مصحف فاطمه( سلام الله علیها ) چیست؟ آیا پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) و اهل بیت(علیه السلام ) از آن اطلاع داشته‌اند؟

شیعه نیوز:
پرسش
کلینی در کتابش (کافی، ج 1، ص 239) می‌گوید: «شماری از اصحاب ما از احمد بن محمد، از عبدالله بن حجال، از احمد بن عمر حلبی، از ابی بصیر روایت می‌کنند که گفت: پیش امام صادق(علیه السلام ) آمدم و به او گفتم: فدایت شوم! می‌خواهم از تو مسئله‌ای بپرسم. آیا کسی این‌جا هست که صدایم را بشنود؟ می‌گوید: آن‌گاه ابو عبدالله پرده‌ای را بین دو خانه کنار زد و نگاهی کرد و گفت: هر چه می‌خواهی بپرس، می‌گوید: گفتم فدایت شوم ... آن‌گاه او لحظه‌ای سکوت کرد و سپس گفت: مصحف فاطمه پیش ماست، مردم چه می‌دانند مصحف فاطمه چیست! می‌گوید: گفتم مصحف فاطمه چیست؟ گفت: مصحفی است سه برابر قرآنی که در دست شماست، به خدا حتی یک حرف قرآن که در دست شماست، هم در آن نیست، می‌گوید: گفتم: به خدا علم کامل این است، فرمود: این هم علم است، ولی علم کامل نیست».
آیا پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) و اصحاب او قرآن فاطمه را می‌دانستند و از آن خبر داشتند؟! اگر پیامبر آن‌را نمی‌دانست و از آن خبر نداشت؟ چگونه اهل بیت از آن با خبر بودند؟! در حالی که او پیامبر بود، و اگر آن‌را می‌دانست و از آن خبر داشت چرا آن‌را از امت پنهان کرد؟! و حال آن‌که خداوند متعال می‌فرماید: «ای پیامبر! آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است، کاملاً (به مردم) برسان! و اگر چنین نکنی، رسالت او را انجام نداده‌ای».
پاسخ اجمالی

مصحف فاطمه نام کتابی است که در زمان فاطمه زهرا ( سلام الله علیها ) و به دست علی (علیه السلام ) نوشته شد و مطالب این کتاب به وسیله فرشته مخصوص یا جبرئیل به حضرت فاطمه القا شد. این کتاب مشتمل بر حوادث غیبی و اسرار آل محمد ( صلی الله علیه و آله و سلم ) است و از نشانه های امامت بوده و در نزد امامان دست به دست گشته است و اکنون در دست امام زمان حضرت مهدی عجه الله تعالی فرجهم الشریف ) است. چون این کتاب بنابر مفاد اکثر روایات پس از رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم ) تدوین یافته است از رسول خدا درباره ی آن چیزی گزارش نشده است­، ولی این به معنای بی­اطلاعی پیامبر از این مصحف نبوده است؛ زیرا ما عقیده داریم وی به اذن خدا از آینده نیز باخبر بوده است. این مصحف چون از نشانه های امامت بوده و به آنها اختصاص داشته، محتوای آن برای مردم افشا نشده و در اختیار عموم قرار نگرفته است.
پاسخ تفصیلی

مصحف فاطمه

هر نوشته­‌ای را که بین دو جلد جمع آوری شده باشد، مصحف می­نامند. از این رو به هر کتابی می­توان مصحف گفت. در صدر اسلام به قرآن نیز مصحف گفته می­شد.[1]

در منابع اسلامی از کتبی یاد شده است که اختصاص به معصومین (علیه السلام ) داشته است و آنان از محتوای آن کتب باخبر بوده­اند. مانند کتاب علی(علیه السلام )، مصحف علی و مصحف فاطمه( سلام الله علیها ).

در این منابع از کتاب اخیر به نام های مصحف فاطمه، صحیفه ی فاطمه و کتاب فاطمه یاد شده است.[2] روایات مرتبط با این مصحف کم نیست. برخی از این روایات از حیث سند ضعیف اند، ولی دسته دیگری از این روایات از جهت سند صحیح هستند و می توان به اصل وجود چنین کتابی یقین پیدا کرد، هر چند که در جزئیات، این روایات با هم اختلاف دارند.

چگونگی تألیف مصحف فاطمه

پس از رحلت پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) دختر بزرگوار شان به خاطر از دست دادن پدر بسیار ناراحت بودند و تحمل فراق و دوری پدر برای فاطمه زهرا ( سلام الله علیها ) بسیار سخت بود.

در روایات معتبر آمده است که در فاصله وفات پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) تا زمان شهادت حضرت زهرا( سلام الله علیها )- فرشته­ای از سوی خداوند بر دختر نبی اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) فرود می آمد و او را تسلی می داد تا حضرت آرام بگیرد.از این فرشته در برخی روایات به جبرئیل یاد شده است،[3] او حضرت زهرا( سلام الله علیها ) را از احوال پدربزرگوارشان در عالم برزخ و همچنین از حوادث آینده، مطلع می­ساخت.

در روایتی از امام صادق (علیه السلام ) می خوانیم:

«هنگامی که رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم ) رحلت کردند، فاطمه به علت وفات پدر به قدری محزون شد که تنها خداوند از شدت غم و اندوه او باخبر بود. از این رو خداوند فرشته‌­ای را فرستاد تا او را تسلی دهد و اندوهش را برطرف سازد. فاطمه ( سلام الله علیها )، علی (علیه السلام ) را از این موضوع با خبر ساخت و علی همه آن سخنان را نوشت و مصحف فاطمه این گونه تدوین شد».[4]

از این روایت و روایات دیگر استفاده می­شود که این مصحف پس از رحلت پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) و به دست امیر المؤمنین (علیه السلام ) تدوین شد و سخنانی است که فرشته الهی به حضرت زهرا گفته است. البته در برخی از روایات که نسبت به روایات قبلی کمتر هستند، این گونه به دست می‌آید که این مصحف در زمان خود رسول الله ( صلی الله علیه و آله و سلم ) نوشته شده است. سید جعفر مرتضی عاملی (از دانشمندان معاصر شیعه در علم تاریخ) برای از بین بردن این اختلاف و جمع بین روایات می­نویسد: شروع تدوین مصحف در زمان رسول اکرم بوده است و قسمتی از این صحیفه در زمان حیات پیامبر خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم ) نوشته شده و ادامه ی آن هم پس از رسول خدا نگارش یافته است.[5]

این که فرشته الهی با حضرت زهرا سخن گفته باشد، چیز بعیدی نیست؛ زیرا همان گونه که در قرآن آمده است که: «و چون فرشتگان گفتند: ای مریم خداوند تو را برگزید و پاکیزه گردانید و برتری بخشید بر زنان جهانیان».[6] این در حالی است که حضرت مریم تنها سرور زنان زمان خویش بود، ولی فاطمه سرور زنان هستی از آغاز تا انجام است.

محتوای مصحف

با مطالعه ی روایات در می­یابیم که در این کتاب شریف به موضوعات زیر پرداخته شده است:

1. خبر حوادث آینده[7]

2. وصیت حضرت فاطمه[8]

3. نام تمام فرمانروایانی که تا قیام قیامت به حکومت خواهند رسید[9]

4. خبر دادن از فرزندان حضرت زهرا[10]

5. گزارش احوال پیامبر و جایگاه او پس از وفاتش، به زهرا ( سلام الله علیها )[11]

در این جا برای نمونه، یک روایت ذکر می شود:

امام صادق (علیه السلام ) می فرماید: «همانا فاطمه 75 روز بعد از رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم ) زندگی کرد در این مدت به خاطر از دست دادن پدر بسیار اندوهگین بود. در این ایام حضرت جبرئیل (علیه السلام ) نزد او می آمد و عزای پدرش را بر فاطمه زهرا ( سلام الله علیها ) تسلیت می گفت و وی را آرام می کرد و از پدرش و جایگاه او به حضرت خبر می آورد و او را از آینده ی فرزندانش مطلع می ساخت و علی (ع ) آن را می نوشت تا این که مصحف فاطمه تدوین شد».[12]

تأکید ائمه (علیه السلام ) بر تغایر این مصحف با قرآن

از برخی روایات به دست می آید که مصحف فاطمه نزد اهل سنت امری شناخته شده بود و آنان می پنداشتند که شیعه بر اساس آموزه های اهل بیت (علیه السلام ) معتقدند که بخشی از آیات تحریف و حذف شده در قرآن در این مصحف آمده است. از این رو ائمه به شدت وجود هر گونه آیات قرآن در این مصحف را انکار کرده اند.[13] علامه عسگری می نویسد: «برخی نویسندگان اهل سنت تهمت دیگری به مدافعان مکتب اهل بیت می زنند و می گویند که آنان قرآن دیگری دارند به نام مصحف فاطمه؛ زیرا نام کتاب فاطمه مصحف است و برخی از مسلمانان در صدر اسلام قرآن را مصحف می نامیدند».[14] در حدیثی از امام صادق (علیه السلام ) می خوانیم : «به خدا قسم مصحف فاطمه نزد ما است و در آن یک آیه ی قرآن هم وجود ندارد».[15]

نشانه ی امامت

در حدیثی طولانی امام رضا (علیه السلام ) نشانه های امام را می شمارد و می فرماید: یکی از علامت های امام این است که مصحف فاطمه نزد اوست.[16] امام صادق (علیه السلام ) نیز می فرماید: پیش از این که امام باقر (علیه السلام ) شهید شوند مصحف فاطمه را به من سپردند.[17]

این مصحف از زمان تدوین آن در دست ائمه بوده و در میان آنان دست به دست گشته است و اکنون در دست امام زمان عجه الله تعالی فرجهم الشریف ) است.

علم پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) نسبت به مصحف

از آن جایی که مصحف فاطمه بنابر مفاد بیشتر روایات پس از رحلت پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) و در زمان ائمه تدوین شده است به همین دلیل رسول اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم ) به آن اشاره نفرموده اند و این دلیل نمی شود که رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم ) از آن آگاهی نداشته باشند. ما معتقدیم که پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) با اذن خدا از آینده با خبر بود. ایشان اکنون نیز طبق آیات قرآن، ناظر هستند و شاهد تمام اعمال و حوادث می باشند. این کتاب اختصاص به ائمه دارد و از نشانه های امامت است.

همان گونه که پیش از این گفته شد اگر طبق برخی از روایات بگوییم قسمتی از این مصحف در زمان رسول خدا و با املای آن حضرت نوشته شده است، قهرا آن حضرت از این مصحف با خبر بوده اند.

مضافا بر اینکه مصحف فاطمه (علیه السلام ) جزء آیات قرآن نبوده تا پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) موظف به ابلاغ و بیان آن باشد. و از طرفی پیامبر اسلام ( صلی الله علیه و آله و سلم ) بسیاری از مسائل را بیان نفرموده و بیان آنها را واگذر به عترت کرده است[18]. بنابر این، لازمه ی خبر ندادن بی اطلاعی نیست.

[1] لسان العرب، ج 9، ص 186.

[2] ابن بابویه قمی، الامامة و التبصرة، ص 12.

[3] کافی، ج 1، ص 241.

[4] کافی، ج1، ص 238.

[5] سیدجعفر مرتضی، خلفیات کتاب مأساة الزهراء، ج 6، ص 57- 58.

[6] آل عمران،42.

[7] الاحتجاج، ج2، ص 134.

[8] همان، ج 1، ص 241.

[9] همان، ج2، ص 134.

[10] کافی، ج1، ص 241.

[11] کافی، ج 1، ص 241.

[12] کافی، ج 1، ص 241.

[13] مغنیه، محمد جواد، الشیعة فی المیزان، ص 61.

[14] معالم المدرستین، ج 2، ص 32.

[15] کافی، ج1، ص 238.

[16] من لایحضره الفقیه، ج 4، ص 419.

[17] بحار الانوار، ج 26، ص 47.

[18] چنان که در حدیث متواتر ثقلین آمده است.« إِنِّی تَارِکٌ فِیکُمُ الثَّقَلَیْنِ مَا إِنْ تَمَسَّکْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا کِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیْتِی وَ إِنَّهُمَا لَنْ یَفْتَرِقَا حَتَّى یَرِدَا عَلَیَّ الْحَوْضَ». وسائل‏الشیعة، ج27، ص33.

T