SHIA-NEWS.COM شیعه نیوز:
به گزارش «شیعه نیوز» به نقل از باشگاه خبرنگاران، در جامعه اسلامی اسراف و افراط جایی نداشته و تفریط نیز بشدت تقبیح می‌شود، از این رو یک مسلمان که در جامعه متمدن اسلامی زندگی می‌کند با تفکر معنوی حاکم بر جامعه و فهم حقیقی از آموزه‌های اسلامی می‌کوشد با تعادل و تعامل زندگی کند، یعنی دنیا و آخرت را توامان در‌نظر داشته و به بهانه کسب یکی از آن دو، دیگری را خراب و آلوده نکند.
این نوع اندیشه باعث می‌شود که پویایی و شکوفایی در جامعه ایجاد شود که نمونه این موضوع را می‌توان در سیر زندگی پیامبر اکرم(صلی الله علیه واله) مشاهده کرد، چه ایشان در جوانی به امر تجارت مشغول بوده‌اند و این موضوع حضرت را از توجه به آخرت باز نمی‌داشت و از این رو به اصحاب خویش نیز این گونه آموخته بودند که با کد یمین و عرق جبین روزی به دست آورند و امرار معاش از راه حلال را معادل جهاد در راه خدا قلمداد می‌کردند.از مقدمه فوق می‌توان اهمیت اقتصاد و امرار معاش از طریق حلال را فهمید؛ اما این امر دارای شرایع گوناگون است که هرکس در کسب و کار خویش (معاملات) باید بدان آگاه بوده و از چارچوب احکام شرع مبین خارج نشود که از آن دست محرمات است؛ ربا، تجمیع ثروت (زراندوزی)، غبن در معاملات، کم‌فروشی و.....
اما یکی از مواردی که در اقتصاد اسلامی مورد بحث قرار گرفته «پس‌انداز» است، این موضوع با رویکرد‌های گاه متفاوتی روبه‌رو شده و هر کس بنابر استنباط خویش نظری ارائه داده است. آموزه‌های اسلامی در این موضوع راهگشاست؛ اسلام که افراط و تفریط را تقبیح می‌کند و حد اعتدال را تعلیم می‌دهد قائل به این است که تجمیع ثروت امری نارواست و جامعه اسلامی را دچار فترت می‌کند، آیه 34 سوره توبه به این امر اشاره دارد: «و الذین ینکزون الذهب و الفضه و لایفقونها فی سبیل الله فبشرهم بعذاب الیم» (آنان که طلا و نقره را گنج کرده ذخیره می‌کنند و آن را در راه خدا به مصرف نمی‌رسانند به عذابی دردناک بشارت ده) و نیز همین آموزه‌ها تعلیم انفاق و ایثار و کمک به همنوع را می‌نماید و به تعاون در امور ارج وافی می‌نهد که تمامی این امور برای تعالی جامعه اسلامی و تحقق مدینه فاضله و جامعه آرمانی لازم و ضروری است.
اما این مال‌اندوزی و تجمیع ثروت را نباید با پس‌انداز و ذخیره کردن مال قلب و خلط کرد، زیرا این دو موضوع کاملا متفاوت بوده و شاید فقط شباهتی لفظی و ظاهری داشته باشند، زیرا آیه قرآن اشاره به جمع‌آوری ثروت دارد، در صورتی که جامعه مسلمین عموما نیازمند آن است یا جمع‌آوری ثروت بر کسانی که دنیاداری را بر آخرت برگزیده‌اند و پول و ثروت را بند خویش قرار داده‌اند و روی از خدا تافته‌اند؛ اما اگر شخصی علی‌الخصوص در عصر حاضر با تمامی فشارهای مالی که بر گرده مردم است با رنج فراوان و سختی‌های بسیار که بر خود هموار می‌کند و با گذشتن از برخی خواسته‌های حتی ضروری خویش و اعضای خانواده قسمتی از درآمد خود را (طی سال‌ها یا حتی چند ده سال) پس‌انداز می‌کند به امید این که روزی بتواند با تجمیع این ثروت اندک فکری را تحقق بخشد و امری را برای خود و خانواده مهیا سازد مثلا خانه و سرپناهی ابتیاع کند و از این دست امور که همه ما به نوعی با آن روبه‌رو هستیم، نمی‌توان نام این کار را مال‌اندوزی و تجمیع ثروت نهاد.
از این رو یکی دانستن این دو موضوع نه انصاف مسلمانی و نه گرامیداشت انسانیت و جامعه انسانی است که علمای ما بخوبی به این امور آگاهی دارند و از این روست که برای این قبیل موضوعات برخی از علمای عظام (پس‌انداز برای مدت مشخص و انجام هدف خاص) خمس تخصیص نفرموده‌اند.
باز یادآور می‌شویم که «پس‌انداز» با تفکر اسلامی مبنی بر آبادانی دنیا و عقبا و توجه توامان به هر دو موضوع تفاوت و تعارض نداشته، بلکه یکی از ارکان پابرجایی کانون خانواده نیز محسوب می‌شود، زیرا پس‌انداز باعث می‌شود با توجه به رخدادهای ناگهانی که در زندگی بشر علی‌الخصوص در دنیای مدرن رخ می‌دهد به قول معروف برای روز مبادا سرپرست خانواده قادر به حل و فصل معضل شود و شدت و حدت صدمه یا امر دیگر را اندکی کاهش دهد، یا اگر برادر ایمانی او دچار مشکل شود از همین پس‌انداز خویش رفع معضل کند و خدمتی نیز به همنوع خویش ارائه دهد و نیز باید به این نکته توجه داشت که آموزه‌های دین مبین اسلام فقر را بشدت نکوهیده و مسلمان را از آن برحذر داشته است.
حضرت علی(علیه الیلام) در این باره خطاب به فرزند خویش محمد حنفیه بیان کرده‌اند: «ای فرزند من از تهیدستی بر تو هراسناکم، از فقر به خدا پناه ببر که همانا فقر دین انسان را ناقص و عقل را سرگردان می‌کند و عامل دشمنی است.» در فرمایشات حضرت است که سرمایه برای کار و کسب روزی را یک مسلمان باید در اختیار داشته باشد و با اصل آن به کار مشغول شده و از درآمد آن بهره برد، چنان که در فرازی از وصیت‌نامه خویش می‌فرمایند: «... و باکسی که این اموال در دست اوست شرط می‌کنم که اصل مال را حفظ کرده، فقط از میوه و درآمدش بخورند و انفاق کنند»؛ از این رو پس‌انداز با این رویکرد که می‌توان گفت عموم جامعه به آن مبتلا هستند نه تنها امری مذموم نیست، بلکه بسیار صحیح و کارآمد می‌نماید و اقل آن این است که انسان در مواقع سختی دست نیاز به همنوع خویش دراز نمی‌کند که خود این موضوع نیز در تعالیم اسلامی بشدت نکوهش شده است.
از منظری دیگر امروزه در سیستم بانکداری «پس‌انداز» به عنوان قرض‌الحسنه‌ای محسوب می‌شود که از شکل سرمایه راکد به سرمایه در گردش تبدیل شده و در توسعه و آبادنی جامعه و تولیدات داخلی و فعالیت‌های فردی و جمعی بسیار نافع است، یعنی پس انداز یک شخص می‌تواند در جامعه کارآمد بوده و تبعات خیر برجای گذارد و در امور عام‌المنفعه مشارکت کند. به هر روی از این منظر پس‌انداز امری نافع و کاری شایسته است که یکی از ضروریات جامعه کنونی می‌نماید، البته هدف و غایت این امر نیز موضوعی است که باید در نظر داشت تا صرف پس‌انداز با مال‌اندوزی هم معنی نشده و این کار صحیح با امری قبیح همگون نشده و دچار آفت شرعی و معنوی نشود.
منابع:
ـ امام علی(ع) و اقتصاد، محمد دشتی، انتشارات مشهور، 1386
ـ فقه و اقتصاد اسلامی، سیدمحمد محمودی‌گلپایگانی، نشر گلستان کوثر، 1379
انتهای پیام/ ز.ح
