با توجه به آیۀ «یُخادِعُونَ اللَّهَ وَ الَّذینَ آمَنُوا وَ ما یَخْدَعُونَ إِلاَّ أَنْفُسَهُمْ وَ ما یَشْعُرُون»آیا منافقان از این توانایی برخوردارند که خدا را فریب دهند؟

شیعه نیوز:
پرسش
تفسیر آیه «یُخادِعُونَ اللَّهَ وَ الَّذینَ آمَنُوا وَ ما یَخْدَعُونَ إِلاَّ أَنْفُسَهُمْ وَ ما یَشْعُرُون» چیست؟ و معنای مخادعه در این آیه چیست؟
پاسخ اجمالی

خداوند متعال در آیه «یُخادِعُونَ اللَّهَ وَ الَّذینَ آمَنُوا وَ ما یَخْدَعُونَ إِلاَّ أَنْفُسَهُمْ وَ ما یَشْعُرُون»،[1]یکی از صفت‌های منافقان را ذکر نموده است. قرآن کریم می‌فرماید منافقان کسانی هستند که قصد فریب دادن و گول زدن خدا و افراد با ایمان را دارند. اما با عنایت به این‌که خدا به همه چیز -چه آشکار و چه نهان- آگاه است و نمی‌توان او را فریب داد، پس چگونه است که قرآن می‌فرماید منافقان می‌خواهند خدا را گول بزنند؟!

در این‌جا چند احتمال وجود دارد:

1. اگرچه منافقان نمی‌توانند خدا را گول بزنند، ولى کار و عمل ایشان طورى است که اگر کسى باطن و واقع را نداند گول می‌خورد؛ یعنى کار کسانى را که گول می‌زنند انجام می‌دهند.[2]
2. اینان رسول خدا را گول می‌زنند و در این صورت تقدیر آیه چنین است: «یخادعون رسول اللَّه» و همان‌گونه که اطاعت پیامبر اطاعت خدا و نافرمانى او نافرمانى خدا است، پس گول زدن رسول نیز به منزله گول زدن خدا می‌‏باشد.[3]

نیرنگ و فریب دادن مؤمنان از سوی منافقان بدین صورت است که وقتى آنان را مى‌بینند می‌گویند ایمان آوردیم تا در مجالس آنان شرکت و اسرارشان را براى دشمنان نقل کنند، اگر چه صورت عمل خدعه و فریب مسلمانان است، ولى در واقع خود را گول می‌زنند؛ زیرا وقتى از ایمان واقعى دور شدند و بر جاده هوا و هوس و خواسته‌‏هاى نفس رفتند، طبعاً به عذاب و بدبختى سقوط خواهند کرد، ولى آنها از عاقبت عمل خدعه آمیز خود خبر ندارند.[4]

معنای مخادعه در آیه

«خدعه» در لغت، یعنی ظاهر نمودن و نشان دادن خلاف آن چیزی را که مخفی و پنهان نموده باشند؛ و به معنای نیرنگ و فریب دادن است.[5]

«یخادعون» فعل مضارع از باب مفاعله است، و این وزن براى کاری است که از دو نفر نسبت به هم انجام شود، پس آن دو هم فاعل‌اند و هم مفعول و نسبت صدور فعل به آن کس داده مى‌‏شود که شروع از او بوده چون فریب‌کارى و ریاء نخست از منافقان شروع شده، نسبت به آنان داده شده است.[6] البته برخی معتقدند باب مفاعله همیشه براى کاری که از دو نفر نسبت به هم انجام شود نیست، بلکه گاهی برای جایی که فقط از یک نفر سر می‌زند نیز می‌آید.[7]

مخادعه با خدا، یعنی همان‌گونه که منافقان خلاف آنچه را که در باطن دارند اظهار می‌کنند و می‌خواهند خدا یا رسولش را فریب دهند، خدا نیز خلاف آن حقیقتی را که برای آنان در نظر دارد اظهار می‌کند؛ یعنی خداوند متعال با مهلت دادن و نعمت بخشیدن به آنها، نعمت را بر آنان تمام می‌کند و احسان خود را به آنها وانمود مى‌‏کند، همچنین رسول خدا و مؤمنان هم با وجود آگاهى به مخالفت باطنى، با مداراى خود با آنها اظهار موافقت نموده، مخالفت خود را پنهان مى‌‏دارند چنان‌که گویى، آنان در فریب‌کارى بر خدا و رسول و مؤمنان غالب شده‌‏اند ولی خداوند عذابی را که در آخرت برایشان در نظر دارد از آنان مخفی می‌کند.[8]

امام صادق( علیه السلام ) از قول رسول خدا( صلی الله علیه و آله و سلم ) در مورد نجات در فردای قیامت نقل می‌کند: «راه نجات این است که با خدا مخادعه نکنید». امام در توضیح این سخن فرمودند: «مخادعه با خدا این است که انسان دستورات خدا را انجام می‌دهد، اما برای غیر خدا و خدا نیز ایمانش را از او می‌گیرد».[9]

[1]. «مى‏خواهند خدا و مؤمنان را فریب دهند در حالى که جز خودشان را فریب نمى‏دهند (اما) نمى‏فهمند»، بقره، 9.

[2]. شبر، سید عبد الله، تفسیر القرآن الکریم، ص 41، دار البلاغة للطباعة و النشر، بیروت، چاپ اول، 1412 ق.

[3]. فیض کاشانى، ملا محسن، تفسیر الصافى، تحقیق، اعلمی، حسین، ج 1، ص 95، الصدر، تهران، چاپ دوم، 1415 ق.

[4]. طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، ج 1، ص 134، ناصر خسرو، تهران، 1372 ش.

[5]. ابن منظور محمد بن مکرم، لسان العرب، ج 8، ص 63، دار صادر، بیروت، 1414 ق.

[6]. طالقانى، سید محمود، پرتوى از قرآن، ج 1، ص 71، شرکت سهامى انتشار، تهران، چاپ چهارم، 1362 ش.

[7]. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، محقق و مصحح: فارس صاحب الجوائب، احمد، ج 8، ص 63، دار صادر، بیروت، چاپ سوم، 1414ق.

[8]. طیب، سید عبد الحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج 1، ص 313 - 314، اسلام، تهران، چاپ دوم، 1378 ش؛ خانى، رضا، ریاضی، حشمت الله، ترجمه بیان السعادة فى مقامات العبادة، ج 1، ص 487، مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه پیام‏نور، تهران، چاپ اول، 1372 ش.

[9]. شیخ حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، محقق، مصحح، مؤسسة آل البیت( علیه السلام )، ج 1، ص 69، مؤسسة آل البیت( علیه السلام ) ، قم‏، چاپ اول، 1409 ق‏.

آیات مرتبط

سوره البقرة (9) : يُخَادِعُونَ اللَّهَ وَالَّذِينَ آمَنُوا وَمَا يَخْدَعُونَ إِلَّا أَنْفُسَهُمْ وَمَا يَشْعُرُونَ
سوره النساء (142) : إِنَّ الْمُنَافِقِينَ يُخَادِعُونَ اللَّهَ وَهُوَ خَادِعُهُمْ وَإِذَا قَامُوا إِلَى الصَّلَاةِ قَامُوا كُسَالَىٰ يُرَاءُونَ النَّاسَ وَلَا يَذْكُرُونَ اللَّهَ إِلَّا قَلِيلًا

T