شیعه نیوز:
پرسش
سلام؛ آیا حدیثى که در مورد پنج علامت مؤمن سخن می‌گوید معتبر است؟
پاسخ اجمالی
ابتدا باید گفت که در متون اسلامی، «مؤمنان» به افراد مختلفی با درجههای متفاوتی از ایمان اطلاق می‌شود که در برخی عبارات به معنای افرادی می‌باشند که از بالاترین درجه ایمان برخوردار بوده و در عبارات دیگر حتی شامل افرادی می‌شوند که تنها بهره اندکی از ایمان - و شاید تنها ایمان ظاهری - دارند.
به هر حال، در ارتباط با علایم و نشانه‌های مؤمنان واقعی، آیات و روایات مختلفی وجود دارد که در هر کدام از آنها به بخش و یا بخش‌هایی از ویژگی‌های آنان پرداخته شده است که در نگاه اول برخی با هم متفاوت به نظر می‌آیند، اما شاید نتوان دو ویژگی متضاد را در دو روایت مختلف یافت که هر دو از ویژگی‌های مؤمنان اعلام شده باشد، و با فرض وجود چنین تضادی در موارد نادر، باید بررسی شود که شاید شرایط زمانی و مکانی ایجاب می‌کند که یک مؤمن در شرایط گوناگون، دو رفتار متضاد داشته باشد. به هر حال سند هر روایت را باید جداگانه بررسی کرد، اما در نگاهی کلی، تعالیم و آموزه‌های آنها نه تنها با تعالیم دینی ناهمخوان نیستند، بلکه حاوی نکاتی هستند که از طریق آیات قرآن کریم و یا دیگر روایات صحیح مورد تأیید قرار می‌گیرند.
در این‌جا به چند نمونه از این احادیث اشاره می‌شود:
1. طاووس یمانى می‌گوید: از امام زین العابدین( علیه السلام ) شنیدم که می‌فرمود نشانه‌‌هاى مؤمن پنج چیز است. عرض کردم، ای پسر رسول خدا( صلی الله علیه و آله و سلم ) آن پنج نشانه کدام است؟ فرمود: پرهیزکارى در خلوت، صدقه دادن در تنگ‌دستى، شکیبایى در ناگوارى، بردبارى در حال خشم، و راست گفتن به هنگام ترس.[1]
2. امام صادق( علیه السلام ) فرمود: با سه چیز می‌توان مؤمن را شناخت: شناختش از خدا، دوستانش و دشمنانش! [2]
3. از امام صادق( علیه السلام ) سؤال شد نشانه هاى مؤمن چیست؟ فرمود: چهار چیز: خوابش مانند خواب کسى است که در حال غرق شدن است، خوراکش مانند خوراک بیماران، گریهاش شبیه گریه مادران فرزند مرده، و نشستنش نظیر نشستن افراد هراسان است.[3]
4. راوی از امام محمد باقر( علیه السلام ) نقل می‌کند که نشانه‌های مؤمن سه چیز است؛ مدیریت صحیح مخارج زندگی، صبر در برابر بلا و گرفتاری، و بررسی دقیق آموزه‌های دینی.[4]
5. امام صادق( علیه السلام ) فرمود: از علائم مؤمن، حلم، دانش و سکوت است. [5]
6. امام حسن عسکری( علیه السلام ) در حدیثی علامت‌های «مؤمن» را پنج چیز شمرده است: نماز پنجاه و یک رکعت، زیارت اربعین، انگشتر در دست راست کردن، پیشانی بر خاک نهادن، و «بسم الله» را در نماز، بلند گفتن.[6]
بر اساس آنچه که در این روایات آمده، نشانه‌های مؤمن مجموعه‌ای فراگیر و گسترده از تعالیم اسلام، از اخلاقیات، عقائد، واجبات و مستحبات است؛ لذا این نوع روایات حتی اگر دارای سند صحیحی از جهت حدیث‌شناسی نباشند، نمی‌توان آنها را کنار گذاشت و مردود دانست؛ به دلیل آن‌که آموزه‌های بیشتر آنها در راستای عقل و شرع است.
[1]. شیخ صدوق، خصال، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج 1، ص 269، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1362ش.
[2]. دیلمى، حسن بن محمد، أعلام الدین فی صفات المؤمنین، ص 134، قم، چاپ اول، 1408ق.
[3].شیخ صدوق، صفات الشیعة، ص 31، تهران، أعلمی، چاپ اول، 1362ش.
[4]. شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، محقق، موسوی خرسان، حسن، ج 7، ص 236، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
[5]. دیلمى، حسن بن محمد، أعلام الدین فی صفات المؤمنین، ص 134، قم، چاپ اول، 1408ق.
[6]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 9 8، ص 106، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.
آیات مرتبط
سوره البقرة (8) : وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ وَبِالْيَوْمِ الْآخِرِ وَمَا هُمْ بِمُؤْمِنِينَ
سوره البقرة (97) : قُلْ مَنْ كَانَ عَدُوًّا لِجِبْرِيلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلَىٰ قَلْبِكَ بِإِذْنِ اللَّهِ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ وَهُدًى وَبُشْرَىٰ لِلْمُؤْمِنِينَ
سوره البقرة (221) : وَلَا تَنْكِحُوا الْمُشْرِكَاتِ حَتَّىٰ يُؤْمِنَّ ۚ وَلَأَمَةٌ مُؤْمِنَةٌ خَيْرٌ مِنْ مُشْرِكَةٍ وَلَوْ أَعْجَبَتْكُمْ ۗ وَلَا تُنْكِحُوا الْمُشْرِكِينَ حَتَّىٰ يُؤْمِنُوا ۚ وَلَعَبْدٌ مُؤْمِنٌ خَيْرٌ مِنْ مُشْرِكٍ وَلَوْ أَعْجَبَكُمْ ۗ أُولَٰئِكَ يَدْعُونَ إِلَى النَّارِ ۖ وَاللَّهُ يَدْعُو إِلَى الْجَنَّةِ وَالْمَغْفِرَةِ بِإِذْنِهِ ۖ وَيُبَيِّنُ آيَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ
سوره البقرة (223) : نِسَاؤُكُمْ حَرْثٌ لَكُمْ فَأْتُوا حَرْثَكُمْ أَنَّىٰ شِئْتُمْ ۖ وَقَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّكُمْ مُلَاقُوهُ ۗ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ
سوره البقرة (278) : يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَذَرُوا مَا بَقِيَ مِنَ الرِّبَا إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ
T