباً 230 سال بود.

قرن چهارم هجری

1. ام کلثوم عمری، دختر محمد بن عثمان بن سعید العمری دومین نایب خاص حضرت ولی عصر (عج) در غیبت صغرا، بانویی فاضل و راوی حدیث بود. وی از پدرش محمد بن عثمان و حسین بن روح نوبختی روایت می کند و ابو نصر هبة الله بن محمد نوه اش از وی نقل روایت می کند.

قرن پنجم هجری

1. دختر صاحب بن عباد، از زنان عالم، فاضل و ادیب شیعه، وی از پدر دانشمندش ادب و دانش آموخت.
2. دختر شیخ مسعود بن ورام، از زنان دانشمند شیعه است. وی فنون ادب و علوم اسلامی، به خصوص حدیث را از محضر پدرش شیخ مسعود بن ورام فرا گرفت. وی همسر شیخ طوسی بود و از او اجازه داشت.
3. ام ابی نصر، دختر ام کلثوم بنت محمد بن عثمان عمری دومین نائب خاص امام عصر ( علیه السلام )بود. ام ابی نصر از بانوان محدثه، عالم، فاضل موثق مأمون و راوی احادیث بود.

قرن ششم هجری

1. آمنه طباطبایی علوی، از زنان محدث شیعه در قرن پنجم و ششم است. وی دختر عباد بن علی بن حمزه طباطبایی علوی بود و در اصفهان سکونت داشت و از ابو محمد رزق الله تمیمی استماع حدیث کرد.
2. آمنه، دختر عبد الکریم بن عبد الرزاق الجنابزی، محدثه ای از محدثان قرن 5 و 6 هجری در اصفهان، زنی بسیار با صلاح و دین دار بود.
3. خدیجه، محدث و عالم، دختر عبیری یا عنبری، از زنان فاضل، معروف به فخر النساء بود. از دانشمندان مشهور عصر خویش کسب علم کرد و حدیث شنید و بسیاری نیز از وی فقه آموختند و حدیث نقل کردند.
4. دختر سید مرتضی علم الهدی، محدث و عالم، صاحب ریاض العلماء ضمن آوردن نام این بانو، او را به فضل و دانش ستوده است. وی نهج البلاغه را از عموی خود سید رضی روایت کرده و شیخ عبد الرحیم بغدادی معروف بابن الاخوه از علمای اهل سنت نهج البلاغه را از وی روایت کرده است.

قرن هفتم هجری

1. ام علی، بانوی عالمه، مادر رضی الدین علی بن موسی بن جعفر بن محمد بن طاووس، از بانوان گرانقدر، عالم و فاضل امامیه بود. برخی شاگردان شیخ علی کرکی در ضمن ذکر اسامی مشایخ، نام ام علی را ذکر کرده و او را ستوده اند.
2. شریفه، دختر علی بن طاووس، افندی در ریاض العلماء درباره او می گوید: او عالم فاضل، کامل، کاتب و در 12 سالگی حافظ قرآن بود. از سید بن طاووس اجازه داشت.
3. ام الخیر بغدادیة، از بانوان محدث مشهور قرن 7 هجری و معروف به حجال النساء، در بغداد می زیست. از علما و بزرگان زمان خود که تبحری داشتند پیش قدم بوده و به تدریس طلاب می پرداخته است. این بانو علاوه بر فضل و علم، زهد و ورعی بسیار داشت.

قرن هشتم هجری

1. ام علی، همسر شهید اول، بانویی فقیه، عالم، فاضل، متقی و عابد بود. شهید اول به زن ها فرمان می داد که در احکام دین خود به ام علی رجوع نمایند.
2. زینب بغدادیه، فقیه، فاضل، متدین، پرهیزگار، صالح، زاهد و عابد، بسیاری از زنان مصر و دمشق و بغداد از مواعظ او بهره می بردند.
3. فاطمه، دختر شیخ محمد بن احمد، صاحب ریاض درباره اش می گوید: فاطمه بانویی عالم، فقیه و از مشایخ سید تاج الدین محمد بن معیة حسینی بود. و شیخ شهید (قدس) توسط ابن معیه از او روایت دارد و شیخ عبد الصمد بن احمد به او اجازه داده است.

قرن نهم هجری

1. فاطمه، دختر شهید اول، ملقب به ست مشایخ. شیخ حر عاملی در کتاب أمل الامل او را چنین معرفی می کند: این زن عالم فاضل، فقیه صالح، و عابد بوده است و من از مشایخ مدح و ثنای او را شنیده ام، این بانو از ابن معیه که استاد پدرش، شهید اول بوده روایت دارد. پدرش او را مدح می کرد و به زنان می فرمود که به او اقتدا نمایند و در احکام به او رجوع کنند.
2. دهماء، دختر یحیی بن مرتضی یمنی، از زنان عالم، ادیب و فاضل بود و از برادرش مهدی کسب علم نمود. در علم نحو، اصول، منطق، نجوم، رمل، شیمی و شعر تبحر داشت. برادرش مهدی کتابی به نام «الازهار» تألیف کرد و این بانو در چهار جلد به شرح کتاب وی پرداخت و شرحی نیز برای منظومه کوفی در فقه نوشت، نیز شرحی هم بر مختصر منتهی نگاشت. این بانو مجموعه ای از کمالات بود و طلاب شهر "تلا" از شهرهای یمن از او استفاده علمی می بردند.
3. خدیجه، دختر حسن بن علی بن عبد العزیز، این بانو عالم، محدث، پرهیزگار، صالح، حافظ قرآن، و تجوید را کاملا می دانست و همواره به علم فقه مشغول بود و به آن اشتهار داشت.
4. بلقیس، دختر محمد بدر الدین بن سراج الدین بلقینی، جدش سراج الدین استاد ابن حجر عسقلانی بود. وی بانویی فقیه بود و علم و دانش و زهد و صلاح او مشهور است. ده سال آخر عمر خود را در راه سلوک و طریق ریاضت و عرفان طی مقامات می نموده و او را از مشایخ طریقت شمرده اند.
5. حلیمه اسحاقیه، عالم و محدث، دختر سید عز الدین اسحاقی، از خاندان سادات بنی زهره حلبیین است. این بانو از سادات عالم، فاضل و راوی حدیث بوده است.
6. آسیه، دختر جار الله صالح شیبانی طبری، زنی صاحب کمالات و محدث بود. محمد بن محمد سخاوی و جمع دیگری به او اجازه دادند و علامه سیوطی از او حدیث می گرفت.

قرن یازدهم هجری

1. دختر شیخ علی منشار عاملی، همسر شیخ بهایی، از زنان فقیه و محدث شیعه در قرن یازدهم هجری بود. وی نزد پدرش شیخ الاسلام اصفهان، فقه و حدیث فرا گرفت و با شیخ بهایی ازدواج کرد. او در کودکی فقه و حدیث و علوم دیگر را تدریس می کرد و زنان نزد او درس می خواندند.
2. ام الخیر کاشانی، وی دختر ملا محسن فیض کاشانی است. این بانو از زنان فاضل، شاعر و ادیب عصر خویش بود.
3. بدریه، فیلسوف، ادیب، دختر ملا صدرای شیرازی، ملقب به ام کلثوم از زنان فاضل، پرهیزگار بود. وی فلسفه را نزد پدرش فرا گرفت. وی همسر ملا عبد الرزاق لاهیجی مشهور به فیاض بود. وی پس از ازدواج نزد همسرش درس خواند تا آن که در اغلب علوم استاد شد.
4. صدریه، از زنان عالم، متکلم، فیلسوف، عارف، زاهد و سخنور بود. وی نزد برادرش میرزا ابراهیم، علم و دانش آموخت و در کنار پدر و همسرش به تکمیل علوم پرداخت.
5. زبیده، دختر ملا صدرای شیرازی و خواهر بدریه و صدریه، از زنان عالم، فاضل، ادیب و مفسر قرن یازدهم بود. زبیده نزد پدر و خواهرش بدریه درس خواند و در ادبیات و تفسیر به مقام استادی رسید و حافظ قرآن شد.
6. ام ابیها، زینب دختر شاه مرتضی کاشانی و خواهر ملا محسن فیض کاشانی، از زنان عالم، فاضل، ادیب و شاعر بود. وی در زمان خود از زنان شاعر و سخنور کاشان به شمار می رفت.
7. حمیده رویدشتی، فاضل، عالم و استاد بانوان عصر خود، و در بین مردم زنی پرهیزگار بود، از او بر برخی کتاب های حدیثی مانند استبصار شیخ طوسی، حواشی بر جای مانده که نشانگر نهایت فهم او است و دلالت بر دقت نظر و اطلاع وی می کند. به خصوص در آنچه مربوط به تحقیق در علم رجال است.

این بانو در شناخت علم رجال جایگاهی والا داشته است و از جمله آثار او حواشی بر کتب اخبار است که از آن به عنوان رجال حمیده نام برده شده است.

قرن دوازدهم هجری

1. خواهر ملا رحیم اصفهانی، بانویی عالم از زنان دانشمند اواخر عصر صفوی بوده است. این بانو در اصفهان سکونت داشت و از دانشمندان معروف بود. خطش در غایت خوبی، نسخ و نستعلیق را خوب می نوشت.
2. آمنه بیگم مجلسی، از زنان عالم، محدث و فقیه، دختر ملا محمد تقی مجلسی و خواهر علامه محمد باقر مجلسی، و همسر ملا محمد صالح مازندرانی بود.

آمنه بیگم از کمال و جمال برخوردار بود. وی در خانواده علم و فضیلت و تقوا پرورش یافت و مدارج ترقی را تا درجه اجتهاد به سرعت پیمود.

3. ام سلمه کاشانی، از زنان عالم، فاضل، محدث، ادیب و شاعر عصر خود بوده است. وی دختر شیخ محمد علم الهدی و نوه ملا محسن فیض کاشانی بود. این بانو مقدمات علوم اسلامی را از خواهرانش و فقه و اصول را از عموهای خود آموخت. وی از پدر و دو عمویش اجازه روایت داشت و از آنان روایت می کرد.
4. ام سلمه بیگم شیرازی، از بانوان دانشمند است، وی کتاب جامع الکلیات را در سیر و سلوک و عرفان به زبان فارسی در چهارده مقاله تألیف کرده است.

قرن سیزدهم هجری

1. ملا فضه، از زنان عالم، فاضل، ادیب و خوشنویس بود. به نوشته اعیان الشیعه، وی قرآن و ادبیات عرب را نزد پدرش و فقه و اصول را نزد عالمان خانواده خویش فرا گرفت و از آنان اجازه دریافت کرد. سرپرستی تدریس اصول و فقه و حدیث را بر عهده داشت و بعضی از طلاب در درس او حاضر می شدند و برخی علما کتاب قوانین میرزای قمی را نزد او خواندند؛ زیرا او از میرزا اجازه داشت.
2. نوری جهان، فرزند حاج عبد الغفار تهرانی، از زنان فاضل بود. وی کتاب نجاة المسلمات را به خواهش جمعی از زنان نوشت و آن را به دو بخش تقسیم کرد. بخش اول در احکام و اعمال لازم برای بانوان که آن را از کتاب های مجتهدان گردآوری کرد، و بخش دوم آداب اخلاقی لازم برای ایشان که از کتاب حلیة المتقین علامه مجلسی انتخاب نمود.
3. ام کلثوم برغانی، بانویی فقیه، و فاضل، دختر شیخ محمد تقی معروف به شهید ثالث است. وی مقدمات علوم اسلامی و ادبیات عرب را نزد عمه پدرش ماه شرف آموخت، سپس فقه و اصول را از پدر و عمویش شیخ محمد صالح برغانی فرا گرفت و در حکمت و فلسفه در درس ملا آقا حکمی قزوینی حاضر شد. ام کلثوم، در تهران و کربلا برای زنان حوزه درس داشت. کتابخانه اش را برای همه طلاب علوم دینی وقف کرد. از تألیفات او تفسیر سوره فاتحة الکتاب می باشد.
4. آمنه خانم قزوینی، دختر شیخ محمد علی قزوینی از علمای قزوین، مجتهد، عابد، همسر شیخ محمد صالح برغانی است. او در آغاز نزد برادرش شیخ عبد الوهاب قزوینی درس خواند، سپس در درس فقه و اصول همسرش حاضر شد و حکمت و فلسفه را از ملا آقا حکمی قزوینی در مدرسه صالحیه فرا گرفت و در درس شیخ احمد احسایی در قزوین حضور یافت تا این که به درجه بالایی از علم و فضل رسید. همسرش، ملا محمد صالح، زنان را در احکام و مسائل شرعی به رجوع و عمل به دستورات او سفارش می کرد.

از آثار او، قصیده ای طویل در چهارصد و هشتاد بیت از زبان حضرت زینب ( سلا م الله علیها )  در حوادث کربلا و بعضی رساله های دیگر است.

5. سیده فاطمه قزوینی، عالم، مفسر، محدث، وی در اغلب علوم حدیثی و عقلی نابغه بود. علاوه بر این او حافظ قرآن و خطیب و سخنور ماهری بود، منبر می رفت و صدایی بلند و رسا داشت و در وعظ و خطابه توانا بود. وی بسیار پارسا و با تقوا بود.
6. سلطان خانم، عالم، محدث، وی دو کتاب تألیف کرد: نخست مجمع الاحادیث در شرح بعضی مسائل دینی و احادیث مشکل به صورت پرسش و پاسخ نوشت. سپس انوار التحقیق که مشتمل بر سه مقاله در عرفان است، به خط شکسته نستعلیق نوشته تألیف کرد.
7. ربابه خانم، دختر ملا محمد صالح برغانی و آمنه خانم قزوینی بود. از زنان فاضل، فقیه، فیلسوف، متکلم، محدث و سخنور بود. او از خاندان علم و دانش بود، مقدمات زبان عربی و ادبیات را از خانواده اش فرا گرفت. فقه و اصول و تفسیر و حدیث را از پدر و عمویش ملا محمدتقی برغانی، معروف به شهید ثالث، آموخت. یک دوره حکمت و فلسفه را نزد آخوند شیخ ملا آقا حکمی گذراند و در عرفان نزد عمویش ملا علی برغانی و برادرش میرزا عبد الوهاب برغانی قزوینی تلمذ کرد.

او در جایگاه درس و وعظ و ارشاد قرار داشت و به استنباط احکام شرعی می پرداخت و در مسائل فقهی و علمی فتوا می داد و به نظر و احکام خود عمل می کرد.[1]

قرن چهاردهم هجرى

1. ام کلثوم روغنى قزوینى، مجتهد، محدث، وی دختر شیخ کریم روغنى از فضلا و مدرسین قزوین که علوم اسلامى را از علماى مدرسه صالحیه قزوین فرا گرفت. سپس در درس فقه و اصول شیخ محمد صالح برغانى و شهید ثالث، و پدرش حضور یافت. وى پس از مهاجرت به نجف در درس علماى بزرگ حوزه نجف حاضر شد.
2. خدیجه برغانى قزوینى، دختر شیخ محمد صالح برغانى قزوینى، فقیه، محدث، متکلّم، این بانوی فقیه، محدث، آشنا به علم کلام، حافظ قرآن و عالم به تفسیر آن، زاهد و عابد بود. وی فقه و اصول و تفسیر و حدیث را در محضر پدر و عموى خود شهید ثالث آموخت و عرفان را نزد دیگر عموى خود، ملا على برغانى و فلسفه را نزد آخوند ملا آقا حکمى فرا گرفت.در مدرسه صالحیه در قسمت بانوان کرسى درس داشت. در مسایل فقهى و علمى فتوا مى‏داد. او داراى تألیفاتى از جمله: مجموعه المسایل، رسائل فى الفقه، بعض الرسائل العرفانیه است.
3. نرگس برغانى قزوینى، دختر شیخ محمد صالح برغانى قزوینى از بانوان باهوش و ذکاوت و ادراک، محدث، عالم، فقیه، آگاه به علم کلام، حافظ قرآن کریم، عابد و زاهد دنیا بوده است. در نحو، صرف، منطق، علوم عربى و ادبیات مهارت داشت. فقه و اصول و تفسیر را از پدرش شیخ محمد صالح و عمویش شهید ثالث و عرفان و سایر علوم را از عموى دیگرش شیخ ملا على و فلسفه را نزد آخوند شیخ ملا آقا حکیم قزوینى و برادرش شیخ میرزا عبد الوهاب فرا گرفت.
4. آغا بیگم طباطبایى، مادر آیت الله بروجردى، از زنان فقیه، محدث، سخنور، عابد و زاهد. مقدمات علوم اسلامى و ادبیات عرب را از علماى آن زمان فرا گرفت، سپس نزد مردان دانشمند خانواده‏اش فقه آموخت
5. زهرا بیگم عاملى، عالم، فاضل، وى دختر دانشمند، محقق، فقیه و رجالى نامور آقاى سید صدر الدین عاملى، از مشاهیر زنان فاضل در زمان خود بوده است.
6. زینب، دختر على بن حسین فواز عاملى، بانویى دانشمند شاعر و عالم در نحو، صرف، معانى، بیان و اوزان مختلف شعر و سبک هاى آن و ... بود. وى صاحب کتاب در المنثور فى طبقات ربات الخدور است که در آن اسامى زنان مشهور جهان با اختلاف ملت‏ها و مذاهبشان جمع آورى شده است. وى آثار چاپ نشده اى نیز دارد.
7. بى بى عالم خراسانى، دانشمند، پارسا، وی دختر حاج میرزا طاهر خراسانى بود. مقدمات علوم اسلامى و فنون ادب را نزد پدرش، متولى مسجد گوهرشاد و دیگران فرا گرفت. فقه و اصول و حدیث و عرفان را از محضر همسرش بهره‏مند شد. و به مطالعه و تحقیق در سیره انبیا، تاریخ و قصص عرب، اشعار جاهلیت، ادبیات و احوال اولیا و عرفا پرداخت. تبحر و تخصص ویژه اى در شرح حال اولیا و عرفا و تاریخ انبیا و دوران قبل از اسلام داشت.
8. عفت الزمان امین، محدث، عالم، حکیم و فیلسوف، او دختر حاج سید احمد امین، معروف به افتخار التجار. وى ابتدا دروس مقدماتى حوزوى را نزد آقا میرزا على اصغر شریف، مدرس مدرسه بیدآباد گذراند و سپس نزد آیت الله صدر الدین هاطلى کوپالى درس هایى از حکمت را فرا گرفت. پس از آن مدتى در محضر آقا نور الدین اشنى قودجانى مشغول فراگرفتن حکمت و فلسفه شد و بعد از فوت وى، از درس مرحوم حاج شیخ مرتضى مظاهرى بهره برد.

خانم عفت الزمان امین، موفق به دریافت اجتهاد روایتى از آیت الله شاهرودى شده است. کتاب "چهل حدیث امین" یکی از آثار او است.

9. ربابه الهى، عالم، نویسنده، فرزند عالم زاهد آیت الله آقا میرزا محمد رضا الهى است. خانم الهى بیشتر تحصیلات مقدماتى را در محضر پدر گذراند، از دیگر اساتید وى مجتهده امین و حجة الاسلام شیخ مرتضى اردکانى بوده‏اند. از خانم الهى آثار و تألیفات متعددى باقى مانده است و بیشتر آنها جنبه اخلاقى و معنوى دارند و مشتمل بر توضیح آیات، روایات و حکایات هستند. از جمله کتاب هاى ایشان که به طبع رسیده مى‏توان از: الجنة و الرضوان، توحید، چهل حدیث، کشکول الهى، لؤلؤ و مرجان و الدر و الیاقوت نام برد. وى همچنین دوبار قرآن کریم را با دست خط خود به رشته تحریر در آورد.
10. ثریا محسنى، بانویى عالم، فاضل و ساکن کربلا بود وی از آیت الله العظمى سید شهاب الدین مرعشى نجفى اجازه روایت گرفت. او در درس فقه و اصول و حدیث میرزا محمد هندى شرکت مى‏کرد و به بانوان درس فقه و اصول و حدیث مى‏داد.

11. خانم آمنه (شهیده بنت الهدی) صدر، خواهر شهید محمد باقر صدر، این بانو یک مربّی توانا، نویسنده، شاعر، اندیشمندی دردمند و دانشمندی با اعتقاد، با اخلاقیاتی نیکو بود. وی اکثر علوم نظیر صرف، نحو، اصول، فقه، حدیث، اخلاق، تفسیر و سیره را نیز در محضر برادر آموخت.

تأسیس مدارس الزهراء و برخی مراکز فرهنگی، تدریس و برگزاری جلسات دعا، نوشتن و تألیف، از نمونه های جهاد علمی، تربیتی و تبلیغی این بانو به حساب می آمد. آثار بر جای مانده از شهیده بنت الهدی عبارت اند از:

1. الفضیلة تنتصر 2. الخالة الضائعة 3. امرئتان و رجل 4. صراع لقاء فی المستشفی 6. مذکّرات الحجّ 7. لیتنی کنت اعلم 8. بطولات المرأة المسلمة 9. کلمة و دعوة 10. الباحثة عن الحقیقه 11. المرأة مع النبی. وی مؤلّفات خطی دیگری نیز داشت که دستگاه حاکم بر عراق هنگام مصادره اموال بیت شهید سیدمحمدباقر صدر(رحمة الله علیه ) پس از شهادت او، آن ها را مصادره نمود.[2]

قرن پانزدهم هجرى

1. ام علاء الحسون، عالم، محدث، وی بانویی با ایمان، دختر حاج جعفر حسون.

ام علاء در منزل همسرش به تحصیل علوم شرعى پرداخت و در جلسات بانوان که در آنجا منعقد مى‏شد، شرکت مى‏کرد و نزد عمویش شیخ زهیر الحسون تلمذ کرد. آیت الله مرعشى در سال هاى آخر عمرش، در منزل شیخ حسون (عموى ام علاء) از وى امتحان گرفت و به او اجازه روایت داد .

2. ام على الحسون (زهرا)، عالم، محدث، دختر حاج محمد على حسون و خواهر شیخ زهیر حسون است. ام على، فقه، اصول، نحو، بلاغت، حدیث و درایه را نزد پدر، برادر و شوهرش فرا گرفت. از آیت الله مرعشى اجازه روایت داشت. شهید بنت الهدى خواهر شهید صدر از شاگردان ام على بود.
3. سیده نصرت امین، مجتهد، محدث، فیلسوف، عارف، بانو مجتهده نصرت امین، از جمله بانوان با تقوا و سخت‏کوشی بود که در نتیجه پیروی از آموزه‏های نورانی اسلام، به مراتبی از کمال، دانش و فضیلت دست یافت. این بانوى فاضله با پشتکار و تلاشى بى نظیر به تحصیل صرف، نحو، بلاغت، تفسیر، علم حدیث، فقه، فلسفه و عرفان پرداخت و با وجود مشکلات متعددى که در فضاى حاکم بر آن ایام براى زنان در امر تحصیل وجود داشت، طلبگى و تحصیل خود را در سطوح عالیه نیز ادامه داد تا این که در چهل سالگى مرتبه و تسلط علمى ایشان مورد تأیید علما و مراجع تقلید قرار گرفت و به دریافت درجه اجتهاد و روایت نایل شد.

بانو امین از چهل سالگى تا پایان عمر به تألیف کتب، تدریس، پاسخ گویى به پرسش هاى دینى مردم و ارشاد دختران و زنان پرداخت. وی با سرمایه خود مکتبى به نام فاطمه ( سلا م الله علیها )  و نیز دبیرستانى دخترانه تأسیس کرد. ایشان همچنین در کانون تبلیغات دینى بانوان اصفهان به تدریس معارف، تفسیر قرآن و پاسخ گویى به سؤالات پرداخت و تا پایان عمر پربرکت خود به تعلیم و کوشش در جهت رشد علمى و معنوى دختران و زنان اهتمام ورزید. از این بانوی فقیه و عارف، این آثار علمی بر جای مانده است: مخزن العرفان فی تفسیر قرآن، اربعین الهاشمیه، سیر و سلوک، روش خوش‏بختی، نفحات رحمانیّه، جامع الشِتات، معاد یا آخرین سیر بشر، مَخْزَنُ اللآلی فی فَضائِلِ مُولی المَوالی، و اخلاق.[3]

4. بانو مجتهده زهره صفاتی، ایشان‌ از حضرات‌ آیات‌ عظام‌: علی‌ یاری‌ غروی‌ تبریزی‌ (از شاگردان‌ مرحوم‌ آیت ‌ الله‌ العظمی نائینی‌)، صافی‌ گلپایگانی‌، فاضل‌ لنکرانی‌ و محمد حسن احمدی فقیه‌ (یزدی‌)‌، اجازات‌ روایی‌ و اجتهادی‌ دارند. علاوه بر آن کتاب زیارت در پرتو ولایت که شرحی بر زیارت عاشورا است، پژوهش فقهی پیرامون سن تکلیف، نوآوری های فقهی در احکام بانوان (یائسگی)، پیشگیری از بارداری، و... از جمله آثار چاپ شده ایشان است، و کتاب های دیگر؛ مثل زیارت عتبات عالیات و شرحی بر دماء ثلاثه در حال انتشار است. وی همچنین شش مقاله تحت عناوین: شرحی بر کتاب تقلید شیخ انصاری، منابع مشترک اجتهادی، نقش زمان و مکان در دیدگاه امام خمینی، نفقه دادن همسر، جلوه های اجتهاد، و شهادت در حدود را هم ارائه داده است.[4]

[1]. منبع، "بانوان عالمه و آثار آنها"، معاونت پژوهش مرکز حوزه های علمیه خواهران؛ به نقل از سایت حوزه نت،(با تلخیص و ویرایش).

[2] پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران – تهران، (با تلخیص و ویرایش).

[3] بانوان عالمه و آثار آنها، نویسنده، معاونت پژوهش مرکز حوزه‏هاى علمیه خواهران، به نقل از سایت، www.rasekhoon.net(با تلخیص و ویرایش).

[4] http://noorportal.net/394/399/402/31493.aspx ،(با تلخیص و ویرایش).

T