به گزارش «شیعه نیوز»، در روایات اسلامی به قدری به «بسم الله الرحمن الرحیم» اهمیّت داده شده است که آن را چیزی هم ردیف «اسم اعظم الهی» معرفی می کند.
چنان که در حدیثی از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است که فرمود:
«بِسم الله الرَّحمن الرَّحیم اَقْرَبُ اِلی اِسمِ اللهِ الاَعَظَمِ مِنْ ناظِرِ الْعَیْنِ اِلی بَیاضِها» (۱)؛ (بسم الله الرحمن الرحیم به اسم اعظم خدانزدیکتر است از مردمک چشم به سفیدی آن).
در حدیث دیگری از امام علی بن موسی الرضا(علیه السلام) آمده است: «اقرب من سواد العین الی بیاضها» (۲)؛ (از سیاهی چشم به سفیدی آن نزدیکتر است).
اهمیّت شروع به «بسم الله» تا آن حد است که از بعضی روایات استفاده می شود که در صورت ترک آن ممکن است انسان مشمول مجازات های الهی گردد.
چنانکه در حدیثی می خوانیم:
عبدالله بن یحیی وارد مجلس امیرمومنان علی(علیه السلام) شد و در برابر او تختی بود؛ حضرت دستور فرمود: روی آن بنشیند. ناگهان تخت واژگون شد و او به زمین افتاد و سرش شکست و خون جاری شد.
امیر مومنان(علیه السلام) دستور داد آب آوردند و خون را شستند سپس فرمود: «نزدیک بیا»، بعد دست مبارک را بر آن گذاشت نخست احساس درد شدیدی کرد، و بعد شفا یافت! سپس فرمود: «شکر خدایی را که گناهان شیعیان ما را در دنیا با حوادث ناگواری که برای آنها پیش می آید می شوید و پاک می کند!».
عبدالله عرض کرد: ای امیرمومنان! مرا آگاه کردید؛ اگر بفرمایید من چه گناهی مرتکب شده ام که این حادثه ناگوار برایم پیش آمد تا دیگر تکرار نکنم خوشوقت می شوم. فرمود:
«هنگامی که نشستی «بسم الله الرحمن الرحیم» نگفتی، مگر نمی دانی رسول خدا(صلی الله علیه وآله) از ذات پاک پروردگار برای من چنین نقل فرموده: هرکار با اهمیّتی که بسم الله در آن گفته نشود نافرجام و بی عاقبت است».
عبدالله گفت: «فدایت شوم من بعد از این هرگز آن را ترک نمی کنم».
امام(علیه السلام) فرمود: «در این صورت بهره مند و سعادتمند خواهی شد».(۳)
اسم اعظم چیست؟
ولی می دانیم اسم اعظم یا «بسم الله» که فوق العاده به آن نزدیک است تنها الفاظی نیست که بر زبان جاری شود؛ و چنین نیست که فقط با تلفظ به آنها مشکلات حل گردد، درهای خیرات و برکات گشوده شود و نابسامانی ها سامان یابد؛ بلکه تخلّق به آنها شرط است.
یعنی باید مفهوم «بسم الله» در روح و جان انسان پیاده شود، به هنگامی که این جمله را بر زبان جاری می کند تمام وجود خویش را در پناه خداببیند و از ذات پاک اش با تمام هستی خویش مدد طلبد.
بسم الله را بنویسید
این نکته نیز قابل توجّه است که نه تنها در گفتن که در نوشتن نیز تاکید شده است با نام خداشروع کنند؛ همان گونه که در نامه سلیمان(علیه السلام) به بلقیس آمده.
در حدیثی از امام صادق(علیه السلام) می خوانیم که فرمود: «لا تَدَعِ الْبَسْمَلَهَ وَ لَوْ کَتَبْتَ شِعْراً» (۴)؛ (بسم الله را ترک مکن ولو یک شعر بنویسی» سپس افزود: «قبل از اسلام نامه های خود را با جمله «بِسمِکَ اللّهُمَّ» آغاز می کردند، هنگامی که آیه «انَّهُ مِن سُلَیمان و انَّه بسمِ اللهالرّحمنِ الرّحیم» نال شد، نامه های خود را با «بسم الله» آغاز کردند».
در حدیث دیگری می خوانیم که امام هادی(علیه السلام) به یکی از کارگزاران خود مسائل متعدّدی را خاطر نشان ساخت. بعد به او فرمود: «حال بگو ببینم چه می گویی؟» او نتوانست آنچه را شنیده بود تکرار کند. امام دوات را پیش کشید و نوشت «بسم الله الرحمن الرحیم ان شاء الله به خاطر داشته باش که همه کارها به دست خدااست…».
او می گوید: من این ماجرا را که دیدم تبسّم کردم.
امام(علیه السلام) فرمود:
«چرا تبسّم کردی؟» عرض کردم: خیر است. فرمود: «توضیح بده» گفتم: فدایت شوم این کار شما مرا به یاد حدیثی که یکی از اصحاب از جدّت علی بن موسی الرضا(علیه السلام) نقل کرد، انداخت. او هنگامی که دستور برای انجام کاری می داد؛ می نوشت:
«بسم الله الرحمن الرحیم به خاطر داشته باش ان شاء الله…» سپس مطالب مورد نیاز را می نوشت، لذا تبسّم کردم.
امام(علیه السلام) به من فرمود: «لَوْ قُلْتُ اِنَّ تارِکَ التَّسْمِیَهِ کَتارِکِ الصَّلاهِ لَکُنْتُ صادِقاً» (۵)؛
(اگر بگویم ترک کننده بسم الله مانند ترک کننده نمازاست راست گفته ام).
اهمیّت «بسم الله» تا آن اندازه است که در حدیثی از پیغمبر اکرم(صلی الله علیه وآله) می خوانیم:
«اِذْا قالَ المُعلِّمُ لِلصَّبِیِّ بسم اللهالرحمن الرحیم(و قالَ الصِّبیُّ بسم الله الرحمن الرحیم) کَتَبَ الله بَرَائَهً لِلصَّبِیِّ وَبَرَائَهً لِاَبَوَیْهِ وَ بَرائَهً لِلمُعَلِّم» (۶)؛
(هنگامی که معلم به کودک بگوید: بسم الله الرحمن الرحیم و او تکرار کند ـ خداوند فرمان آزادی از دوزخ برای کودک و پدر و مادرش و معلّم می نویسد).
این سخن را با گفتاری که در میان جمعی از مفسّران مشهور است پایان می دهیم:
معانی تمام کتب آسمانی در قرآن جمع است؛ و معانی تمام قرآن در سوره حمد و معانی تمام سوره حمد در بسم الله و معنای بسم الله در همان باء جمع است! (۷) تمرکز مفاهیم قرآن و کتب آسمانی در «باء» «بسم الله» ممکن است از این جهت باشد که تمام مخلوقات در عالم آفرینش و تمام تعلیمات در عالم تشریع، همه با استمداد از ذات پاک خدا تحقّق می یابد چرا که عله العلل در تمام عوالم او است، و می دانیم «باء» «بسم الله» برای استعانت و یاری جستن از خدااست و این مطلبی است شایان دقت و تامل.(۸)
پی نوشت:
(۱). البرهان فی تفسیر القرآن، بحرانی سید هاشم، تحقیق: قسم الدراسات الاسلامیة موسسة البعثة، بنیاد بعثت، تهران، ۱۴۱۶ قمری، چاپ: اول، ج ۱، ص۹۵، ثواب فاتحة الکتاب و فضلها، و البسملة آیة منها، و فضلها. ح ۲ و ۹.(۲). همان.
(۳). بحار الأنوار، مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، محقق/ مصحح جمعی از محققان، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۰۳ قمری، چاپ: دوم، ج ۷۳، ص۳۰۵، باب ۵۸ (الافتتاح بالتسمیة عند کل فعل و الاستثناء بمشیة الله فی کل أمر …) (با تلخیص)
(۴). مستدرک سفینه البحار، نمازی شاهرودی، علی، جامعه مدرسین، قم، ۱۴۱۸ قمری، چاپ: اول، ج۵، ص۱۷۶، مادّه «سما».
(۵). بحار الأنوار، مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، محقق/ مصحح جمعی از محققان، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۰۳ قمری، چاپ: دوم، ج ۷۳، ص۵۰، باب ۱۰۲ (التکاتب و آدابه و الافتتاح بالتسمیة فی الکتابة و فی غیرها من الأمور).
(۶). البرهان فی تفسیر القرآن، بحرانی سید هاشم، تحقیق: قسم الدراسات الاسلامیة موسسة البعثة، بنیاد بعثت، تهران، ۱۴۱۶ قمری، چاپ: اول ج۱، ص۱۰۰، ثواب فاتحة الکتاب و فضلها، و البسملة آیة منها، و فضلها …، ح ۳۲.
(۷). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، آلوسی سید محمود، تحقیق: علی عبدالباری عطیه، دارالکتب العلمیه، بیروت، ۱۴۱۵ قمری، چاپ: اول، ج۱، ص۴۱، سورة فاتحة، آیات ۱ الی ۷.
(۸). گرد آوری از کتاب: پیام قرآن، ناصر، مکارم شیرازی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۸۶ شمسی، چاپ: نهم، ج۱، ص۴۲ .
