رفتارشناسى پیامبر (صلی الله‏ علیه‏ و آله)

محقق : دکتر صادق یادگاری

شیعه نیوز | رفتارشناسى پیامبر (صلی الله‏ علیه‏ و آله)
نمونه برخی از سیره پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله :

فعالیت اقتصادى
تشویق
روزى مردى از انصار نزد وى آمد و درخواست كمك مادى كرد. پیامبر از او پرسید: در خانه چیزى دارى؟ مرد پاسخ داد: بلى، گلیمى كه قسمتى از آن را [براى در امان ماندن از سرما] به خویش مى‏پیچیم و بر قسمتى دیگر از آن مى‏نشینیم. كاسه‏اى ضخیم و چوبین هم داریم كه از آن آب مى‏نوشیم. حضرت فرمود: «آن‏ها را بیاور». مرد آن‏ها را آورد. حضرت آن‏ها را گرفت و فرمود: چه كسى این‏ها را مى‏خرد؟

مردى گفت: هر دو را به یك درهم مى‏خرم. پیامبر پرسید: چه كسى بیش‏تر مى‏خرد؟ مردى گفت: من دو درهم مى‏خرم. حضرت آن‏ها را داد و دو درهم را گرفت. سپس پول را به مرد انصارى داد و فرمود: با یك درهم غذایى بخر و به خانواده‏ات بده و با یك درهم دیگر تیشه نجارى بخر و برایم بیاور.

مرد چنین كرد. حضرت چوبى را [به عنوان دسته] در آن قرار داد، سپس فرمود: برو، هیزم جمع آورى كن و تا پانزده روز دیگر نزدم نیا.

مرد پس از دو هفته با ده درهم آمد و با آن لباس و موادغذایى خرید. پیامبر بدو فرمود: این كار برایت از خواهش كردن بهتر است. خواهش كردن در روز قیامت [به صورتِ] نقطه [و لكّه] اى در چهره‏ات آشكار مى‏شود. درخواست كردن شایسته نیست، جز براى بینواى بسیار گرسنه، یا بدهكارى كه قدرت پرداخت ندارد، یا صاحب دیه‏اى دردمند.

و فراتر از تشویق‏هاى گفتارى پیشین، این سخن خجسته است:

كسى كه از دست‏رنج خویش بخورد، روز رستاخیر در ردیف پیامبران قرار مى‏گیرد و پاداش آنان را دریافت می كند.

با همه تشویق‏هایش به فعالیت اقتصادى و كسب درآمد، هماره گم نكردن راه درست اقتصادى و آلوده نشدن به حرام را فراچشم و گوش مسلمانان قرار می ‏داد .

صبح زود از خانه خارج شدن را مستحب برشمرد و فرمود: خداوندگارا! صبح زود را براى امت من خجسته گردان.

تعویض بى دلیل و از روى احساسات مشاغل را خوش نمى‏داشت و می فرمود:

كسى كه روزى‏اش را در چیزى [=كارى] قرار داده‏اند، تا ناگزیر نشده آن را عوض نكند.

گوسفندان و شتر شیردهى داشت كه خود و خانواده‏اش از آن‏ها تغذیه می كردند.

با همه تشویقش به فعالیت اقتصادى، باز هشدار مى‏داد: به گونه‏اى در جست و جوى دنیا برآیید كه از آن جهان روى گردان نشوید و از آخرت بدتان نیاید .

پیامبر دشمنِ بیكارى بود. هر گاه مرد نیرومندى را مى‏دید، از حرفه‏اش مى‏پرسید. اگر به وى پاسخ مى‏دادند: بیكار است، می فرمود: از چشمم افتاد! و هنگامى كه مى‏پرسیدند: چرا؟ مى‏فرمود: زیرا مؤمن هر گاه حرفه‏اى نداشته باشد، از راه دینش نان می خورد.

عبادت را هفتاد بخش می دانست كه برترین آن كسب درآمد حلال است.

مى‏فرمود: روزى كه سایه سارى جز سایه عرش خداوندى نیست، مردى در آن سایه [در رستاخیز] است كه براى درآمد خود وخانواده‏اش زمین را درنوردید و در جست و جوى فضل خداوند برآمده است.

فرمود: گناهانى وجود دارند كه نه نماز آن‏ها را پاك مى‏كند و نه صدقه. پرسیدند: اى فرستاده خدا! پس چه چیزى آن‏ها را مى‏زداید؟ فرمود :

رنج كشیدن در راه درآمد [حلال].

خرما را می مكید و هسته‏اش را در زمین می كاشت.

مى‏ فرمود: كسى كه از دسترنج خود بخورد، از پل صراط به سانِ آذرخشِ گذرایى عبور مى‏كند.

آداب
پاكیزه‏ترین درآمد، كسب تاجرانى است كه: هر گاه سخن مى‏گویند، دروغ نمى‏گویند. و هر زمان امینشان قرار دهند، خیانت نمى‏ورزند. و اگر وعده دهند، تخلف نمى‏كنند. و زمانى كه مى‏خواهند چیزى بخرند، [براى ارزان خریدن] از آن كالا بد نمى‏گویند. و هنگامى كه بخواهند بفروشند، [آن كالا را] بیش از اندازه نمى‏ستایند. و [براى تحویل كالا یا بدهكارى خود] معطل نمى‏كنند. و زمانى كه طلبكارند، بدهكار خود را در تنگنا قرار نمى‏دهند.

ثروت اندوزى از هر راهى را نكوهش مى‏كرد و مى‏فرمود:

هر كسى كه براى امت من یك شب آرزوى گرانى كند، خداوند چهل سال عبادت او را باطل مى‏كند.

صبح زود در جست و جوى درآمد و نیازهاى خود بروید؛ زیرا صبح خیزى، مایه بركت و رستگارى است.

پُردلى را از آداب تجارت برمى‏شمرد و مى‏فرمود: تاجرِ ترسو ناكام است و تاجر پردل روزى خورَد.

خداوند بنده‏اى را كه هنگام خرید، فروش، پرداخت و دریافت سختگیر نیست، دوست دارد.

كسى كه از دسترنج خود بخورد، پروردگار با مهربانى به او مى‏نگرد و هرگز عذابش نمی كند.

كسى كه از دسترنج خویش استفاده كند، درهاى بهشت برایش گشوده مى‏شود تا از هر درى كه بخواهد، وارد شود.

همانا یزدان والا، دین باور پیشه ور را دوست دارد.

تجارت
مى‏فرمود: بركت ده قسمت دارد كه نُه قسمت آن در تجارت است و یك دهم آن دامدارى است.

مى‏فرمود: تاجر راستگوى امین، با پیامبران، صدیقان و شهیدان است.

اگر خداوند به بهشتیان اجازه تجارت مى‏داد، تجارت عطر و پارچه مى‏كردند.

كار
هنگامى كه قریشیان و یهودیان مدینه براى هجوم به مدینه هم دست شدند، پیامبر به پیشنهاد سلمان فارسى دستور كندن خندقى را در اطراف شهر داد و خود نیز به كار پرداخت. كلنگ مى‏زد و خاك‏ها را در جاى دیگر می ریخت.

مى‏فرمود: هرگز كسى غذایى بهتر از دسترنج خود نخورد.

زمان ساختن مسجد مدینه، خشت‏ها را حمل می ‏كرد.

عایشه مى‏گوید: در خانه هرگز بیكار دیده نشد؛ یا كفش خویش را پینه مى‏زد یا كفش بینوایى را و یا پیراهن زن بیوه‏اى را وصله می ‏زد. مى‏فرمود: بیكارى، سنگدلى مى‏آورد.

مى‏فرمود: هفت چیز است كه پاداش آن پس مرگ آدمى ـ هنگامى كه در گور است ـ همچنان ادامه دارد: [این كه]... یا جویبارى جارى سازد، یا چاهى بكند، یا نهالى بكارد.

كیفیت ‏مدارى
هنگام برای تدفینِ سعدبن معاذ، خود، در قبر رفت. خشت را بر جاى خود گذاشت و فرمود: سنگى به من بدهید. گِل بدهید، پس از خشت گذارى، شكاف میان خشت‏ها را پُر كرد. كارش كه پایان یافت، بر قبر خاك پاشید و [خاك] گور را صاف كرد و فرمود:

«به خوبى مى‏دانم به زودى به این گور گزند مى‏رسد و ویران مى‏شود؛ اما پروردگار دوست دارد بنده هر گاه كارى انجام مى‏دهد، آن را استوار انجام دهد.»

خود چون كارى مى‏كرد، آن را درست انجام مى‏داد.

بهترین مردمان كسى است كه [هنگام انجام كارى] همه كوشش خود را به كار گیرد.

اهمیت زیبایى
میفرمود :
پروردگار آواى خوش را دوست دارد.

نغمه زیبا بر زیبایى قرآن می افزاید.

آفت زیبایى را خودخواهى می دانست.

خط نیكو، روشنى حق را افزون می كند.

وقتى قاصدى نزد من مى‏فرستید، كسى را كه گل‏رخسار و نیكو نام است، بفرستید.

هر چیز آرایه‏اى دارد و زینت قرآن، آواى خوش است.

هر كس كه قرآن را به نغمه‏اى خوش نخواند، از ما نیست.

تفریح
مى‏فرمود: گاهى دل‏هاى خود را آسایش دهید.

حضرت بازى‏هاى افراد را می دید و مانع نمى‏شد.

به باغستان دوستانش می رفت.

به یارانش سفارش می كرد: تفریح و بازى كنید؛ همانا من دوست ندارم كه در دین شما خشونتى دیده شود.

مسابقات ورزشى
امام سجاد (علیه‏السلام)، فرمود: رسول خدا مسابقه اسب دوانى برپا كرد و جایزه برنده را ظرفى نقره‏اى قرار داد.

امام صادق (علیه‏السلام) فرمود: عربى بیابان نشین نزد حضرت آمد و گفت: اى رسول خدا! با این شتر ماده‏ات با من مسابقه مى‏دهى؟ پیامبر پذیرفت. وقتى مسابقه دادند، مرد بیابان نشین برنده شد. حضرت فرمود: «شما [یاران من] شترم را بالا بالا بردید، خدا دوست داشت آن را پایین بیاورد. كوه‏ها براى كِشتى نوح گردن كشیدند، اما كوهِ جودى فروتنى كرد و خداوند، كِشتى را بر آن فرود آورد.

میانه روى [اعتدال ]
امیرالمؤمنین (علیه‏السلام) در توصیف حق‏طلبى و حق گویى آن انسان كامل مى‏فرماید: در [بیان و اجراى] حق كوتاهى نمى‏كرد و پا از آن نیز فراتر نمى‏نهاد.

هم چنین پیشواى نخست، شیوه پیامبر را میانه روى و «به دور از افراط و تفریط» بازگو مى‏كند.

پیامبر در سخنانى نه تنها مسلمانان و دین باوران، بلكه تمامى انسان‏هاى كره خاكى را در هر عصر و زمانه سه بار به میانه روى فرا مى‏خواند: «بر شما باد به میانه روى؛ بر شما باد به میانه روى؛ بر شما باد به میانه‏روى!»

بهترین شما كسى است كه نه آن جهانش را به خاطر این جهان رها كند و نه برعكس.

عایشه مى‏گوید: پیامبر نزد من آمد و زنى از قبیله «بنى اسد» با من بود. حضرت پرسید: او كیست؟ گفتم: فلانى است. شب‏ها [به خاطر عبادت] نمى‏خوابد.

حضرت فرمود: «بس كن. به اندازه توانتان كار [=عبادت] كنید... محبوب‏ترین [كار نیك و عبادت] نزد خداوند، آن است كه كننده آن بر آن عمل مداومت داشته باشد [نه این كه بسیار انجام دهد و خود را خسته كند].»

پیامبر به یكى از یاران خود فرمود: اى ابادرداء! پیكرت بر تو حقى دارد؛ خانواده ات بر تو حقى دارند؛ پس گاهى روزه [مستحبى] بگیر . نماز بخوان و بخواب [و همه شب‏ها براى نماز مستحبى بیدار نباش]. حق هر كسى را به او بده.

چه نیك است میانه روى در عبادت.

به اندازه توانایى خود عبادت كنید.

مى‏خواهید شما را با عبادتى آشنا كنم كه از همه عبادت‏ها بر بدن آسان‏تر است؛ سكوت و خوش خُلقى.
( رجوع شود به کتاب : فروغ ابدیت نوشته جعفر سبحانی )