شیعه نیوز:
پرسش
معنای واژه فاطر در آیه 1 سوره فاطر با توجه به معناشناسی ابن عباس که برای تفسیر آن، داستان دیدن دو اعرابی را می‌گوید و به این نتیجه می‌رسد که فاطر؛ یعنی کسی که اول چیزی را خلق کرده است، چیست؟
پاسخ اجمالی
قرآن کریم توصیفات بسیاری را در مورد خداوند ذکر کرده است. از جمله آنها آیه مورد بحث است: «الحْمْدُ لِلَّهِ فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ»؛[1] سپاس خدایى را که آسمان‌ها و زمین را به‌وجود آورد.
اصل کلمه فاطر از «ف ط ر» در لغت به معنای شکاف طولى است؛ یعنى چیزى را از درازا بریدن،[2] با این معنا، می‌توان دقت ظریفی را از تعبیر قرآن به دست آورد و آن این‌که آفرینش موجودات به مانند این بوده که نور هستی و وجود؛ ظلمت و عدم را شکافته و از درون آن به بیرون آمده است. این تعبیر در مورد آفرینش به کار مىرود، به ویژه با توجه به علوم روز که مىگوید مجموعه عالم هستى در آغاز توده واحدى بوده که تدریجاً شکافته شده و بخش‌هایى از آن جدا گردیده، اطلاق کلمه «فاطر» بر ذات پاک خداوند مفهوم تازهتر و روشن‌ترى به خود مىگیرد.[3]
در مورد معنای «فاطر السموات» نیز ارباب لغت آورده‌اند: « فاطر السموات؛ یعنی خالق و ایجاد کننده آسمان».[4]
از ابن عباس نیز نقلی وجود دارد که همین معنا را تأیید می‌کند. وی می‌گوید: «معناى فاطر را ندانستم، تا روزى دو عرب بادیه‌نشین نزد من آمدند و در چاهى اختلاف داشتند، یکى از آنها گفت «انا افطر بها أی ابتدأت حفرها»،[5] این گفتار عرب بادیه‌نشین، سبب شد وجه استفاده از این لفظ برای ابن عباس آشکار شود.
[1]. فاطر، 1.
[2]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق: داودی، صفوان عدنان، ج 1، ص 640، دارالعلم، الدار الشامیة، دمشق، بیروت، چاپ اول، 1412ق.
[3]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 18، ص 165، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، 1374ش.
[4]. «فاطر السموات أی خالقها و مبتدعها و مخترعها»؛ طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، تحقیق: حسینی، سید احمد، ج 3، ص 438، کتابفروشی مرتضوی، تهران، چاپ سوم، 1375ش.
[5]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 81، ص 369، مؤسسة الطبع و النشر، بیروت، چاپ اول، 1410ق.
آیات مرتبط
سوره الأنعام (14) : قُلْ أَغَيْرَ اللَّهِ أَتَّخِذُ وَلِيًّا فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَهُوَ يُطْعِمُ وَلَا يُطْعَمُ ۗ قُلْ إِنِّي أُمِرْتُ أَنْ أَكُونَ أَوَّلَ مَنْ أَسْلَمَ ۖ وَلَا تَكُونَنَّ مِنَ الْمُشْرِكِينَ
سوره يوسف (101) : رَبِّ قَدْ آتَيْتَنِي مِنَ الْمُلْكِ وَعَلَّمْتَنِي مِنْ تَأْوِيلِ الْأَحَادِيثِ ۚ فَاطِرَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ أَنْتَ وَلِيِّي فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ ۖ تَوَفَّنِي مُسْلِمًا وَأَلْحِقْنِي بِالصَّالِحِينَ
سوره إبراهيم (10) : قَالَتْ رُسُلُهُمْ أَفِي اللَّهِ شَكٌّ فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۖ يَدْعُوكُمْ لِيَغْفِرَ لَكُمْ مِنْ ذُنُوبِكُمْ وَيُؤَخِّرَكُمْ إِلَىٰ أَجَلٍ مُسَمًّى ۚ قَالُوا إِنْ أَنْتُمْ إِلَّا بَشَرٌ مِثْلُنَا تُرِيدُونَ أَنْ تَصُدُّونَا عَمَّا كَانَ يَعْبُدُ آبَاؤُنَا فَأْتُونَا بِسُلْطَانٍ مُبِينٍ
سوره فاطر (1) : الْحَمْدُ لِلَّهِ فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ جَاعِلِ الْمَلَائِكَةِ رُسُلًا أُولِي أَجْنِحَةٍ مَثْنَىٰ وَثُلَاثَ وَرُبَاعَ ۚ يَزِيدُ فِي الْخَلْقِ مَا يَشَاءُ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ
سوره الزمر (46) : قُلِ اللَّهُمَّ فَاطِرَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ عَالِمَ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ أَنْتَ تَحْكُمُ بَيْنَ عِبَادِكَ فِي مَا كَانُوا فِيهِ يَخْتَلِفُونَ
سوره الشورى (11) : فَاطِرُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۚ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا وَمِنَ الْأَنْعَامِ أَزْوَاجًا ۖ يَذْرَؤُكُمْ فِيهِ ۚ لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ ۖ وَهُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ
T
