آلودگی ناشی از سکوهای نفتی دورتادور خلیج فارس و دریای عمان، قاچاق سوخت بنزین و گازوییل، دپوی فاضلاب شهری و بیمارستانی در کشورهای جنوبی خلیج فارس، دریاخواری و پروژه های بلندمدت صنعتی عواملی هستند که حال این روزهای آبزیان و اکوسیستم خلیج فارس را وخیم کرده اند. صید امروز رونق گذشته را ندارد.
به گزارش«شیعه نیوز»، خلیج فارس و دریای عمان به ماهیان زینتی خود شهره خاص و عام بودند اما اکنون بیشتر آبزیان زینتی خلیج فارس در معرض خطر نابودی قرار دارند. صخره های مرجانی دریای عمان و خلیج فارس معروفیت جهانی داشتند، اگرچه به همت فعالیت های بیش از حد بشر، امروز با سرعت خیلی زیادی رو به کاهش است. همه اینها را اگر به هم وصل کنی می بینی که محیط زیست و اکوسیستم و منابع طبیعی برای ما حکم کشک دارد چرا که مهم تر از اینها نفت است، این طلای سیاه که دل هر دولتمردی را می برد و سمبل توسعه کشورها به شمار می رود اما همین طلای سیاه، بلای جان محیط زیست و زندگی شهروندان حوزه خلیج فارس شده است چرا که چیزی که باید باعث ثروت مردم منطقه شود منجر به پدیده قاچاق سوخت از سوی مردم محلی شده است.
قاچاق سوخت بیداد می کند. گالن گالن بنزین از طریق ناامن ترین، بدترین و فرسوده ترین لنج ها روزانه بارها خلیج فارس و دریای عمان را به مقصدهای مشخص طی می کنند که البته در خیلی از موارد به خاطر نزدیک شدن نیروهای امنیتی و نظامی سوخت نازنین و البته سمی را وارد دریا می کنند. مردمی که زیر پایشان نفت است اکنون مجبور به قاچاق کالای خود هستند و سهم آنها از این ثروت ملی از دست دادن کار (صید) و البته آمار بالای بیکاری است. به گفته دکتر آوخ، استاد دانشگاه به دلیل آلودگی های خلیج فارس تناژ صید به شدت پایین آمده است. این خود برای مردمی که در طول تاریخ صیاد بودند یک تراژدی است. منطقه ای که کمتر از دست خوردگی اکولوژی و محیط زیست آن حرف زده می شود. به دلیل این که طرح های ملی مهم تر از همه چیز هستند. بهره برداری نفت حکم اکسیژن را برای دولت دارد، طبیعی است در چنین شرایطی حرف از کاستن فعالیت های نفتی بی مورد است، اما شاید بتوان با افزایش ایمنی دستگاه ها و رعایت موارد زیست محیطی تا حدودی از نشت آلاینده های زیست محیطی کاست.
بیش از هزار گونه در خلیج فارس و دریای عمان وجود دارد. ٨درصد از آبسنگ های دنیا در خلیج فارس و دریای عمان وجود دارند. روزگاری این دو دریا از لحاظ جامعه آبزیان زینتی مقام چهارم در دنیا را داشت. باید دولت بین توسعه صنعتی و حفظ محیط زیست تعادل ایجاد کند بدون آن نه از حیات در خلیج خبری خواهد بود نه پایداری برای این گونه توسعه. خلیج فارس ثروت ملی ایرانیان است، این جمله اخیر معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست است و آن را یک منبع ثروت عظیم برای ایران دانسته است. در کشوری که معیار ثروت شمردن پول است، این نفت است که بر خلیج پیروز خواهد شد. ثروت ملی ایرانیان در نگاه توسعه گرایانه دولتمردان ما نه دریاچه ارومیه و خلیج فارس است و نه جنگل ابر و جزیره آشوراده، بلکه ثروت ملی نفت است و هر چیزی که بتوان از آن پول به دست آورد، مثل فروش خاک به همسایگان جنوبی خلیج فارس جهت احداث جزیره های کوچک.
خلیج فارس دارای اکوسیستمی حساس و شکننده است و عبور صدها نفتکش به طور روزانه از این پهنه آبی آن را شکننده تر کرده زیرا نفت بسیاری از طریق تردد نفتکش ها وارد آن می شود و از آن جا که مأمن بسیار غنی برای آبسنگ های مرجانی است، حیات این گونه های باارزش به خطر می افتد. براساس یک گزارش، سالانه بیش از ١٠ هزار شناور و نفتکش در خلیج فارس تردد می کند که ٧٥ درصد آنها نفت خام و محصولات نفتی حمل می کنند و این مسأله تهدیدی برای محیط زیست این پهنه آبی است زیرا طبق همین گزارش ها، سالانه بیش از یک میلیون تن نفت وارد خلیج فارس می شود. در گزارش دیگر تردد روزانه نفتکش ها در خلیج فارس ١٧هزار اعلام شده که ٣٠درصد از این شناورها از سیستم های قدیمی استفاده می کنند.
در سال ٩١ تنها ٢٤حادثه نفتی که اتفاق افتاد مربوط به چاه های نفتی ایران می شد. عامل آسیب رسان دیگر به خلیج فارس، سد سازی بی رویه توسط وزارت نیرو در سال های اخیر روی رودخانه های منتهی به خلیج فارس و دریای عمان بود که باعث کاهش گل ولای آب و شکل گیری پدیده کشند قرمز در خلیج فارس شد. در سال ٩١ اعلام شده بود که آلودگی خلیج فارس ٤٦برابر حد مجاز است. از آن سال تاکنون چه کاری برای کاهش این آلودگی صورت گرفته است؟ پروین فرشچی معاون محیط زیست دریایی سازمان محیط زیست، مهرماه امسال قاچاق سوخت را مهم ترین تهدید دریاهای جنوبی ایران دانست.
در خلیج فارس، جنگل های حرا وجود دارند که بسیار به آلاینده ها حساس هستند. ریزش مقدار زیاد گازوییل و بنزین به دریا حیات آبزیان و این جنگل ها را به خطر می اندازد. وقتی هم جنگل ها نابود شوند صید هم خودبه خود نابود می شود. براساس اعلام نیروی دریایی سال گذشته ٥ میلیون لیتر سوخت قاچاق وارد آب های خلیج فارس شد. این حجم از قاچاق برای محیط زیست این منطقه بسیار خطرناک است. نکته جالب این است که چطور کشوری با این همه ثروت ناشی از تولید نفت در مناطق نفت خیز خود مردمانی دارد که از سر نیاز دست به قاچاق سوخت می زنند که در نهایت، هم حیات خود را در درازمدت به خطر می اندازند و هم عامل تخریب اکوسیستم دریایی خلیج فارس می شوند. قاچاق سوختی که نه تنها طی ٨ سال گذشته کاهش پیدا نکرده بلکه ٢ سال است که روزبه روز گسترش یافته است. قاچاقچیانی که مورد تعقیب نیروی دریایی و نیروهای سازمان محیط زیست قرار می گیرند از ترس دستگیری، سوخت های خود را در دریا می ریزند که این مسأله مرگ آبزیان و از بین رفتن گونه های دیگر را به همراه دارد.
اطلاعات پایه در مورد آمار گونه های آبزی خلیج فارس ضعیف است
محمدرضا فاطمی، کارشناس محیط زیست دریایی در مورد این که چقدر خلیج فارس و دریای عمان با کاهش گونه های آبزی خود طی چند سال گذشته مواجه بود، می گوید: نمی توانیم به این راحتی بگوییم فلان آلودگی نفتی یا هر عامل دیگر باعث کاهش جمعیت ماهیان در خلیج فارس شده است. آماری در این رابطه وجود ندارد. آلودگی در دریا پخش می شود. آلودگی در دریا توزیع یکنواختی ندارد. طوفان، باد و تلاطم دریا باعث می شود این آلودگی ها پخش شوند و در یکجا تمرکز نیابند برای همین نمی توان گفت موجودات آبزی حتما تحت تأثیر قرار خواهند گرفت.
فاطمی با بیان این که قاچاق سوخت بزرگترین تهدید زیست محیطی به شمار می رود، تصریح می کند: قاچاق سوخت افزایش یافته است. از جاسک تا چابهار و حتی در شمال قشم در روز روشن قاچاق سوخت انجام می شود، البته این کار چطور به این راحتی انجام می شود جای تعجب دارد.
دکتر محمدرضا فاطمی در رابطه با اثرات نشت گازوییل و بنزین در دریا می گوید: خیلی از مناطق و زیستگاه های خلیج فارس بسیار به آلاینده های نفتی متمرکز حساس هستند و به راحتی از بین می روند یکی از این مناطق شکننده جنگل های حرا و مانگرو در شمال قشم است. اینها از طریق آلاینده های بنزین در کوتاه مدت خشک می شوند و از سوی دیگر زندگی آبزیانی که محل سکونتشان در این جنگل هاست در معرض خطر نابودی قرار می گیرد. او در ادامه می افزاید: برخورد با قاچاق سوخت یک معضل اجتماعی است مثل ماده مخدر و باید در این مورد به پیامدهای اجتماعی آن توجه ویژه ای داشت.
همچنین این استاد دانشگاه، با اشاره به این که نشت نفت از لوله های شرکت نفت بیشتر شده است، تأکید می کند: در حال حاضر هزاران لیتر نفت به صورت های مختلف مثل نفت خام یا مشتقات آن به داخل دریا می ریزد که اثر نفت خام از همه بیشتر است چون نسبت به بنزین و گازوییل سبک نیست. در حالی که بنزین و گازوئیل سبک هستند و اثر آنها خیلی کمتر از نفت خام است. بنزین و گازوئیل به دلیل سبکی روی سطح می مانند و زود تبخیر می شوند. دکتر فاطمی در ادامه درخصوص این که برخی های می گویند همین آلاینده ها باعث کم شدن جمعیت گاو دریایی شده چنین اذعان می کند: اصلا گاو دریایی در خلیج فارس و دریای عمان وجود ندارد. فقط در جنوب خلیج فارس سواحل بحرین، قطر و عربستان یافت می شود همچنین نهنگ های دریایی هم بومی منطقه ما نیستند و این ها هم از آلودگی های نفتی تأثیر نمی پذیرند و در مورد دلفین هم باید بگویم که این حیوان چون شناگر خوبی است وقتی آلودگی می بیند به سرعت از منطقه دور می شود و به جای دیگر و امن تر می رود. آلودگی معمولا در بستر دریا و در مناطق کم عمق ساحلی وجود دارد، بنابراین برخورها در درازمدت اثر می گذارند و روی پستانداران دریایی اثر خاصی ندارد.
زیست بوم خلیج فارس درحال دگرگونی است
زمانی خلیج فارس مقام چهارم جامعه آبزیان زینتی را در دنیا داشت ولی اکنون در این زمینه بسیار عقب ماندیم. این جمله دکتر مهران آوخ استاد دانشگاه و متخصص بیوتکنولوژی آبزیان در رابطه با معضلات خلیج فارس و دریای عمان بود. وی معتقد است که کل زنجیره غذایی در خلیج فارس از نرم تنان شروع می شود چون آنها آب را پالایش می کنند و آلودگی ها را به خود می گیرند. بنابراین خود به مواد مضر و سمی آلوده می شوند و از سوی دیگر ماهیان دیگر از آنها تغذیه می کنند در نتیجه این چرخه در درازمدت آلوده و سمی می شود.
آوخ ضمن بیان این که ایران به دلیل فعالیت های نفتی و همچنین قاچاق سوخت در آلوده کردن دریاهای جنوب نقش دارد، تأکید می کند: به غیر از ایران کشورهای حاشیه جنوب خلیج فارس هم درگیر هستند و به مراتب بیشتر از ایران در آلوده کردن خلیج فارس نقش دارند. آن ها فاضلاب شهری، بیمارستانی خود را در خلیج فارس دفع می کنند. همچنین یکی دیگر از فعالیت های مخرب این کشورها که بسیار بر اکوسیستم خلیج فارس تأثیر بد گذاشته دریاخواری یا همان خشک کردن بخشی از دریاست، البته ما هم این کار را می کنیم؛ الان اگر به ساحل بوشهر بروید به راحتی می توانید این پدیده را مشاهده کنید. بخش زیادی از ساحل بوشهر به سمت دریا گسترش یافته است.
وی در ادامه بیشتر به موضوع دریاخواری می پردازد و معتقد است: این پدیده ابتدا از امارات شروع شد و بعد در بحرین، قطر و عربستان گسترش پیدا کرد. این کشورها می آمدند از ایران خاک می خریدند و می بردند در خلیج فارس برای درست کردن جزیره خالی می کردند و ما هم خوشحال از این که داریم خاک می فروشیم و پولدار می شویم، البته فروش خاک در ایران کم شده ولی همچنان ادامه دارد. کسانی که در سواحل ایرانی خلیج فارس و دریای عمان معادن شن و ماسه دارند این روزها کارشان بسیار رونق دارد چون با فروش خاک و شن و ماسه به کشورهای جنوبی سود هنگفتی به دست می آورند. امارات از طریق عسلویه و بندرچارک خاک را در مقیاس های بالا با خود می برد. این دریاخواری باعث محدود کردن شرایط اکولوژیکی خلیج فارس شده که این خود باعث تجمع آلودگی در منطقه می شود چون مواد آلاینده ها مثل قبل نمی توانند پخش شوند. مهران آوخ کیسمی با اشاره به تغییر جریان آب در خلیج فارس تصریح می کند: آب از طریق تنگه هرمز وارد خلیج فارس شده و به موازات سواحل ایران حرکت کرده در بخش غربی حوزه به سمت جنوب تغییر مسیر می دهد و دوباره از تنگه هرمز خارج می شود اما این مسیر دارد محدود می شود. با دریاخواری مسیرهای حرکتی جریان آب محدود می شود در نتیجه آلودگی بیشتر متمرکز می شود. درواقع وقتی ما این مسیر را پر می کنیم، یا جزیره ای درست می کنیم جریان آب را می بندیم و این باعث می شود که دپوی آلودگی افزایش یابد و این آلودگی نمی تواند از خلیج خارج شود. در نتیجه به تدریج زیست بوم خلیج فارس عوض خواهد شد. دکتر آوخ در ادامه می افزاید: به دلیل تغییر زیست بوم، جزیره های مرجانی در حال تخریب هستند. ماهیان زینتی مثل اژدها ماهی، جراح ماهی و پروانه ماهی در معرض خطر انقراض قرار گرفتند. به دنبال این تغییرات، تناژ صید ماهی و میگو به شدت کاهش پیدا کرده است.
آوخ با بیان این که افزایش فعالیت نیروگاه برق بوشهر به دامنه محدودیت ها افزوده، اذعان می کند: بهره برداری نیروگاه بوشهر باعث گرم شدن آب ناحیه می شود و این خود بر جریان آب و محدودیت های حوزه می افزاید. همچنین افزایش گرمایش جهانی سبب افزایش شوری آب های خلیج فارس شده است. شوری که در بندرعباس و شهرهای کناری خلیج فارس متوسط ٣٠ بوده الان بالای ٤٠ میلی گرم بر لیتر رسیده است. این ناشی از گرم شدن هواست. در کشورهای عربی خلیج فارس شوری ٤٠ بوده الان به بیش از ٦٠میلی گرم بر لیتر رسیده است. درواقع شوری آب به طور غیرمستقیم بر تشدید آلودگی ها تأثیر می گذارد. افزایش شوری دریا باعث کاهش قدرت تحمل آب و جانوران آبزی به شوری می شود در نتیجه آسیب رساندن آلاینده ها تشدید می شود. در مجموع این طور باید گفت که شوری قدرت تحمل به آلودگی را کاهش می دهد.
در پایان مهران آوخ به کاهش طول عمر پروژه های عمرانی پرداخت. این متخصص زیست شناسی دریا بااشاره به کاهش ظرفیت خلیج فارس نسبت به پروژه های عمرانی تأکید می کند: زمانی که در این استان بودم کسانی که می آمدند طرح پروژه های چندساله می دادند به آنها می گفتم که ظرفیت اکولوژیکی خلیج فارس آن قدر کاهش یافته که جوابگوی پروژه های صنعتی ٣٠ ساله نیست. وی سپس به پروژه های صنعتی کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس به عنوان یک معضل بزرگ در تشدید آلودگی اشاره کرد و توضیح داد: چون این کشورها مصرفی هستند و کالاهای خود را بیشتر وارد می کنند در پروژه های صنعتی خود از تکنولوژی نانو از تاریخ گذشته غربی ها استفاده می کنند در نتیجه به شدت محیط را آلوده می کنند. معمولا کشورهای غربی و پیشرفته از تکنولوژی های نانو از رده خارج خود به کشورهای عربی خلیج فارس می فروشند که این کشورها پس از مصرف بازمانده های آن را در آب های خلیج فارس دپو می کنند که بسیار آلاینده هستند.
با این همه معضلات ریز و درشتی که خلیج فارس و دریای عمان دارد اما خیلی از این معضلات زیست محیطی توجه مسئولان و حتی فعالان محیط زیست را جلب نمی کند. شاید به این دلیل باشد که یاد گرفتیم و جزو عادت و خصلت ما شده که طرح ها و پروژه های صنعتی و ملی را بر حفظ ارزش های زیست محیطی ترجیح دهیم. یاد این جمله اسماعیل کهرم می افتم که بازهم محیط زیست قربانی اقتصاد شده است.
انتهای پیام/ ن . ش
منبع: شهروند
