همه چیز درباره‌ی «عتیق العتیق» واعظ فرقه گرای سعودی

همزمان با گسترش مداخله ی عربستان سعودی در جنگ هایی که سراسر خاورمیانه را فرا گرفته است، این پادشاهی منبر سخنرانی را در اختیار یک روحانی افراطی قرار داده است که گویا به باورش این جنگ فقط برای مقابله با داعش یا رقبای عربستان سعودی در یمن نیست. «سعد بن عتیق العتیق»، واعظ سعودی که پیوندهای دیرینه‌ای با دولت پادشاهی سعودی دارد، اخیرا به درگاه خداوند استغاثه کرده است که شیعیان، علوی ها، مسیحی ها، و یهودی ها را «نابود» کند.

«سلمان» پادشاه سعودی تاکید دارد که نفرت سنی-شیعی فقط انگیزه ی دیگر «قدرت های منطقه ای» - یعنی ایران – برای مداخله در یمن است. با این حال، «عتیق» ماجرایی دیگر را بیان می دارد: او در گفتگویی که یک روز پس از آغاز جنگ از سوی ریاض با «الاخباریة» شبکه خبری حکومتی سعودی داشت، اظهار داشت که سرزمین های یمن «کاملا برای توحید» برگزیده شده است و «نباید آلوده شود، چه به خاطر حوثی ها، چه به دست ایرانی ها». او این گروه ها را «رافضی» لقب داد، که لقبی موهن برای حمله به اسلام شیعی است، و به طرز تهدیدآمیزی ادامه داد: «ما در حال پاکسازی سرزمین یمن از وجود این موش ها هستیم.»

عربستان سعودی، قطر، و امارات متحده عربی – سه کشور که از قدرتمندترین اعضای «شورای همکاری خلیج [فارس]» هستند – اخیرا اتحاد شگفت انگیزی را در خلال حضور مشترکشان در عملیات های نظامی چند جانبه نشان داده اند، ابتدا در جنگ علیه داعش در سوریه و اکنون علیه شورشیان حوثی در یمن.

با این وجود، این دولت ها چیز مشترک دیگری نیز در میان دارند؛ هر کدام منبری را برای سخنوری های افراطی «عتیق» فراهم کرده اند، که سخنان تحریک آمیز و زهرآگینش علیه دیگر ادیان پهلو به پلهوی روایت گروه های تروریستی نظیر داعش و القاعده می زند. این مسئله که متحدان آمریکا حضور یک رهبر مذهبی تا بدین حد افراطی را روا می دارند، خطری برای منافع آمریکا است و این مسئله را به ذهن متبادر می کند کشورهای حاشیه خلیج [فارس] از التزام به تعهدات صریحشان برای محکومیت ایدئولوژی منفور داعش قصور می ورزند.

اینگونه نیست که حکومت های حاشیه خلیج فارس بتوانند ادعا کنند از ادبیات پر از نفرت «عتیق» اطلاعی ندارند؛ او سالهاست که این سخنان را در اماکن مذهبی مهم و مرتبط با دولت ها تکرار کرده است. اوایل سال جاری، «عتیق» خطبه ای در مسجد جامع قطر که تحت اداره حکومت است ایراد کرد که از تلویزیون پخش شد و در آن از خداوند استدعا کرد «یهودیان و هرکه آنها را یهودی ساخت نابود کند، و مسیحیان و علوی ها و هرکه آنها را مسیحی ساخت نابود کند، و شیعیان و هرکه باعث شیعه شدن آنها شد نابود کند». او ضمنا دعا کرد که خدا «مسجد الاقصی را از چنگال یهود نجات دهد».

با این وجود، دعا برای نابودی دسته جمعی دیگر ادیان گویا یکی از تکیه کلام های محبوب این سخنران است. در فوریه سال 2013، عتیق در خطبه های نماز جمعه در مسجد جامع قطر با استفاده از عبارات تقریبا یکسانی، یکبار دیگر نابودی مسیحیان و یهودیان را از درگاه خدا خواستار شد. به طور مشابه، در اکتبر همان سال، عتیق از مسجد جامع قطر اعلام کرد که یهودیان و مسیحیان دشمنان خدا هستند، و فوریه ی امسال، او در خطابه ای دیگر که گویا از سودان ایراد شده است، خواستار نابودی مسیحیان، علوی ها، شیعیان، و یهودیان شد.

علی رغم اظهارات صریحا تحریک آمیز عتیق در راستای نفرت افروزی مذهبی، در کشورهای حاشیه خلیج [فارس] با او همچون چهره ای حکومتی رفتار می شود. او به طور مرتبط در قطر سخنرانی می کند، و از سال 2010 بدین سو دست کم در 13 موقعیت در این امیرنشین غنی از گاز برای مخاطبان سخنرانی کرده است، و معمولا به عنوان یکی از مهمانان «وزارت شئون اسلامی» قطر سخنرانی کرده است. قابل توجه است که، نیمی از این دعوت ها، پس از خطبه ی سال 2013 او تحت نظارت دولت صورت گرفته است که طی آن خواستار نابودی دیگر ادیان شده است. او به کرات برای شاخه های مختلف سرویس های امنیتی قطر سخنرانی کرده است: طی گزارش رسانه های محلی، در یکی از این سخنرانی ها در ژوئیه 2013 در نیروی دریایی قطر، که یکی از متحدان نظامی معمول آمریکا در خلیج [فارس] است، فرمانده نیروهای دریایی سلطنتی قطر حضور داشته است؛ در همان ماه، «عتیق» برای مسئولان امنیتی سخنرانی دیگری ایراد داشت که سازماندهی آن به عهده ی دپارتمان های امنیت فرودگاهی و گذرنامه های فرودگاهی «وزارت امور داخله» قطر بود. قطر میلیاردها دلار در فرودگاه ها سرمایه گذاری کرده است به این امید که یک مرکز جهانی برای فعالیت های هواپیمایی تبدیل شود، و وزارت امور داخله ی قطر، طرف صحبت اصلی واشنگتن برای گفتگو درباره ی بودجه های تروریستی است.

اما این فقط قطر نیست که متهم است چشمان خود را به روی افراطیون اسلامگرا بسته است، و به پیام های «عتیق» مشروعیت رسمی اعطا کرده است. امارات متحده عربی نیز، که خود را در صف مقابله با نیروهای اسلامگرا در مصر و لیبی درآورده است، برای «عتیق» منبری فراهم آورده است: در ژوئیه 2014، «عتیق» به عنوان سخنران در مراسم «جایزه بین المللی قرآن کریم دبی» حضور یافت، که مسابقه ای سالانه برای ترویج حفظ قرآن و فرهنگ اسلامی است. این رویداد «تحت حمایت» شیخ محمد بن راشد آل مکتوم، معاون اول و نخست وزیر امارات متحده عربی و نیز حاکم دبی، سازماندهی شده بود.

به نوشته ی وبسایت رسمی «شیخ محمد»، مشاور او در امور بشردوستانه و فرهنگی – که رییس کمیته ی برگزارکننده ی مسابقه بود – اعلام کرد که حضور «عتیق» به عنوان عضوی از «گروه برگزیده ی دانشمندان و وعاظ» خواهد بود که مهمان این رویداد هستند. «عتیق» این مشاور را در میان مخاطبان با اسم صدا کرد، و گفت که او شایسته ی «ستایش خدا» است، و عکس این دو نفر در حال مصافحه روی صحنه منتشر شد.

با این وجود، این در عربستان سعودی است که «عتیق» بیشتر از هرجای دیگر، موقعیت خود را درون نهادهای دولتی مستحکم کرده است. طبق زندگی نامه ای که روی وبسایت او منتشر شده است، او به عنوان «مشاور آگاهی اسلامی» در وزارت آموزش سعودی فعالیت می کند و مدیریت یک شورای آگاهی اسلامی را در «دپارتمان آموزش» دولت منطقه ای ریاض بر عهده دارد. نقش او در دپارتمان آموزش ریاض ظاهرا به روزهایی باز می گردد که پادشاه فعلی عربستان سعودی فرماندار این منطقه بوده است. «عتیق» به طور منظم در رویدادهای آموزشی منطقه ی ریاض شرکت داشته است، از جمله سخنرانی برای کودکان.

ضمنا «عتیق» در نسل آینده ی نیروهای مسلح سعودی نیز از نفوذ برخوردار است، و به عنوان مدیر «اداره ارشاد» بخش مسکن در «آکادمی نظامی ملک خالد» فعالیت می کند. این آکادمی را «وزارت گارد ملی عربستان سعودی» به عنوان یکی از «دپارتمان ها و واحدها»ی خود دسته بندی کرده است، و فارغ التحصیلاان آن خود به خود درجه ی ستوان دریافت می کنند. نقش «عتیق» به عنوان واعظ در این دانشگاه به سال 1994 باز می گردد، زمانی که ملک عبدالله، پادشاه فقید – و ظاهرا اصلاح طلب – عربستان سعودی، فرمانده گارد ملی بود.

«عتیق» به طرق دیگری نیز در شکل دهی ایدئولوژی اعضای نیروهای امنیتی سعودی نقش ایفا کرده است. در سال 2013، بخش «نیروی امنیتی تاسیسات» در وزارت امور داخله، که مسئولیت حفاظت از تاسیسات نفتی عربستان سعودی را بر عهده دارد، میزبان «عتیق» در مرکز فرماندهی خود بود تا سمیناری را تحت هدایت فرمانده این بخش در رابطه با حج، و از جمله چگونگی رفتار مناسب با زائران، برگزار کند. وزارت امور داخله تحت کنترل شاهزاده «محمد بن نایف» است که در آن هنگام به تازگی به مقام ولیعهد برای به ارث بردن تاج و تخت سعودی ارتقا یافته بود.

به علاوه، در زندگینامه ی «عتیق» آمده است که او ریاست هیئت امنای یک گروه مذهبی شبه دولتی سعودی را با نام «دفتر مشارکت برای وعظ، ارشاد، و هدایت در مناطق مجاور نسیم غربی» در ریاض بر عهده دارد. دفاتر مشارکتی از این قبیل در اقصا نقاط عربستان سعودی، بانی ده ها مجلس سخنرانی برای «عتیق» در سراسر کشور شده اند، و روی آگهی هایشان لوگوی «وزارت شئون اسلامی» نقش می بندد که بر ادارات تحت حمایت دولت نظارت می کند. شبکه خبری رسمی عربستان سعودی نیز مبلغ ده ها سخنرانی «عتیق» بوده است، که اولین مورد آن به یک دهه پیش می رسد.

در ماه مارس سال جاری، «عتیق» یک سخنرانی در مسجد ملک خالد در ریاض ایراد کرد. «فعالیت های مذهبی و اجتماعی» این مسجد با «پشتیبانی» «بنیاد خیریه ملک خالد» همراه است، که هیئت مدیره ی آن تحت نظارت شش شاهزاده از پسران و دختران ملک خالد است. آگهی های مورد استفاده ی این مسجد برای تبلیغ سخنرانی «عتیق» حاوی لوگوهای «وزارت شئون اسلامی» سعودی و بنیاد ملک خالد بود، و ضمنا در زمان سخنرانی «عتیق» لوگوی بنیاد به شکل برجسته ای پشت سرش به چشم می خورد. «بنیاد خیریه ملک خالد» به درخواست برای اظهار نظر درمورد ارتباط با «عتیق» پاسخی نداد.

شاید جنبه ی طنزآمیز داشته باشد که در زبان عربی، نام خانوادگی «عتیق» به معنای «کهنه» و «منسوخ» است، چرا که او تجسم عقب مانده ترین انگیزه ها در خلیج [فارس] است. اما سخنان صریحا تحریک آمیز این واعظ سعودی را ابدا نمی توان یک مورد منفرد به حساب آورد: پادشاهی سعودی از طریق کتاب های درسی رسمی و دولتی، جوانان خود را به طور سیستماتیک با دیدگاه های نفرت بار آموزش می دهد... تا زمانی که افراطیون مذهبی همچون «عتیق» از نفوذ در نظام آموزشی سعودی برخوردارند، تغییر در این روند نامحتمل به نظر می رسد.

انتهای پیام/ ز. ا