شیعه نیوز:
پرسش
با سلام. حضرت علی( علیه السلام ) در نهج البلاغه می‌فرمایند: کسى که به کارهاى گوناگون پردازد، خوار شده، پیروز نمی‌گردد. منظور این حدیث چیست؟
پاسخ اجمالی
جمله «مَنْ أَوْمَأَ إِلَى مُتَفَاوِتٍ خَذَلَتْهُ الْحِیَل»، در بخش حکمت‌‌های نهج البلاغه آمده است.[1] شارحان نهج البلاغه در مورد معنا و مقصود این جمله احتمالات متعددی را بیان کردند:
1. مراد از متفاوت، امور متضادی است که از نظر عرف و عادت قابل جمع نباشند؛ مقصود این است که هر کس بخواهد بین اموری که در نظر عرف و عادت متضاد هستند، جمع نماید به این هدف نمی‌رسد و تلاش او به نتیجه نخواهد رسید.[2] به عنوان نمونه، شغل رانندگی وسایل نقلیه سنگین مانند اتوبوس و کامیون با تصدی شغلی در داروخانه از دیدگاه عرف شغلهای همخوانی به شمار نمی‌آید زیرا صاحب شغل اول همواره در سفر است، اما صاحب شغل دوم برای رشد و پیشرفت کارش باید سفرهای خود را به حداقل برساند.
خداوند در نکوهش برخی شاعران می‌فرماید: آیا نمی‌بینی که آنان در هر وادی سرگردانند؟![3] به عبارتی آنان نتوانسته‌اند هدف از کار هنری خود را مشخص کرده و هر بار به راهی رو می‌آورند.
2. منظور از متفاوت دنیا و آخرت است؛ یعنی هرکس بخواهد بین دنیا و آخرت جمع کند [که از هر دو به صورت کامل و یکسان بهره‌مند باشد] نمی‌تواند و موفق نمی‌شود؛ حیله و تدبیر او را یارى نمی‌کند.[4]
3. مقصود این است که هر کس دو امر متفاوت(حق و باطل) را پایه عقیده‌‌ای قرار دهد، کار بیهوده انجام داده و توان خود را هدر داده است.[5]
4. منظور از متفاوت، متشابهات قرآن است؛ در این صورت معنای جمله این است: کسی که در معارف دینی توحید، عدل و ... به متشابهات قرآن استدلال کند، حیله و نیرنگ او آشکار و خودش سرشکسته می‌شود؛ یعنی علما متوجه نیرنگ او می‌شوند.[6]
بنابراین نمی‌توان گفت معنای جمله این است که «هر کس به کارهاى گوناگون پردازد، خوار شده و پیروز نمی‌گردد» زیرا مسلم است که خود حضرتشان فرماندهی برخی نبردها را بر عهده داشته، به امر قضاوت پرداخته، در رسیدگی به محرومان جامعه تلاش مستقیم و غیر مستقیم داشته، عبادتهای دشوار را انجام داده و ... و با این وجود در تمامشان نیز موفق بودند.
[1]. سید رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، محقق، صبحی صالح، ص 547، حکمت 403، قم، هجرت، چاپ اول، 1414ق.
[2]. هاشمى خویى، میرزا حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة و تکملة منهاج البراعة، ج 21، ص 485، تهران، مکتبة الإسلامیة، چاپ چهارم، 1400ق.
[3]. شعراء، 225.
[4]. همان.
[5]. ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبة الله، شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید، ج 20، ص 5، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ اول، 1404ق.
[6]. مدنی شیرازی، على خان بن أحمد، الطراز الأول و الکناز لما علیه من لغة العرب المعول، ج 3، ص 278، مشهد، مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث، مشهد، چاپ اول، 1384ش.
آیات مرتبط
سوره الشعراء (225) : أَلَمْ تَرَ أَنَّهُمْ فِي كُلِّ وَادٍ يَهِيمُونَ
T
