علت این همه عزاداری برای امام حسین( علیه السلام ) چیست؟

شیعه نیوز:
پرسش
چرا باید برای امام حسین( علیه السلام ) که در 1400 سال پیش شهید شده، این‌قدر عزاداری کرد؟ لطفاً با بیان دلایل عقلانی، یا با روایات معتبر و یا با آیات قرآن توضیح دهید.
پاسخ اجمالی

حوادث گذشته هر جامعه‌ای، حامل تجربیات و درس‌های گران‌بهایی است که با زحمت بسیار و قیمت گزاف به دست آمده و می‌تواند در سرنوشت و آینده آن جامعه تأثیر عظیمی داشته باشد. برای استفاده از این سرمایه‌ی با ارزش، باید این حوادث، همواره بازنگری، بازسازی و حفظ گردند. یکی از این سرمایه‌های بی‌نظیر واقعه کربلا است. در کلمات ائمه( علیه السلام ) تأکید بسیاری بر زنده نگه‌داشتن واقعه خونین کربلا و شهادت امام حسین( علیه السلام ) شده است که برای بهره برداری هر بیشتر نسل‌های بشر، از درس‌ها و عبرت‌های این واقعه عظیم می‌باشد.

از جهت دیگر، همه افراد، در مقابل کسانی که برای بیداری و بهبود زندگی آنان تلاش و جان فشانی کرده‌اند، وظیفه تشکر و قدرشناسی دارند و مجالس عزاداری حسین بن علی( علیه السلام ) به نوعی تشکر و قدردانی از رنج‌ها و مرارت‌هایی است که آن‌حضرت و یارانش در راه بیداری و بصیرت بشریت متحمل شدند.

علاوه بر این، مجالسی که به منظور تعظیم و بزرگ‌داشت و عزاداری سالار شهیدان کربلا همه ساله در سراسر جهان برگزار می‌شود، دارای آثار و برکاتی؛ مانند ایجاد وحدت بین صفوف پیروان آن‌حضرت، آشنا شدن مردم با راه و رسم ائمه( علیه السلام )، ایجاد پیوند قلبی با حجج الهی، اصلاح منکرات و ظلم‌های موجود در هر جامعه و ... می‌باشد که تعطیل شدن چنین مراسمی موجب محروم شدن از چنین مواهبی است.
پاسخ تفصیلی

حوادث گذشته هر جامعه می‌تواند در سرنوشت آن جامعه و جوامع دیگر، آثار عظیمی داشته باشد. اگر حادثه، حادثۀ مفیدی بود و در جای خود آثار و برکاتی داشت، بازنگری، بازسازی و زنده نگه‌داشتن آن می‌تواند آثار و برکات زیادی داشته باشد و فراموش کردن آن موجب خسارت‌های جبران ناپذیری برای جامعه بشری است؛ زیرا حوادث مهمی که در تاریخ ملت‌ها به وجود می‌آیند هزینه‌های زیادی را برای ملت‌ها به همراه دارد، چه هزینه‌های مادی و چه هزینه‌های معنوی؛ نظیر از دست دادن انسان‌های بزرگ، رنج و مشقت و محرومیت‌های یک ملت و ... .

بنابراین، این حوادث بزرگ و درس‌ها و تجربه‌هایی که انسان‌ها باید از آن بیاموزند از سرمایه‌های عظیم هر ملت، بلکه تمام بشریت است و عقل حکم می‌کند چنین سرمایه‌هایی حفظ و احیا شده و مورد بهره‌برداری قرارگیرد.

بی‌گمان، حادثه عظیم عاشورا که داری ابعاد متعددی است، یکی از حوادث پر هزینه برای بشریت بوده است؛ چرا که با هزینه‌‌ی شهادت امام معصوم و انسان کامل و یاران با وفای آن‌حضرت و رنج و سختی کشیدن خانواده و اطفال آن‌حضرت و ... به دست آمده است.

از طرف دیگر، این حادثه یک حادثه و واقعه شخصی(برای منافع شخصی و گروهی و طایفه‌ای) نبود، بلکه واقعۀ کربلا و شهادت حسین بن علی( علیه السلام ) و یاران با وفایش یک مکتب است که درس‌ها و اهداف و عبرت‌هایی؛ نظیر توحید، امامت، امر به معروف و نهی از منکر، حقیقت‌خواهی، ظلم‌ستیزی، کرامت نفس، عزت و ... دارد.

اگر این مکتب انسان‌ساز، نسل به نسل بین انسان‌ها منتقل شود، بشریت می‌تواند به ازای هزینه‌ای که برای آن متحمل شده است، از آن سود برده، حداکثر بهره‌برداری را بنماید، ولی اگر خدای نخواسته این حادثه فراموش شده، یا تحریف گردد، بیشترین ضرر متوجه جامعه بشری و مخصوصاً جامعه دین‌داران می‌شود. و اگر می‌بینیم در کلمات ائمه معصومین( علیه السلام )[1] بر عزاداری و برپایی مجالس عزای آن‌حضرت تأکید شده است، از آن جهت است که مکتب انسان‌ساز آن‌حضرت همواره زنده و پویا باقی بماند و تجربه پیروزی خون بر شمشیر و حقیقت‌خواهی بر حق‌ستیزی برای همیشه، مانند مشعلی فروزان، روشن­گر راه انسان‌ها باشد.

این تأکیدات حضرات معصومین( علیه السلام ) باعث شده تا مجالس عزاداری امام حسین( علیه السلام ) از زمان شهادت آن‌حضرت تا به امروز، به صورت یک جریان زنده و فعال و انقلابی درآید، و هزاران شاعر و نویسنده و خطیب، در این باره مطلب ارائه کنند. هر چند دشمنان، تلاش‌های گسترده‌ای در جهت تحریف این واقعیت عظیم نموده‌اند، ولی همین مجالس عزاداری باعث شده، اسلام برای همیشه زنده بماند و مبارزه با ظلم و ستم و تجاوزگری به عنوان یکی از شعارهای حسین بن علی( علیه السلام ) در سراسر جهان طنین انداز شود.

همان‌گونه که بیان شد، حفظ و حراست و زنده نگه‌داشتن وقایع عاشورا مسئله‌ای است که عقل به روشنی بر آن دلالت دارد و سیره و روش حضرات معصومین( علیه السلام ) بر زنده نگه‌داشتن چنین مراسم و مجالسی بود.

در همین راستا امام رضا( علیه السلام ) فرمود: «روش همیشگی پدرم (امام موسای کاظم) این بود که هرگاه محرم فرا می‌رسید، روزِ گریه و مصیبت او بود و خنده‌ای در چهره نداشت تا دهه‌ی عاشورا سپری شود، روز عاشورا روز گریه و سوگواری و مصیبت او بود».[2]

علقمه بن محمد حضرمی می‌گوید: «امام باقر( علیه السلام ) برای امام حسین( علیه السلام ) گریه می‌کرد و ناله سر می‌داد و به هر کس در خانه‌اش بود دستور می‌داد گریه کند و در منزل آن‌حضرت، مجلس سوگواری و عزاداری تشکیل می‌شد و آن مصیبت را به همدیگر تسلیت می‌گفتند».[3]

باید دانست که حسین بن علی( علیه السلام ) با آن مقام و مرتبه‌ای که در پیش‌گاه خداوند متعال دارند، نیازی به چنین مراسم عزاداری ندارند و تأکید ائمه اطهار( علیه السلام ) بر برپایی چنین مجالسی، به جهت آثار و برکات این مجالس است که بعضی از آنها عبارت‌اند از:

ایجاد وحدت و یک‌پارچگی در بین صفوف پراکنده پیروان حضرت اباعبدالله( علیه السلام )؛ همان‌طوری که مراسم حج، وحدت و همدلی را در بین مذاهب و فرق اسلامی ایجاد می‌کند، این مجالس وحدت و همبستگی و اتحاد را در بین شیعیان و علاقه‌مندان آن‌حضرت مستحکم می‌سازد.
آشنا شدن مردم با راه و رسم ائمه دین؛ زیرا این مجالس بهترین مجال و بهترین فرصت برای بیان سیره و اهداف آن بزرگواران است و کسانی که در این‌گونه مجالس شرکت می‌کنند، بیشترین آمادگی را برای دریافت چنین مطالبی دارند.
ایجاد پیوند قلبی با حجج الهی و بهره‌مند شدن از عنایات خاصه آن بزرگواران؛ زیرا در سخنان ائمه( علیه السلام ) سفارش زیادی به برپایی چنین مجالسی شده است و برپایی این‌گونه مجالس، در حقیقت ارج نهادن و اطاعت کردن از دستورات امامان معصوم( علیه السلام ) است، و بدیهی است که این اطاعت امر، از جانب آن بزرگواران بی‌پاسخ نخواهد بود.
وقتی در بیان واقعه عاشورا، ظلم‌ها و انحرافات و منکرات دشمنان اسلام بیان می‌گردد، و چهره واقعی مدعیان خلافت اسلامی بر ملا می‌شود، اذهان مخاطبان و شنوندگان به انحرافات موجود در جامعه خودشان، معطوف می‌گردد و درصدد اصلاح جامعه خویش، با دوری کردن از یزید هر زمان و اطاعت از حسین زمان خویش، بر می‌آیند و درمی‌یابند که ظلم‌ها و انحرافات و منکرات، اختصاص به زمان خاصی نداشته و در هر زمان ممکن است جامعه به چنین حوادثی دچار شود. به عبارت دیگر، این مجالس موجب بصیرت و آگاهی انسان‌ها نسبت به زمان خویش می‌شود و در این مجالس است که انسان‌ها نسبت به وظایف خود، آگاه می‌شوند.[4]

اینها بخشی از آثار و برکات مجالس عزاداری حضرت اباعبدالله الحسین( علیه السلام ) است که در صورت تعطیل شدن چنین مجالسی، جامعه از آن محروم خواهد بود.

نکته قابل توجه این است که بزرگ‌داشت واقعه عظیم عاشورا باید به بهترین وجه ممکن صورت گیرد؛ ممکن است بتوان با برگزاری سمینار علمی یا ساختن فیلم و نوشتن کتاب و رمان، یاد و خاطره آن واقعه را زنده نگه‌داشت، اما هیچ‌کدام از اینها بهترین روش نیست؛ زیرا انسان مجموعه‌ای است از ابعاد مختلف معرفتی، اجتماعی، غریزی، احساسی و عاطفی و ... و اگر ما بخواهیم حادثه و واقعه مهم و با ارزشی نظیر واقعه کربلا را به نحو احسن زنده نگه‌داریم، و بشریت را از مواهب آن بهره‌مند سازیم، باید تعظیم و بزرگ‌داشت آن به نحوی باشد که همه این ابعاد وجود انسانی در زنده نگه‌داشتن آن نقش داشته باشند. بنابراین، مجالس عزاداری امام حسین( علیه السلام ) به نحو مرسوم از زمان ائمه( علیه السلام ) تا به امروز که همیشه با اندوه و اشک و بیان مصائب همراه بود، به نحوی که احساسات و عواطف انسان‌ها را برانگیزد، بهترین شیوه برای زنده نگه‌داشتن این مجالس است؛ زیرا در این روش، علاوه بر این‌که جزئیات این واقعه مورد شناخت و معرفت قرار می‌گیرد، با عمق جان حاضران پیوند می‌خورد و از این جهت همه خود را در برپایی چنین مجالسی موظف می‌دانند و سعی می‌کنند با امکانات موجود(مال، علم، قلم، بیان و ...) این مجالس را برپا سازند.

البته در این زمینه باید همواره متوجه انحرافات و کج‌روی‌هایی بود که ائمه( علیه السلام ) و رهبران دینی پیوسته به ما هشدار داده‌اند.

علاوه بر این، از آن‌جا که حسین بن علی( علیه السلام ) شهید راه انسانیت و ارزش‌های بشری است، تمام نسل‌ها، به حکم فطرت انسانی و حس «حق‌شناسی» بر خود لازم می‌دانند - در قالب برگزاری چنین مجالسی- از جان‌فشانی‌ها و فداکاری‌های آن‌حضرت و یارانش تقدیر و تشکر نمایند.

بنابر آنچه گفته شد، این انسان‌ها و جامعه انسانی است که برای حفظ و پاسداری از ارزش‌های انسانی و حرکت به سوی آنها، نیازمند است تا نام و یاد و خاطره آن‌حضرت را همیشه زنده نگه‌دارد و اگر روزی نام حسین بن علی( علیه السلام ) و خاطره رشادت‌ها و ارزش‌ها و آرمان‌های آن‌حضرت فراموش شود، این جامعه بشری است که ضرر خواهد نمود.

این مطلب مورد تأیید و تأکید قرآن مجید نیز بوده و قرآن در سوره ابراهیم( علیه السلام ) به حضرت موسی( علیه السلام ) دستور می‌دهد که ایام الله[5] را به مردم یادآوری نماید: «... و ذکّرهم بأیام الله إنّ فی ذلک لآیات لکل صبّار شکور»؛[6] روزهای خداوندی را به مردم متذکر شو؛ زیرا در این روزها نشانه‌هایی برای انسان‌های صبور و شکرگزار است.

برخی از مفسران در تفسیر این آیه می‌گویند: «به طور مسلم، منظور از ایام الله، آن زمان‌هایی است که امر خدا و وحدانیت او و سلطنت او ظاهر شده و یا ظاهر می‌شود... و نیز ایامی که رحمت الهی به ظهور می‌رسد، البته آن ایامی که نعمت‌های الهی آن‌چنان ظاهر شده‌اند که در دیگر ایام به آن روشنی نبوده است؛ مانند روزی که حضرت نوح( علیه السلام ) از کشتی بیرون آمدند و روزی که حضرت ابراهیم( علیه السلام ) از آتش نجات یافت و....».[7]

بر این اساس، واقعه عاشورا و بقا و حیات اسلام با حزن حسین بن علی( علیه السلام ) و یارانش، یکی از مصادیق ایام الله است که همه ما مأمور به یادآوری و تنظیم و بزرگداشت آن هستیم.

[1]. ر. ک: (عزاداری امام حسین ( علیه السلام ) از نگاه روایات)، 7184.

[2]. فتال نیشابوری، محمد بن احمد، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، ج 1، ص 169، قم، رضی، چاپ اول، 1375ش.

[3]. ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، محقق، مصحح، امینی، عبد الحسین، ص 175، نجف اشرف، دار المرتضویة، چاپ اول، 1356ش.

[4]. ر. ک: (گریه زائران بقیع)، 171.

[5]. ر. ک: ( ایام الله از نگاه قرآن کریم )، 111994.

[6]. ابراهیم، 5.

[7]. طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏12، ص 18، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417ق.

T