به گزارش «شیعه نیوز»، آیت الله رضا استادی، استاد حوزه علمیه قم ۱۳ مهرماه در ادامه جلسات تفسیری خود در دارالقرآن علامه طباطبایی(ره) با طرح این سؤال که قبل از شیخ طوسی آیا شیعه تفسیر داشته است یا خیر، گفت: ممکن است برخی اصحاب ائمه (علیهم السلام) روایات تفسیری را جمع آوری کرده باشند؛ شیخ طوسی آورده است که آنچه انگیزه برای من شد تا من تفسیر تبیان را بنویسیم؛ این بود که ندیدم که شیعیان قبل از این تاریخ، تفسیری جامع نوشته باشند و چون چنین چیزی نبود من شروع به نوشتن این تفسیر کردم.
وی افزود: البته عدهای بودهاند که تعدادی از روایات تفسیری را جمع آوری کردهاند و براساس آنچه تحقیق کردهایم به این نتیجه رسیدیم که هفت کتاب تفسیری مربوط به قبل از شیخ طوسی، در کتابخانهها وجود دارد که در حد جمعآوری روایات تفسیری است و نه کتاب تفسیری مانند تبیان.
استادی با بیان اینکه اولین مجموعه از این هفت کتاب، تفسیر نعمانی است، تصریح کرد: نعمانی برای قرن سوم و چهارم است، ولی متن این تفسیر روایت مفصل مفصل از امام علی (علیه السلام) است و امام علی (علیه السلام) طبق این روایت آیات قرآن را به ۶۰ نوع مانند عام، خاص، مطلق، مقید و ... تقسیم کرده که امروزیها میگویند که تفسیر نیست، بلکه از مباحث علوم قرآنی است.
این استاد حوزه علمیه با بیان اینکه این کتاب با چهار نام متفاوت از جمله تفسیر نعمانی معروف شده است و اولین تفسیر در شیعه محسوب میشود، بیان کرد: تفسیر دیگر تفسیر ابوحمزه ثمالی است، گرچه امروز هیچ تفسیری به این نام در هیچ کتابخانهای وجود ندارد، ولی مانند مجمعالبیان از این تفسیر مطلب آورده و یکی از فضلای عرب مطالب منسوب به ابوحمزه را از متون مختلف جمعآوری و به نام ابوحمزه گردآوری کرده است.
استادی ادامه داد: چون طبرسی از وی مطلب نقل کرده، بنابر این تفسیر ابوحمزه بوده است، گرچه امروزه در دسترس نیست؛ ابوحمزه از اصحاب صادقین (علیه السلام) و امام سجاد (علیه السلام) است و مربوط به سده اول هجری قمری میشود.
نظر آیت الله استادی در مورد تفسیر منسوب به امام عسکری
این استاد تفسیر حوزه علمیه با اشاره به تفسیر منسوب به امام عسکری (علیه السلام) اظهار کرد: این تفسیر به صورت سنگی، چاپی و اخیراً به صورت جدید و مطلوب چاپ شده و از ابتدای چاپ هم در مورد اعتبار آن حرف و حدیث است؛ برخی مطالب آن را نامناسب با شأن امام میدانند و برخی بر خلاف آن؛ معتقدم که این کتاب مانند کتب دیگر تفسیری است و نه میتوان آن را کلاً رد کرد و نه میتوان کلا تأیید کرد؛ لذا اگر مطالبی نادرست باشد، باید رد شود و اگر مطالبی درست باشد باید تأیید کنیم.
وی افزود: تفسیر امام شامل تعدادی روایت است و مربوط به ۱۴۰ آیه اول قرآن کریم است و هم مطالب درست و هم نادرست دارد؛ شاهد اینکه برخی از مطالب این کتاب درست است، این است که در آن روایت معروف مربوط به فقها یعنی ««فاما من کان من الفقهاء: صائناً لنفسه، حافظاً لدینه، مخالفاً علی ...» بیان شده است؛ همچنین مرحوم بلاغی، استاد آیت الله خویی رسالهای در رد این تفسیر نوشته و معتقد است که جعلی است.
استادی با بیان اینکه در مورد راویان این تفسیر هم اختلاف میان علما وجود دارد به تفسیر فرات کوفی اشاره و تصریح کرد: این تفسیر شامل ۷۰۰ روایت از ابتدای قرآن تا انتهای آن است و روایات مربوط به ولایت و امامت ائمه (علیه السلام) خیلی مورد توجه بوده است، ولی این ۷۰۰ سند روایت مرسله است و نمیتوان به آن اتکاء کرد؛ این تفسیر مقدمهای طولانی دارد و محقق آن به شرح احوال فرات و کتبی که از وی نقل کردهاند، پرداخته و روایت معروفی که «انما سمیت فاطمه، فاطمه ...» در این کتاب وجود دارد و در آثار دیگر نیست.
دبیر سابق شورای عالی حوزههای علمیه اظهار کرد: کسی که در قرن سوم زندگی کرده به خاطر تلخیص اسناد روایات را حذف کرده است؛ زیرا در آن زمان نیازی به ذکر سند نبوده و کتبی که فرات از آن نقل کرده موجود بوده و مانند امروز نیست که همه سند طلب کنند؛ بنابراین بحث ساختگی این روایات نبوده بلکه بسان خبر واحد است که سندیت ندارد، گرچه در فقه اخبار واحد هم به دقت مورد بررسی قرار میگیرد.
وی تأکید کرد: امروز هم بسیاری از روضههایی که روضهخوانان میخوانند و میگویند با همه احترامی که برای آنان قایل هستیم سند ندارد و خیلی از آنها خلاف واقع است؛ یعنی بعد از ۱۰ تا ۱۲ قرن مطلبی در کتب دورههای قبل نبوده و ناگهان در قرن اخیر مطلبی نوشته شده و مداحان از روی آن میخوانند بدون اینکه این مداحان هم نیت سوئی داشته باشند.
