چرا واقعه غدیر و ابلاغ ولایت در ایام حج واقع نشد؟

شیعه نیوز:
پرسش
چرا واقعه غدیر در اجتماع بزرگ مسلمانان یعنی ایام حج واقع نشد؟ آیا اگر در آن ایام واقع می‌شد بهتر نبود؟
پاسخ اجمالی

پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) مسئله مهم خلافت و جانشینی امیر مؤمنان علی ( علیه السلام ) را به دفعات و به مناسبت های مختلف به مردم گوشزد کرده بود، و بیان آن در اجتماع مسلمانان در غدیر خم، به منظور تأکید مجدد و اتمام حجت بوده است.

اعلام این مسئله مهم بعد از اتمام مراسم حج در آن روز خاص و در مکان خاص، علاوه بر آن که به دستور اکید پروردگار بوده، حکمت های نیز داشته است؛ از جمله:

ألف. با توجه به حساسیت مسئله ولایت و جانشینی و احتمال مخالفت بعضی از افراد، اعلام نشدن آن در ایام حج شاید به منظور حفظ آرامش حاجیان در انجام صحیح اعمال و پیشگیری از حرمت شکنی مسجدالحرام و منی و عرفات بوده است.

ب. این موضوع باید با حضور همه حج گزاران و در فضایی آرام طرح می شد و در موسم حج، به دلیل محدودیت زمانی و مکانی و اهمیت انجام صحیح اعمال حج، اجتماع همه آنها در فضایی آرام عملاً ممکن نبود.

ج. شاید یکی از حکمت ها، بالا بودن میزان تأثیر و نفوذ کلام در موقعیت وداع و خداحافظی مراد و مرید بوده است. منطقه غدیر خم، آخرین محل وداع هزاران مسلمان شیفته و مرید پیامبر با مراد خودشان بود؛ از این رو لحظه ای حساس و حیاتی برای تکرار و تأکید مجدد بر این نکته مهم و سرنوشت ساز یعنی خلافت و جانشینی امیر مؤمنان علی ( علیه السلام ) به نظر می رسید.

بنابراین، انتخاب غدیر خم با شرایط خاص و منحصر به فرد خود، انتخابی از سر تدبیر و حکمت است، تا به عنوان حادثه ای جدید و فراموش ناشدنی و برای همیشه تاریخ در اذهان مردم ثبت شود.
پاسخ تفصیلی

در پاسخ به سؤال شما توجه به چند نکته ضروری است:

1. در قرآن مجید آیات فراوانی وجود دارد که در احادیثی از پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) شأن نزول آنها، امامت امام علی ( علیه السلام ) است. از جمله این آیات: آیه تبلیغ [1] ، آیه ولایت [2] ، آیه اولی الامر [3] ، آیه صادقین [4] و ... می باشد. [5]

2. روایات بسیاری در منابع اهل تشیع و اهل تسنن وارد شده که پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) مسئله مهم خلافت و جانشینی امیر مؤمنان علی ( علیه السلام ) امامان بعد از او را مکرّر و به مناسبت های مختلف به مردم گوشزد کرده اند؛ از جمله فرمودند: وصی و جانشین بعد از من علی بن ابی طالب( علیه السلام ) است و بعد از او دو فرزندم حسن و حسین ( علیه السلام ) که نُه امام دیگر از صلب حسین ( علیه السلام )، پی هم می آیند. [6] البته این روایت افزون بر روایاتی است که در جریان حدیث یوم الدار، حدیث منزلت [7] ، حدیث غدیر خم [8] و حدیث مشهور ثقلین [9] بیان شده و یا احادیثی که فرموده، پس از من دوازده تن خلیفه خواهند آمد که به وسیله آنان دین عزیز می شود. [10] و بیان مجدد آن در غدیر خم، تنها تأکید بر اهمیت موضوع و به منظور اتمام حجت نهایی با مردم بود.

3. اعلام این مسئله مهم بعد از اتمام مراسم حج در آن روز خاص آن هم در محل غدیر خم که چهار راهی بوده که همه حج گزاران در آن جا از هم جدا می شوند و هر گروه به سوی سرزمین خود می رود، به فرمان اکید باری تعالی بوده که فرمود: "اى پیامبر! آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است، کاملًا (به مردم) برسان! و اگر نکنى، رسالت او را انجام نداده‏اى! خداوند تو را از (خطرات احتمالى) مردم، نگاه مى‏دارد و خداوند، جمعیّت کافران (لجوج) را هدایت نمى‏کند". [11] در کتاب هاى مختلفى که دانشمندان اهل تسنن، اعم از تفسیر و حدیث و تاریخ نوشته‏اند، روایات زیادى دیده مى‏شود که با صراحت مى‏گوید: آیه فوق درباره على ( علیه السلام ) نازل شده است. این روایات را جمع زیادى از صحابه از جمله "زید بن ارقم"، "ابو سعید خدرى"، "ابن عباس"، "جابر بن عبد اللَّه انصارى"، "ابو هریره"، "براء بن عازب"، "حذیفه"، "عامر بن لیلى بن ضمره" و "ابن مسعود" نقل کرده‏اند و گفته‏اند که آیه فوق درباره على ( علیه السلام ) و داستان روز غدیر نازل گردید. [12]

علاوه بر آنچه بیان شد، اعلام ولایت امام علی ( علیه السلام ) در غدیر خم دارای حکمت هایی بوده از جمله:

ألف. عدم دغدغه خاطر مسلمانان بعد از انجام کامل مناسک حج و رسیدن به آرامش خاطر کافی برای طرح مسئله ولایت و جانشینی علی ( علیه السلام ).

ب. پیشگیری از مخالفت احتمال بعضی منافقان و کج فهمان و جلو گیری از حرمت شکنی مسجدالحرام و کعبه توسط افراد هتاک و بی دین. [13]

ج. عدم گنجایش مسجد الحرام (با توجه به عدم توسعه در آن زمان) برای همه جمعیت حج گزاران.

د. نفوذ کلام مطلوب پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) در هنگام وداع و خدا حافظی و جدایی بین مولا و بنده و مرید و مراد و منطقه غدیر خم هنگامه وداع و به تعبیری شاهراه تعیین مسیر کاروان های حجاج و زمان و مکان آخرین وداع هزاران مسلمان شیفته و مرید پیامبر با مراد خودشان بود، از این رو لحظه ای حساس و حیاتی برای تکرار و بیان این نکته مهم و سرنوشت ساز یعنی خلافت و جانشینی امیر مؤمنان علی ( علیه السلام ) بود. [14]

هـ. حکمت و تدبیر اقتضا می کند گاهی برای بیان مطالب مهم و سرنوشت ساز، شرایط و فضایی متفاوت با شرایط و فضای عادی و تکراری را برگزید و انتخاب غدیر خم با شرایط خاص و منحصر به فرد خود [15] برای ثبت آن به عنوان حادثه ای جدید و فراموش ناشدنی و برای همیشه تاریخ در اذهان مردم بود.

این واقعه توسط عده ی زیادی(110 نفر) از صحابه [16] پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم ) و همچنین از 84 نفر از تابعین و 36 نفر از دانشمندان و تاریخ نگاران، نقل شده است. علامه امینی با مدارک و دلایل محکم از منابع معروف اسلامی (اهل سنت و شیعه) ، در کتاب شریف الغدیر تمامی این نقل ها را آورده است.

آنچه ذکر شد فقط گوشه ای از دلایل بی شماری است که بر خلافت بلافصل علی ( علیه السلام ) دلالت دارد. [17] ، [18]

[1] . مائده، 67 " یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک... ."، برای آگاهی بیشتر مراجعه شود به نمایه: اهل سنت و آیه تبلیغ، سؤال شماره 141 (سایت: 1142) .

[2] . مائده، 55 " انما ولیکم الله و رسوله و الذین امنوا الذین یقیمون الصلاة...".

[3] . نساء، 59 " یا ایها الذین امنوا اطیعوا الله و اطیعوا الرسول و اولی الامر منکم..." .

[4] . توبه، 119" یا ایها الذین امنوا اتقوا الله و کونوا مع الصادقین..."، ینابیع المودة، ص 115؛ شواهد التنزیل ج1، ص 262، در روایات بیان شده است؛ منظور از صادقین حضرت علی( علیه السلام ) و اهل بیت پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) می باشند.

[5] برای آگاهی بیشتر مراجعه شود به نمایه: اثبات امامت امام علی( علیه السلام ) از قرآن، سؤال 324 (سایت: 1817) .

[6] سبط بن جوزی، تذکرة الخواص، چاپ لبنان، ص 327، ایضاً ینابیع المودة، شیخ سلیمان قندوزی، باب 77، ص 444، چاپ اسلامبول؛ همچنین فرائد السمطنی، جوینی، بیروت، ج 2، ص 134.

[7] فضائل الخمسه، ج 1، ص 316- 299، "انت منی بمنزلة هارون من موسی الا أنه لا نبی بعدی".

[8] رجوع شود به نمایه: مدارک حدیث غدیر، سؤال 1953 (سایت: 1992) .

[9] فضائل الخمسه، ج 2، ص 53 – 44. "انی اوشک ان ادعی فاجیب و انی تارک فیکم الثقلین کتاب الله عز و جل و عترتی. کتاب الله حبل ممدود من السماء الی الارض و عترتی اهل بیتی، انهما لن یفترقا حتی یردا علی الحوض فانظرونی بم تخلفونی فیهما".

[10] برای آگاهی بیشتر مراجعه شود به نمایه: اثبات امامت امام علی( علیه السلام )، سؤال 999 (سایت: 1162) .

[11] . مائده، 67، "یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکافِرینَ".

[12] تفسیر نمونه، ج ‏5، ص 5.

[13] چنانکه در تاریخ وارد شده وقتی امام حسین ( علیه السلام ) احتمال حرمت شکنی مسجدالحرام را از سوی دشمنانشان دادند مراسم حج را نیمه تمام رها کردند.

[14] جریان غدیر در سال آخر عمر پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) در حجة الوداع اتفاق افتاد و آن حضرت، با بیان «... من کنت مولاه فهذا علی مولاه...»؛ هر کس من مولای او هستم علی مولای اوست و ... ، به امامت علی بن ابیطالب تصریح فرمود و رسالت خود را ابلاغ فرمود.

[15] آفـتـاب داغ و ریگ ها گداخته و تمام دشت را هیچ سایه سـارى جز آسمان نبود. حالِ پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) دگـرگـون شـد. چـهـره اش حـالتـى خـاص بـه خود گرفت؛ حالتى که همواره هنگام نـزول وحـى بـر ایـشان عارض مى شد. پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) توقف نمود. آهـنـگ تـوقـف کـاروان تـوسـط جـارچیان نیز نواخته شد. رفته ها بازگشتند؛ پراکنده ها جمع شدند؛ باز مانده ها رسیدند؛ پیاده ها توشه بر زمین نهادند، سواره ها پیاده شدند و همه گوش به فرمان. همه مى دانستند به یقین، امر مهمى پیش آمده که پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم )، همگان را به ماندن و شنیدن آن دعوت کرده است ، برگرفته با تغییرات از گنجنامه ی امام علی ( علیه السلام )، مبحث غدیر و ولایت.

[16] ابوسعید خدری، زیدین ارقم، جابر بن عبدالله انصاری، ابن عباس، براء بن عازب، حذیفه، ابوهریرة، ابن مسعود و عامر بن لیلی، از آن جمله اند.

[17] جهت مطالعه بیشتر به کتاب الغدیر، علامه امینی، ج 1؛ پیشوایی از نظر اسلام، جعفر سبحانی، ص 274 و 317 ویژه اسناد و مضامین و تحلیل های حدیث غدیر مراجعه شود.

[18] اقتباس از سؤال 999 (سایت: 1162) ، نمایه اثبات امامت امام علی( علیه السلام ).

T