به گزارش «شیعه نیوز»، مناجات خَمْسَ عَشَر امام سجاد یکی از دعاهای 15 گانه ایشان است که در 3 هفته متوالی باید قرائت شود. مناجات خمس عشر در صحیفه سجادیه و مفاتیح الجنان آمده است.
مناجات خمس عشر به گفته بسیاری از عالمان دینی بخشی از دعاهای امام سجاد (ع) بوده که هر بخش آن را طی سه هفته متوالی از روز جمعه آغاز کرده و تا 15 امین روز در شب جمعه سوم ادامه باید داد. از آنجایی که یکی از عناصر مشترک و مهم در فرهنگ همه انسان ها زبان دعا می باشد و این کار در فرهنگ شیعه ما از جایگاهی ویژه و قدمتی خاص برخوردار است؛ لذا ما در این مقاله قصد داریم تا اطلاعاتی مختصر و مفید را در خصوص مناجات خمس عشر و فضایل قرائت آن برای شما بیان کنیم؛ با ما تا پایان این متن همراه باشید.
آشنایی با مناجات خمس عشر امام سجاد
یکی از دعاهای 15 گانه نقل شده از سوی امام سجاد (ع)، مناجات خمس عشر نام دارد. این مناجات ها با مباحث آموزنده اخلاقی و عرفانی خود در کتاب هایی نظیر الصحیفه سجادیه، مفاتیح الجنان و بحارالانوار آورده شده و در شرح فضایل بیشمار آن، برخی از فقهای دین اسلام کتاب هایی را نیز نوشته اند.
معرفی دعاهای 15 گانه خمس عشر
در این مناجات، امام سجاد در طی 15 روز متوالی برای عاقبت بخیری هر یک از بندگان خدا دعا کرده و به راز و نیاز ( مناجات) با خداوند کریم و بخشنده می پردازد. این دعاهای 15 گانه مناجات خمس عشر امام سجاد (ع) شامل موارد ذکر شده در زیر می باشند :
√ مناجات التائبین : راز و نیاز توبه کنندگان
√ مناجات الشاکین : راز و نیاز شاکیان
√ مناجات الخائفین: راز و نیاز ترسیدگان
√ مناجات الراجین: راز و نیاز امیدواران
√ مناجات الراغبین : راز و نیاز دلدادگان
√ مناجات الشاکرین: راز و نیاز شاکران
√ مناجات المطیعین : راز و نیاز فرمانبران
√ مناجات المریدین : راز و نیاز ارادتمندان
√ مناجات المحبین: راز و نیاز دوستداران
√ مناجات المتوسلین : راز و نیاز توسل کنندگان
√ مناجات المفتقرین : راز و نیاز نیازمندان
√ مناجات العارفین : راز و نیاز عارفان
√ مناجات الذاکرین : راز و نیاز یادکنندگان
√ مناجات المعتصمین : راز و نیاز پناهجویان
√ مناجات الزاهدین : راز و نیاز پارسایان
فرازی از مناجات خمس عشر
بنا بر گفته عبدالله جوادی آملی برای نظم و ترتیب در خواندن مناجات های خمس عشر، عالمان اخلاق دین باید تاملی بیشتری کرده و آن ها را ساماندهی کنند. به طور مثال مناجات خمس عشر در ترتیب کنونی آن از دعای مخصوص تائبین شروع شده و به مناجات زاهدین ختم می شود؛ در حالی که 15 دعای موجود در این مناجات را بخواهیم از نظر منزل آن مرحله بندی کنیم باید مناجات زاهدین را جزو نخستین دعاهای خمس عشر به حساب بیاوریم. علت این کار زهد انسان بعد از توبه برای رهایی از رذایل و دستیابی به فضایل است؛ که بالاترین و عالی ترین مرتبه فضیلت انسان ، «حب لقاء الله» می باشد. لذا وظیفه عالمان اخلاق مانند فقیه کارشناس، استنباط منطقی از درجات سیر و سلوک از ادعیه و مناجات‌ها و ساماندهی مراحل و مراتب ادعیه با بررسی های کارشناسانه خود می باشد.
اعتبار و سند مناجات های خمس عشر از امام سجاد (ع)
از آنجایی که هیچ سند و مدرکی از روایت کامل مناجات خمس عشر وجود ندارد؛ مباحث و مفاهیم دعاهای 15 گانه این مناجات با تمامی اصول و آموزه های قرآنی مطابقت داشته و به عنوان یکی از مناجات های مرسل خواندن آن جایز محسوب می شود. لذا بجز اشاره مستقیم به کتاب های« بحارالانوار» و «الصحیفه الثانیه السجادیه» که در هر یک از مناجات خمس عسر یاد شده؛ بنا به گفته های علامه مجلسی « وَ مِنْهَا الْمُنَاجَاةُ الْخَمْسَ عَشْرَةَ لِمَوْلَانَا عَلِی بْنِ الْحُسَینِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیهِمَا وَ قَدْ وَجَدْتُهَا مَرْوِیةً عَنْهُ (ع) فِی بَعْضِ کُتُبِ الْأَصْحَابِ رِضْوَانُ اللَّهِ عَلَیهِمْ»؛ این مناجات را بدون ارائه هیچ سند و محتوایی در برخی از کتب اصحاب (علما (رضوان اللّه علیهم)) به نقل از امام از امام سجاد (ع) آورده اند.
همچنین شیخ حر عاملی نیز مناجات 15 گانه خمس عشر را بدون هیچگونه شک و تردیدی از مجموعه دعاهای سجادیه به شمار آورده است. بنابراین می توان نتیجه گرفت خواندن دعا یکی از لزومات زندگی انسان بوده و مناجات خمس عشر یکی از مناجات های معتبر و قابل اعتمادی است که به حضرت سجاد (ع) منتسب می باشد و قرائت آن فضیلت های بیشماری را برای بندگان خالص و دین دار خدا به دنبال خود خواهد داشت.
فضیلت قرائت دعاهای پانزده گانه خمس عشر
بنا به گفته محمد تقی مجلسی یکی از عالمان بزرگ و پدر علامه مجلسی : «شایسته است که سالک الی الله مداومت بر خواندن مناجات خمس عشر داشته باشد.» همچنین بنا به نقل قول هایی از شاگردان سید علی طباطبایی، ایشان در طول زندگی خود چندین سال مناجات خمس را به صورت مداوم قرائت می کردند و بر اثر خواندن دعاهای این مناجات زیبا از امام سجاد (ع) خداوند انوار بیشماری از حکمت، معرفت و محبت را بر قلب ایشان تابانده و در استجابت دعا بسیار تجربه خوبی بوده است. از همین رو بسیار به بندگان و عبادت کنندگان توصیه می شود که مناجات خمس عشر را به صورت مداوم قرائت کرده تا از فضایل بیشمار آن در زندگی خود برخوردار شوید.
دعا آرام کننده دل و برآورده کننده حاجات است؛ لذا هر فرد در هر جایگاه و مرتبه ای که باشد می تواند خواسته و حاجت دل خود را با زبان دعا بیان کرده و برای طلب بخشش و برآورده کردن حاجت با خداوند از این طریق ارتباط برقرار کنند.
کتاب های تالیف شده از مباحث مناجات خمس عشر امام سجاد(ع)
مباحث اخلاقی و عرفانی آموزنده دعاهای امام سجاد این مناجات بارها توسط افراد مختلفی ترجمه و تفسیر شده و در کتاب های مختلفی به چاپ رسیده است. از جمله این کتاب ها می توان موارد زیر را نام برد :
* کتاب سجاده های سلوک اثر محمد تقی مصباح یزدی در 2 جلد : شرح مباحث اخلاقی مناجات خمس عشر
* کتاب مناجات عارفان اثر حسین انصاریان : ترجمه منظوم مناجات خمس عشر در بخش دوم کتاب
* کتاب زمزمه های عارفانه اثر علیرضا رجالی تهرانی : شرح مناجات خمسة عشر
* کتاب شرح مناجات خمسه عشر اثر عبدالعلی بزرگی
* کتاب بلاغت و عرفان در مناجات خمسه‌عشر امام سجاد(ع) اثر علی شمس ناتری و یوسف رسولی
* کتاب در بارگاه نور اثر نور الله علیدوست خراسانی : ترجمه و شرح مناجات خمس عشره
* کتاب مناجات سید ساجدین و زمزم صفا اثر محسن غرویان
تعیین زمان برای خواندن دعاهای خمس عشر
زمان قرائت هر یک از دعاهای 15 گانه مناجات خمس عشر توسط علامه مجلسی در اثر خود به نام بحارالانوار ذکر شده، در حالی که شیخ عباسی قمی هیچ زمان مشخصی را برای قرائت این مناجات امام سجاد در مفاتیج الجنان نیاورده است. از زمان های تعیین شده برای قرائت مناجات خمس عشر، خواندن هر یک از دعاهای پانزده گانه آن در طی سه هفته متوالی و آغاز نخستین دعای آن یعنی «مناجات التائبین» از روز جمعه هفته نخست تا آخرین دعای این مناجات به نام «مناجات الزاهدین» در شب جمعه سومین هفته از قرائت مناجات خمس عشر می باشد.
منبع: بیتوته
بِاسْمِ اللَّهِ الرَّحْمانِ الرَّحيمِ = به نام خدای بخشایندۀ مهربان
إلاهى أَسْكَنْتَنا دارًا حَفَرَتْ لَنا حُفَرَ مَكْرِها
خدایا، ما را در سرایی جای دادی که چاله‌‌های فریبش را برای ما کنده
وَ عَلَّقَتْنا بِأَيْدِى الْمَنايا فی حَبائِلِ غَدْرِها
و در بندهای نارویش، ما را به دستان مرگ آویخته
فَإلَيْکَ نَلْتَجِئُ مِن مَّكائِدِ خُدَعِها
از دام‌های نیرنگش به تو پناه می‌آوریم
وَ بِکَ نَعْتَصِمُ مِنَ الْاغْتِرارِ بِزَخارِفِ زينَتِها
و از گول‌خوردن و شیفتگی به زیورهای آراسته‌اش، به تو می‌آویزیم
فَإنَّها الْمُهْلِكَةُ طُلّابَها
که خواهندگانش را نابود می‌سازد
الْمُتْلِفَةُ حُلّالَها
و درآیندگانش را به نیستی کشاند
الْمَحْشُوَّةُ بِالْآفاتِ
آکنده از آسیب‌هاست
الْمَشْحونَةُ بِالنَّكَباتِ
و انباشته از رنجها و شوربختی‌ها
إلاهى فَزَهِّدْنا فيها
خدایا، ما را پارسای دلزده و بی‌نیازش کن
وَ سَلِّمْنا مِنْها بِتَوْفيقِکَ وَ عِصْمَتِکَ
و با بهروزی و پناهت، ما را از آن بی‌گزند دار
وَ انْزَعْ عَنّا جَلابيبَ مُخالَفَتِکَ
و جامه‌های نافرمانیت را از ما برکن
وَ تَوَلَّ أُمورَنا بِحُسْنِ كِفايَتِکَ
و با شایستگی و بسندگی نیکت، کار و بارمان را سرپرستی فرما
وَ أَوْفِرْ مَزيدَنا مِنْ سَعَةِ رَحْمَتِکَ
و فزونی ما را از بخشش گسترده‌ات، فراوان گردان
وَ أَجْمِلْ صِلاتِنا مِنْ فَيْضِ مَواهِبِکَ
و از دهش‌های سرشارت، پاداش ما را نیکو گردان
وَ اغْرِسْ فی أَفْئِدَتِنا أَشْجارَ مَحَبَّتِکَ
و در دل‌های ما، درختان دوستی‌ات را بکار
وَ أَتْمِمْ لَنا أَنْوارَ مَعْرِفَتِکَ
و روشنی‌های شناختت را بر ما بی‌کاست کن
وَ أَذِقْنا حَلاوَةَ عَفْوِکَ وَ لَذَّةَ مَغْفِرَتِکَ
و شیرینیِ گذشت و گوارایی آمرزشت را به ما بچشان
وَ أَقْرِرْ أَعْيُنَنا يَوْمَ لِقائِکَ بِرُؤْيَتِکَ
و دیدگان ما را در روز همایش، به دیدارت روشن فرما
وَ أَخْرِجْ حُبَّ الدُّنْيا مِنْ قُلوبِنا
و دوستی جهان فرودین را از دل ما بیرون کن
كَما فَعَلْتَ بِالصَّالِحينَ مِنْ صَفْوَتِکَ وَ الْأَبْرارِ مِنْ خاصَّتِکَ
چنان که با نیکان برگزیده و نکوکاران ویژه‌ات کردی
بِرَحْمَتِکَ يا أَرْحَمَ الرّاحِمينَ
به مهرت، ای مهربان‌ترین مهربانان
وَ يا أَكْرَمَ الْأَكْرَمينَ
و ای گرامی‌ترین گرامیان