شیعه نیوز:
پرسش
دستشویی در زمان پیامبر( صلی الله علیه و آله سلم ) و امیرالمؤمنین( علیه السلام ) چه نام داشت؛ و با توجه به مهم بودن مسئله طهارت و نجاست در کتب تاریخی و روایی شکل ساختمان آن چگونه بود؟!
پاسخ اجمالی
در گذشته، مکانی که در آن قضای حاجت می‌شد، با نام‌هایی؛ مانند «الخلأ»، «الغائط»، «المخرج»، «الکنیف»، «المتوضأ»، «الحظیرة» و ... شناخته می‌شد و به چاه فاضلاب، «البالوعه» می‌گفتند.
اگر چه در روایات به صورت صریح از کیفیت ساختمان سرویس‌های بهداشتی نامی به میان نیامده است، اما با توجه به برخی گزارش‌های مرتبط با تخلی، می‌توان به برخی از اطلاعات در مورد آن دست یافت:
1. امام صادق( علیه السلام ) هر گاه داخل کنیف «دستشویی» می‌شد سرش را می‌پوشاند و آهسته می‌گفت: «بسم الله و بالله».[1] بر اساس کتب لغت، معنای «کنیف»، سایبانی از چوب و یا برگ درخت است که برای شتر آماده می‌کردند تا از باد و سرما محافظت شود.[2] ظاهر روایت آن است که چنین جایگاهی را نیز برای قضای حاجت در کنار منازل می‌ساختند.
2. راوی می‌گوید از امام صادق( علیه السلام ) پرسیدم که چاه آبی که مردم از آن وضو می‌گیرند و در کنارش چاه فاضلابی قرار دارد، حکمش چیست؟ حضرت فرمود: اگر فاصله دو چاه آب و فاضلاب دست کم ده ذراع باشد و چاه آب هم در سمت بیرون منزل قرار داشته باشد، ایرادی ندارد.[3] این گزارش، نشانگر آن است که سرویس بهداشتی برخی از منازل در آن زمان نیز به چاه فاضلاب هدایت می‌شده است.
البته با توجه به موقعیت جزیرة العرب و محدودیت منابع آبی و دیگر امکانات زندگی، بسیاری از مردم، رعایت بهداشت را نمی‌کردند که با آمدن اسلام، به تدریج، مردم دقت بیشتری در مراعات امور بهداشتی می‌کردند، بویژه آن‌که احکامی در مورد نجس بودن ادرار و مدفوع وجود داشت که بدون رعایت آنها، نماز آنان صحیح نبود. همچنین بسیاری از مردم قبل از گسترش اسلام در کنار منازل، زیر درختان، و داخل جوی‌های آب اقدام به تخلی می‌کردند که معصومان( علیه السلام ) توصیه می‌کردند تا مکان‌های مناسب‌تری را انتخاب کنند تا به بهداشت محیط آسیب وارد نیاید.[4]
[1]. شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج 1، ص 24، محقق، موسوی خرسان، حسن، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
[2]. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج 9، ص 309، محقق و مصحح: میر دامادی، جمال الدین، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، دار صادر، بیروت، چاپ سوم، 1414ق.
[3]. حمیری، عبد الله بن جعفر، قرب الإسناد، ص 32، مؤسسه آل البیت ع، قم، چاپ اول، 1413ق.
[4]. در روایات بابی به همین عنوان به صورت مفصل به این موضوع پرداخته است. برای دسترسی به این روایات می توانید کلیدواژه هایی مانند: الخلا، الغائط، المخرج، المتوضأ، الحظیرة، قضاء الحاجة و... را در نرم افزارهای روایی و فقهی جست‌وجو و مطالعه نمایید.
آیات مرتبط
سوره النساء (43) : يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَقْرَبُوا الصَّلَاةَ وَأَنْتُمْ سُكَارَىٰ حَتَّىٰ تَعْلَمُوا مَا تَقُولُونَ وَلَا جُنُبًا إِلَّا عَابِرِي سَبِيلٍ حَتَّىٰ تَغْتَسِلُوا ۚ وَإِنْ كُنْتُمْ مَرْضَىٰ أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ أَوْ جَاءَ أَحَدٌ مِنْكُمْ مِنَ الْغَائِطِ أَوْ لَامَسْتُمُ النِّسَاءَ فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيدًا طَيِّبًا فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَأَيْدِيكُمْ ۗ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَفُوًّا غَفُورًا
سوره المائدة (6) : يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلَاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ وَامْسَحُوا بِرُءُوسِكُمْ وَأَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ ۚ وَإِنْ كُنْتُمْ جُنُبًا فَاطَّهَّرُوا ۚ وَإِنْ كُنْتُمْ مَرْضَىٰ أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ أَوْ جَاءَ أَحَدٌ مِنْكُمْ مِنَ الْغَائِطِ أَوْ لَامَسْتُمُ النِّسَاءَ فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيدًا طَيِّبًا فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَأَيْدِيكُمْ مِنْهُ ۚ مَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ وَلَٰكِنْ يُرِيدُ لِيُطَهِّرَكُمْ وَلِيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ
T