شیعه نیوز:
پرسش
آیا امام علی( علیه السلام ) چنین فرمود: «اگر دین نبود به سیاست از همه آگاه‌تر بودم»؟ چرا امیرالمؤمنین( علیه السلام ) سیاست دنیوی را برای حکومت دینی اجرا نکردند؛ با توجه به این‌که افرادی؛ مانند زیاد بن ابیه در دستگاه خلافت و حکومت ایشان بودند؟!
پاسخ اجمالی
آنچه دراین‌باره از امام علی( علیه السلام ) نقل شده، این‌گونه است: «وَ اللهِ مَا مُعَاوِیَةُ بِأَدْهَى مِنِّی وَ لَکِنَّهُ یَغْدِرُ وَ یَفْجُرُ وَ لَوْ لَا کَرَاهِیَةُ الْغَدْرِ لَکُنْتُ مِنْ أَدْهَى النَّاسِ وَ لَکِنْ کُلُّ غُدَرَةٍ فُجَرَةٌ وَ کُلُّ فُجَرَةٍ کُفَرَةٌ وَ لِکُلِّ غَادِرٍ لِوَاءٌ یُعْرَفُ بِهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ اللهِ مَا أُسْتَغْفَلُ بِالْمَکِیدَةِ وَ لَا أُسْتَغْمَزُ بِالشَّدِیدَة»؛[1] «به خدا قسم! معاویه از من زیرک‌تر و با هوش‌تر نیست، ولى او خیانت و گناه می‌کند "و اگر خیانت و غدر زشت نبود، من زیرک‌ترین مردم بودم،" ولی [چه کنیم که] هر نیرنگى معصیت است، و هر معصیتى نوعى کفر است، و هر نیرنگ‌بازى را در قیامت نشانه‌اى است که به آن شناخته می‌شود. سوگند به خدا که من با مکر و حیله غافلگیر نمی‌شوم، و با شدّت و سختى ناتوان نمی‌گردم».
برای روشن شدن پاسخ، نخست توضیح چند واژه ضروری به نظر می‌رسد:
1. «سیاست»: سیاست در لغت به معنای درایت، باهوشی، خردمندی، تدبیر، اداره و مراقبت امور است.[2]
2. «دهی و داهی»: دهی و داهی بودن به معنای خوش‌فکری، زیرکی، تیز فهمی و هوشیاری است.[3]
3. «غدر»: غدر به معنای خیانت، پیمان‌شکنی و بی‌وفایی است.[4]
پس از روشن شدن معنای این واژگان باید گفت امام علی( علیه السلام ) این سخنان را در مذمت و نکوهش خیانت و تفاوت آن با زیرکی فرموده‌اند؛ یعنی نوع خاصی از سیاست که همراه با خیانت، پیمان‌شکنی و معصیت است. اما سیاست به معنای صحیح آن؛ یعنی دهایت، درایت، باهوشی، تدبیر، و مراقبت امور نه تنها مورد نکوهش آن‌حضرت نیست، بلکه از گفتار و رفتار ایشان می‌توان چنین برداشت نمود که سیاست به معنای صحیحش مورد تأکید آن‌حضرت بوده و بر آن اساس رفتار می‌کردند.[5]
نکته پایانی این‌که، اگر برخی از افراد که بعدها به تباهی کشیده شده‌اند، در سیستم حکومتی امام علی( علیه السلام ) حضور داشتند بدین معنا نیست که ایشان در سیاست از دغل‌بازی و خیانت بهره می‌جستند، بلکه سیاست امام( علیه السلام ) این بود که بر اساس وضعیت فعلی افراد حکم کنند؛ یعنی اگر فردی دارای شایستگی و توانایی ویژه‌ای بوده و در وضعیت فعلی جهات منفی از او مشاهده نشد، می‌توان از توانایی او استفاده می‌کرد؛ بر این اساس افرادی مثل زیاد بن ابیه در حکومت آن‌حضرت حضور داشتند.[6]
[1]. شریف الرضى، محمد بن حسین، نهج البلاغة، محقق، صبحی صالح، خطبه 200، ص 318، قم، هجرت، چاپ اول، 1414ق.
[2]. معلوف، لویس، المنجد فی اللغة، واژه «سوس»؛ معین، محمد، فرهنگ معین، واژه «سیاست».
[3]. ابوالحسین، احمد بن فارس بن زکریا، معجم مقائیس اللغة، واژه «دهی»؛ بندریگی، محمد، المنجد (عربی- فارسی) واژه «دهی».
[4]. همان، واژه «غدر».
[5]. ر. ک: «سیاست و حکومت در نگاه امام علی( علیه السلام )»، سؤال 36293.
[6]. ر. ک: «شخصیّت زیاد بن ابیه»، سؤال 31113.
T