شیعه نیوز:
پرسش
می‌خواستم بدانم حکم راوی که درباره‌اش اختلاف نظر است؛ مثلاً نجاشی او را توثیق کرده ولی شیخ طوسی تضعیف کرده یا بالعکس نجاشی تضعیف کرده شیخ طوسی توثیق کرده چیست؟ در نهایت راوی ثقه است یا ضعیف؟ آیا روایاتش قابل قبول است؟
پاسخ اجمالی
در مواردی که اختلاف نه تنها بین نجاشی و شیخ طوسی - چه در کتاب فهرست و چه در کتاب رجال - دیده می‌شود، بلکه بین دیگر علمای رجال وجود دارد؛ چه راه حلی می‌توان ارائه داد؟
برای نمونه؛ سهل بن زیاد آدمی به صراحت توسط نجاشی تضعیف می‌شود، و می‌گوید: «وی ضعیف در حدیث و غیر قابل اعتماد است».[1] از طرفی شیخ طوسی درباره او می‌گوید: «وی ثقه و مورد اعتماد و از اهالی ری است».[2]
راه‌حل‌های متعددی در این‌باره گفته شده است،[3] اما آنچه از همه بیشتر در این بین می‌توان به آن استناد کرد، نگاه به تفاوت‌های کتاب رجالی شیخ طوسی و کتاب نجاشی است.
کتاب «فهرست نجاشی» که با عنوان «رجال نجاشی» نیز شهرت دارد، دارای خصوصیاتی است که به برخی از آنها اجمالاً اشاره می‌شود:[4]
1. این کتاب، توسط شخصی نوشته شده است که تقریباً تمام عمر و فعالیت علمی خود را در نگارش آن صرف کرده است و به نحوی به‌جای ورود در علم‌های متفاوت، بیشتر فرصت خود را صرف تخصص در یک رشته کرده است.
2. کتاب رجال وی منحصر در رجال شیعی است، مگر آن‌که به مناسبتی از اهل سنت یاد کرده باشد.
3. مهم‌ترین ویژگی این کتاب، استواری متن و تأمّل و دقتی بوده که در آن به عمل آمده است. افراد خُبره که این کتاب را با دیگر کتاب‌های رجالی مقایسه می‌کنند، به خوبی به این مطلب اذعان دارند. به حدی این کتاب از اتقان برخوردار است که در بین عالمان رجالی؛ تألیف نجاشی برترین و علمی‌ترین کتاب رجال شیعه و حتی برتر از کتاب رجال شیخ طوسی و علامه قلمداد شده است.
4. این کتاب، بعد از کتاب فهرست شیخ طوسی نگاشته شده است و گویا نظر به تصحیح این کتاب و نظرات شیخ در باب رجال و فهرست داشته است.
از طرفی به گفته برخی بزرگان همچون آیت الله بروجردی(ره)؛ کتاب رجال شیخ طوسی به مرحله تدوین و تکمیل نهایی نرسیده؛ چرا که وی مثلاً افرادی را ذکر می‌کند، اما هیچ توضیح یا تضعیف یا توثیقی درباره آنان ندارد، بلکه فقط آنان را جزء اصحاب پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) یا ائمه( علیه السلام ) می‌نامد.[5]
با توجه به مطالبی که گفته شد؛ جایی که بین قول شیخ طوسی و نجاشی در مورد یک راوی یا نسبت دادن یک تألیف به یک نویسنده‌ای خاص؛ تعارضی شکل بگیرد، همه قرائن و شواهد احتمالی توسط عالمان بررسی می‌شود[6] که یکی از این شواهد و قرائن، متقن‌تر بودن کلام نجاشی است.
خلاصه این‌که؛ در انتخاب قول شیخ طوسی یا قول نجاشی، باید عناصر متعددی را در نظر گرفت. البته می‌توان گفت که نجاشی در دانش رجال، تخصص ویژه‌ای داشته و کتاب او نیز متقن‌تر است، ولی نباید در تمام موارد به همین نکته بسنده کرد.
[1]. نجاشی، احمد بن علی، فهرست أسماء مصنفی الشیعة(رجال نجاشی)، ص 185، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ ششم، 1365ش.
[2]. شیخ طوسی، محمد بن حسن، الابواب(رجال طوسی)، محقق، مصحح، قیومی اصفهانی، جواد، ص 387، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ سوم، 1427ق.
[3]. ر.ک: عزیزی، سید مجتبی، مطیعی، میثم، دوفصلنامه علمی- پژوهشی حدیث‌پژوهی، سال ششم، شماره یازدهم، بهار و تابستان 1393، ص 49 - 84.
[4]. سبحانی، جعفر، کلیات فی علم الرجال، ص 62، قم، دفتر نشر اسلامی، 1421ق.
[5]. همان، ص 69.
[6]. از جمله این قرائن و شواهد می‌توان به مطابقت کلام یکی از این دو بزرگوار با کلام دیگر عالمان رجالی همانند ابن غضائری، کشی یا برقی؛ اشاره کرد.
T