به گزارش «شیعه نیوز»، شیر مادر یکی از موهبت‌های الهی است که تغذیه با آن فوایدی بی‌شمار را برای مادر و نوزاد به همراه دارد؛ با این وجود برخی مادران به دلایل گوناگون فرزند خود را از این نعمت محروم می‌کنند. این در حالی است که بهترین شیر خشک‌های موجود در بازار با وجود قیمت گرانی که شاید داشته باشند، نمی‌توانند جایگزینی مناسب برای شیر مادر از نظر فواید جسمی و روابط عاطفی باشند.
اهمیت تغذیه با شیر مادر
فیروزه بلاش جراح و متخصص زنان، زایمان و نازایی و عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن سینا در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان، درباره اهمیت تغذیه با شیر مادر اظهار کرد: شیر مادر بهترین غذا برای شیرخوار است، بنابراین نیاز‌های غذایی نوزاد را تامین و به رشد و تکامل بهتر او کمک می‌کند. از سوی دیگر شیر، مایعی زنده بوده که حاوی آنتی بادی‌هایی است، در نتیجه از بروز عفونت در نوزاد جلوگیری می‌کند و در کاهش مرگ و میر شیرخوار موثر است.
او بیان کرد: شیر هر مادری برای فرزند خود بهترین ترکیب بوده، بنابراین با توجه به نیاز‌های غذایی شیرخوار، محتوای شیر ممکن است در روز‌های مختلف یا حتی در طول یک روز تغییر کند. تغذیه نوزاد با شیر مادر نقشی موثر در تکامل فک و صورت شیرخوار، پیشگیری از بروز پوسیدگی‌های دندان و افزایش ضریب هوشی کودک دارد و ارتباطی صمیمی را بین مادر و شیرخوار برقرار می‌کند.
فواید شیردهی برای مادر
این جراح و متخصص زنان، زایمان و نازایی افزود: از جمله فواید شیردهی برای مادر می‌توان به کاهش میزان خونریزی‌های پس از زایمان، ایجاد وابستگی عاطفی و کاهش استرس‌های مادر، کاهش احتمال ابتلا به افسردگی پس از زایمان، کاهش وزن سریع‌تر و در طولانی مدت و در صورت تغذیه انحصاری با شیر مادر تاخیر در بارداری‌های دوباره، کاهش احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی، سرطان سینه و تخمدان و کاهش احتمال بروز دیابت نوع ۲ در مادرانی که سابقه ابتلا به این بیماری را دارند، اشاره کرد.
مزایای تغذیه با شیر مادر برای شیرخوار
بلاش تاکید کرد: تغذیه با شیر مادر از بروز بیماری‌های عفونی در نوزاد مانند اسهال و عفونت‌های گوارشی، تنفسی، گوش و دستگاه ادراری جلوگیری و از ابتلای شیرخوار به سپتیسمی (عفونت خون) و مننژیت پیشگیری می‌کند. همچنین شیرخوارانی که با شیر مادرشان تغذیه می‌شوند کمتر در معرض سندروم مرگ ناگهانی قرار می‌گیرند و در طولانی مدت این نوزادان کمتر به دیابت نوع یک (وابسته به انسولین) و ۲ (غیر وابسته به انسولین)، اضافه وزن، چاقی و بیماری‌های التهابی روده دچار می‌شوند.
آغوز چیست؟
او تصریح کرد: به شیری که در ۲ تا سه روز نخست پس از زایمان از سینه مادر ترشح می‌شود، آغوز یا کلستروم گفته می‌شود که غلیظ، زرد رنگ و سرشار از ایمونوگلوبولین است. این مواد به افزایش ایمنی نوزاد کمک و او را در برابر عفونت‌ها مقاوم می‌کند. آغوز نسبت به شیری که پس از این مدت در سینه مادر تولید می‌شود حاوی مقادیر بیشتری پروتئین و ویتامین‌های محلول در چربی و مقادیر کمتری ویتامین‌های محلول در آب است. حجم آغوز کم بوده، ولی همه نیاز‌های غذایی نوزاد را در چند روز نخست پس از تولد تامین می‌کند.
این جراح و متخصص زنان، زایمان و نازایی گفت: پس از تولد، نوزاد باید بلافاصله روی سینه مادر و در تماس پوست با پوست او قرار بگیرد و اگر نوزاد سالم بوده و مادر هم مشکلی نداشته باشد، ظرف یک ساعت پس از زایمان، تغذیه نوزاد با شیر مادر آغاز می‌شود. آموزش نحوه صحیح شیر دادن به مادر ضروری است. همچنین به مادر پیشنهاد می‌شود که در روز‌های نخست پس از تولد نوزاد، تنها به او آغوز خورانده شده و از دادن آب قند یا شیرخشک در این روز‌ها به شیرخوار پرهیز شود.
بلاش درباره تعداد دفعات شیردهی اظهار کرد: عدد خاصی درباره تعداد دفعات شیردهی گزارش نشده است. به طور کلی این تعداد به تقاضای شیرخوار بستگی دارد که اغلب هر ۲ تا سه ساعت یکبار است. همچنین پیشنهاد می‌شود که نوزاد و مادر در تمام طول شبانه‌روز در کنار هم باشند و از بطری و پستانک استفاده نشود و نوزاد پس از ۶ ماهگی از غذای کمکی همراه شیر مادر تغذیه کند.
او بیان کرد: ما از رسم منحنی رشد برای نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می‌کنند و تعداد پوشک خیس شده در روز متوجه می‌شویم که آیا شیر مادر کافی است یا خیر، به طور مثال نوزادان در ۲ تا سه روز نخست پس از تولد به دلیل از دست دادن آب بدن خود، وزنشان کاهش پیدا می‌کند، ولی پس از این مدت باید طبق منحنی رشد پیش بروند و روزانه بین ۶ تا هشت پوشک در یک شبانه‌روز خیس کرده باشند.
تغذیه انحصاری با شیر مادر به چه معناست؟
این جراح و متخصص زنان، زایمان و نازایی افزود: تغذیه انحصاری با شیر مادر به این معناست که شیرخوار تا پایان ۶ ماهگی فقط با شیر مادر تغذیه شده و هیچ نوع ماده غذایی و آشامیدنی دیگری به او داده نشود. البته مصرف قطره مولتی ویتامین و سایر دارو‌هایی که نوزاد باید در این مدت استفاده کند، مانعی ندارد.
بلاش تاکید کرد: به طور کلی شیرخوار در یک شبانه‌روز بین هشت تا ۱۲ بار از شیر مادرش تغذیه می‌کند و مدت زمان تغذیه نوزاد در هر وعده متفاوت و بین پنج تا ۳۰ دقیقه است.
او تصریح کرد: اگر مادر شیردهی صحیح داشته باشد، کمتر با عوارض ناشی از شیردهی مانند عفونت سینه و تجمع شیر در سینه‌ها مواجه می‌شود. اگر وزن شیرخوار مطلوب و حال عمومی او خوب باشد، دیگر نگرانی برای ناکافی بودن شیر مادر وجود ندارد.
این جراح و متخصص زنان، زایمان و نازایی درباره دلایل گریه نوزاد گفت: دلایل متعددی از جمله احساس گرما، کثیف بودن پوشک، وجود دود سیگار در فضای اتاق، وجود نور زیاد در محیط یا ابتلا به بیماری برای گریه نوزاد وجود دارند. برخی مادران که به تازگی زایمان کرده‌اند در روز دوم یا سوم پس از زایمان سینه‌هایشان پر از شیر شده و اگر شیر موجود در سینه‌ها به درستی تخلیه نشود، عوارضی مانند احتقان سینه و به دنبال آن تب و لرز برای مادر ایجاد می‌شود؛ در این مواقع ما توصیه می‌کنیم که به کمک دست یا شیردوش‌های برقی، شیر موجود در سینه‌ها کامل تخلیه شود.
بلاش اظهار کرد: در مادرانی که شیردهی صحیح ندارند، این احتمال وجود دارد که شقاق یا ترک در نوک سینه ایجاد شود، بنابراین سینه دردناک می‌شود و مادر به علت دردناک بودن سینه از شیردهی خودداری می‌کند، دوباره سینه از شیر پُر و چرخه‌ای معیوب ایجاد می‌شود؛ در این موارد مادران باید روش شیردهی خود را اصلاح و ترک نوک سینه را درمان کنند و در مواردی که مشکوک به عفونت سینه (ماستیت) هستیم، آنتی‌بیوتیک باید مصرف شود و در مواقعی که تب و لرز شدید می‌شود و ما توده‌ای را در سینه لمس می‌کنیم، مادر باید به پزشک مراجعه کند تا بررسی‌های تشخیصی برای رد کردن ابتلا به آبسه سینه یا عوارض دیگر انجام شود.
ضرر‌های تغذیه نوزاد با شیر خشک
او بیان کرد: در تهیه شیر خشک همواره تلاش می‌شود که ترکیبات شیر خشک با شیر مادر برابری کند، ولی شیر خشک اغلب فاقد هورمون‌ها، آنزیم‌ها و تعدادی از فاکتور‌های ایمنی هست، بنابراین تغذیه نوزاد با شیر خشک، بهره هوشی شیرخوار را افزایش نمی‌دهد و ارتباطی عاطفی بین مادر و نوزاد برقرار نمی‌کند. احتمال آلوده شدن شیشه و شیر موجود در آن با مواد عفونی وجود دارد، بنابراین ممکن است که شیرخوار به بیماری‌هایی مانند اسهال، استفراغ، عفونت‌های گوش، مننژیت، اگزما و آسم دچار شود. گاهی اوقات تغذیه با شیر خشک موجب می‌شود که مواد غذایی که به نوزاد می‌رسد، ناکافی بوده یا بیش از حد باشد، بنابراین این احتمال وجود دارد که رشد شیرخوار کم بوده یا اینکه او به سوء تغذیه مبتلا شود. شیر خشک همچنین از نظر مالی هزینه‌ای زیاد را به خانواده‌ها تحمیل می‌کند.
این جراح و متخصص زنان، زایمان و نازایی افزود: نوزادانی که از شیر خشک تغذیه می‌کنند، در طولانی مدت مستعد ابتلا به چاقی، بیماری‌های قلبی و عروقی هستند همچنین این کودکان در بزرگسالی و در صورت داشتن زمینه ژنتیکی نسبت به سایر کودکان بیشتر به دیابت دچار می‌شوند.
روش نگهداری صحیح شیر مادر
بلاش تاکید کرد: ظروف شیشه‌ای، بهترین ظروف برای نگهداری شیر در درجه نخست هستند و پس از آن، ظروف پلاستیکی شفاف قرار دارند. شیر مادر باید در دمای مناسب نگهداری شود همچنین باید شیر دوشیده شده را بلافاصله داخل یخچال یا فریزر قرار داد. شیر دوشیده شده را می‌توان تا چهار ساعت در درجه حرارت معمولی اتاق و به دور از نور خوشید، گرمای اجاق گاز یا شوفاژ (در دمای ۲۵ تا ۳۷ درجه سانتی‌گراد) نگهداری کرد، ولی بهتر است شیر در در دمای بیش از ۳۷ درجه سانتی‌گراد نگهداری نشود. شیر را می‌توان تا ۹۶ ساعت در یخچال به شکل تازه نگهداری کنیم البته باید ظرف ۳۰ دقیقه نخست پس از دوشیدن، آن را داخل یخچال بگذاریم.
او تصریح کرد: شیر‌های دوشیده شده را می‌توان در قسمت جایخی یخچال تا ۲ هفته، در فریزر‌های معمولی با دمای کمتر از منفی ۱۸ درجه سانتی‌گراد تا سه ماه و در فریزر‌های صنعتی با دمای کمتر از منفی ۳۲ درجه سانتی‌گراد تا ۶ ماه نگهداری کرد. اگر شیر دوشیده شده را منجمد کنیم، پس از خارج شدن از حالت انجماد حداکثر تا ۲۴ ساعت می‌توان آن را در دمای یخچال نگهداری کرد. مادران بهتر است شیر‌های دوشیده شده را در ظروف کوچک نگهداری کنند و روی آن‌ها برچسب بزنند که روی برچسب زمان دوشیدن شیر نوشته شده است تا بتوانند در زمان مناسب از این شیر‌ها برای نوزاد استفاده کنند.
آیا مصرف داروها در دوران شیردهی مجاز است؟
بلاش یادآوری کرد: مقدار دارویی که به نوزاد می‌رسد از دریافتی جنین کمتر است به طوری‌که حدود یک درصد از کل دارویی که مادر مصرف می‌کند، در شیر ترشح می‌شود. از جمله دارو‌هایی که اغلب مصرف آن‌ها در دوران شیردهی مانعی ندارد می‌توان به برخی آنتی‌بیوتیک‌ها، دارو‌های ضد فشار خون و دیابت، دارو‌های مناسب برای بیماران قلبی و عروقی اشاره کرد؛ با این جال بهتر است پیش از استفاده از این داروها، مادر با پزشک معالج خود مشورت کند. مادران باید از استعمال دخانیات مانند سیگار، نوشیدن مشروبات الکلی و مصرف زیاد مواد کافئین‌دار در دوران شیردهی خوددداری کنند، زیرا در غیر این صورت نوزاد به بی‌قراری و خواب آلودگی دچار می‌شود. مادران برای تسکین دردشان بهتر است از مسکن‌های کدئین‌دار استفاده نکنند، زیرا مصرف این ترکیبات، خواب آلودگی شیرخوار را به همراه دارد. اگر مادر تحت روش‌های تشخیصی با استفاده از ایزوتوپ‌های رادیواکتیو قرار بگیرد، بهتر است تا زمانی که نیمه عمر رادیواکتیو وجود دارد، شیردهی قطع شده و در این فاصله زمانی شیر دوشیده و دور ریخته شود و پس از طی زمانی مشخص که به نوع ایزوتوپ بستگی دارد، مادر می‌تواند دوباره به نوزاد خود شیر بدهد همچنین مادرانی که از دارو‌های شیمی درمانی استفاده می‌کنند مجاز به شیردهی نیستند.
پس چه خوب است که مادران با آگاهی پیدا کردن از فواید شیر مادر، خود و فرزندشان را از این موهبت الهی محروم نکنند و روز به روز افزایش آمار تغذیه با شیر مادر را در جامعه شاهد باشیم.
