نظر قرآن درباره تجسس در کار دیگران

شیعه نیوز: یکی از خصلت‌های ناپسندی که گاهی افراد دچار آن می‌شوند، تجسس و سرک کشیدن در زندگی دیگران و یا تجسس در ویژگی‌های شخصیتی آنهاست. این ویژگی برخاسته از خصلت‌هایی همچون حسادت و چشم هم‌چشمی است.

به طور معمول کسی که با نیت تجسس، به خود اجازه ورود به حریم شخصی دیگران می‌دهد، ناخاسته انگیزه ناخرسندی را در ورای این کار پیگیری می‌کند. دین مبین اسلام از آنجا که نگاهی کریمانه به انسان‌ها دارد و حقوق فردی و اجتماعی‌شان را محترم می‌شمارد، به هیچ مسلمانی اجازه نمی‌دهد با ورود بی‌ضابطه در زندگی دیگران سرنوشت کسی را بازیچه دست خود قرار دهد. گسترش نفاق و میراندن الفت‌ها و ظهور تفرقه در جامعه، از دست دادن دوستان، بی اعتمادی مردم از پیامدهای تجسس است.
نظر قرآن بر تجسس

خداوند در آیه ۱۲ سوره حجرات اهل ایمان را از گمان بد و تجسس نسبت به دیگران بر حذر می‌دارد و می‌فرماید:

«یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُوا۟ ٱجْتَنِبُوا۟ کَثِیرًۭا مِّنَ ٱلظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ ٱلظَّنِّ إِثْمٌۭ وَ لَا تَجَسَّسُوا۟ وَلَا یَغْتَب بَّعْضُکُم بَعْضًا ۚ أَیُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَن یَأْکُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتًۭا فَکَرِهْتُمُوهُ ۚ وَ ٱتَّقُوا۟ ٱللَّهَ ۚ إِنَّ ٱللَّهَ تَوَّابٌۭ رَّحِیمٌۭ. اى اهل ایمان، از بسیارى از گمان‌ها [ در حقّ مردم ] بپرهیزید. زیرا برخى از گمان‌ها گناه است و [ در امورى که مردم پنهان ماندنش را خواهانند ] تفحص و پى‏‌جویى نکنید و از یکدیگر غیبت نکنید. آیا احدى از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده‌‏اش را بخورد؟ بى‌‏تردید [ از این کار ] نفرت دارید، از خدا پروا کنید که خدا بسیار توبه‏‌پذیر و مهربان است.»

نکته مهم در این آیه خطاب خداوند به اهل ایمان است نه افراد بی‌ایمان. یعنی دسته‌ای از مؤمنان‌ که از ایمان نسبی برخوردارند، دچار بدگمانی، تجسس یا غیبت نسبت به اطرافیان می‌شوند. در چنین حالتی خداوند امر به تقوای الهی می‌کند.
گناه تجسس

در این آیه با صراحت تمام تجسس را در آیه فوق منع کرده و از آنجا که هیچ گونه قید و شرطى براى آن قائل نشده است، نشان مى‏‌دهد که‏ جستجوگرى در کار دیگران و تلاش براى افشاگرى اسرار آنها گناه است. اما قرائنى که در داخل و خارج آیه است نشان مى‏‌دهد که این حکم مربوط به زندگى شخصى و خصوصى افراد است و در زندگى اجتماعى تا آنجا که تأثیرى در سرنوشت جامعه نداشته باشد نیز این حکم صادق است.

اما روشن است آن‌جا که ارتباطى با سرنوشت دیگران و کیان جامعه پیدا مى‌‏کند مسئله شکل دیگرى به خود مى‌‏گیرد. لذا شخص پیامبر صلّى اللّه علیه و اله مأمورانى براى جمع آورى اطلاعات قرار داده بود که از آنها به عنوان «عیون» تعبیر مى‏‌شود. تا آنچه را ارتباط با سرنوشت جامعه اسلامى در داخل و خارج داشت براى او گرد آورى کنند. (برگزیده تفسیر نمونه، ج‏۴، ص۵۰۶)

لازم به ذکر است تجسس در مواردی مثل مراحل تحقیق جهت امر ازدواج خالی از اشکال می‌تواند باشد و بلکه جنبه مثبت به خود می‌گیرد.