شاید تا چندی قبل از لحاظ مالی خانواده‌ها در این سطحِ عمیق و گسترده در فشار‌های اقتصادی قرار نداشتند و در بحث تدارکات لازم برای شروع یک زندگی، بیشتر از همه چیز نیاز بود بحث‌های فرهنگی دنبال شوند و به طور مثال اموری از قبیل تجملات، چشم و هم‌چشمی و ... مورد توجه قرار گیرند.
تا زمانی که مشکلات، فرهنگی بودند شاید برخی توجیهاتی داشتند و می‌گفتند: "هر طور باشد باید جور شود! مگر می‌شود بدون فلان میزان تدارک زندگی را شروع کرد؟ فرق نشان کالا با یک نشان دیگر مگر چه اندازه است که بخواهم با جنس ضعیف‌تر آبروی خودم را ببرم"؛ اما الان بحث از این حرف‌ها گذشته و مشکلات اقتصادی، بسیاری خانواده‌ها را حقیقتاً در فضای ازدواج زمین‌گیر کرده است.
در این شرایط تهیه بسیاری از کالا‌ها برای شروع یک زندگی، گاهی اوقات به قیمت متلاشی شدن یک خانواده تمام خواهد شد؛ وقتی خانواده‌ای که از لحاظ مادی توانایی محدودی دارد در این فضا قرار می‌گیرد یا باید استخوانش در زیر چرخ‌های تهیه یک جهیزیه کامل خُرد شود و یا قید ازدواج فرزندش را به هر بهانه‌ای که شده بزند و پای آسیب‌های تأخیر او در ازدواج بنشیند.
جوان وقتی به سن بلوغ رسید و نیاز به جنس مخالف در او هویدا شد به طور طبیعی با منطق عقل و شرع باید هر چه سریع‌تر مقدمات ازدواج خود را فراهم کند و در این مهم نقش خانواده‌ها نیز پر رنگ است. در حال حاضر به جز مسأله تربیت صحیح فرزندان، به جهت توانمند بودن برای اداره یک زندگی، در مرحله دوم، مسأله مالی آن قرار دارد که بخش قابل توجهی از این هزینه‌ها متوجه بحث هزینه‌های تهیه جهیزیه است.
در اسلام درباره جهزیه بحث خاصی مطرح نشده بلکه «بنا بر شرع مقدس اسلام، تهیه اثاث خانه که بخشی از نفقه واجب است، بر عهده شوهر است.» [۱]
«برخی از حقوق‌دانان، برای تبیین کارکرد جهیزیه، به اشتیاق زنان در کمک کردن به شوهر با هدف تأمین زندگی مشترک و ایفای نقش فعال در زندگی و مسأله سهم الارث زنان اشاره کرده‌اند. تأمین معاش خانواده برعهده شوهر است، اما زن نیز میل دارد در این تلاش او را یاری دهد. در تقسیم کار سنّتی بین زن و مرد، زن به تنظیم امور خانه می‌پردازد و از کار خود درآمدی ندارد، پس ناچار باید مالی به همراه ببرد و بدین گونه، سهمی از این بار را به دوش کشد و همسر را کمک کند. در واقع، آوردن جهیزیه نشانه صمیمیت و مظهری از روح همکاری میان خانواده زن با شوهر است.» [۲]
وقتی زندگی حضرت فاطمۀ زهراء سلام‌الله‌علی‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهیم به این رسم پی می‌بریم، اما نه به عنوان یک واجب الزام‌آور. در کنار این رسم زیبا، توجه به نکاتی جالب در این زمینه دارای اهمیت است. در تهیه وسایل زندگی حضرت زهراء و امام علی علیهما‌السلام با دقت می‌توان متوجه شد که: «مهریه حضرت زهرا سلام‌الله‌علی‌ها عبارت بود از پول زرهی که امیرمؤمنان علی علیه‌السلام آن را فروخت و خرج عروسی را تأمین کرد.» [۳] و از همین پول بود که پیامبر صلی الله علیه و‌آله مقداری جهیزیه تهیه کرد و خرج ولیمه عروسی را نیز پرداخت.
نکته:
مشارکتی بودن تهیه اسباب زندگی در این نقل تاریخی کاملاً مشخص است. هزینه‌ای که از فروش زره جنگی مولای متقیان امام علی علیه‌السلام به عنوان مهریه پرداخت و همان مهریه تبدیل به جهزیه می‌شود و این در حالی است که تهیه اسباب منزل به عهده مرد است، خانم خانه از همان مهریه‌ای که مرد به او داده و مالکش است جهیزیه را تهیه می‌کند. مشارکتی بودن یک زندگی از همان گام اول می‌تواند پشتوانه محکمی برای زندگی باشد و به جای اینکه مال من و مال تو در این فضا تقویت شود، از همان ابتداء درک متقابل را در فضای زندگی نهادینه کند.
از دیگر مواردی که در ازدواج این دو نور الهی وجود دارد، توجه به تهیه جهیزیه در حد ضرورت است. ساده‌زیستی و دوری از تجملات و تشریفاتی که ضرورتی ندارد می‌تواند زندگی را با شیرینی خاصی به پیش ببرد. این مهم نیز در جهیزیه‌ای که حضرت رسول صلی‌الله‌علیه‌و‌آله برای دختر گرامی‌شان تدارک دیدند رعایت شده بود. «در تواریخ آمده است که ۱۸ قلم جهیزیه با آن پول تهیه شد که اقلام مهم آن چنین بود:
یک روسرى بزرگ به چهار درهم
یک قواره پیراهن به هفت درهم
یک تخت که با چوب و برگ خرما تهیه شده بود
چهار عدد بالش از پوست گوسفند که از گیاه خوشبوى «اذخر» پُر شده بود
یک پرده پشمى
یک قطعه حصیر
یک عدد دستاس (آسیاب کوچک دستى)
یک مشک چرمى
یک طشت مسى
یک ظرف بزرگ براى دوشیدن شیر
یک سبوى گِلى سبز رنگ... و مانند اینها.
آرى چنین بود جهیزیه بانوى زنان جهان.» [۴]* حجت‌الاسلام مصطفی راهی استاد حوزه علمیه
منابع:
۱. گام به گام با حقوق خانواده، جواد حبیبى تبار، ص ۲۵۰، نشر خرم، تهران، ۱۳۸۰.
۲. مهریه و جهیزیه در اسلام و ایران، غلامرضا شفق، فصل ۶، دیدگاه ۳ (دیدگاه فقهی درباره جهیزیه)، مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، انتشارات دفتر عقل، ۱۳۸۹.
۳. فاطمه زهرا، توفیق ابو علم، ص ۱۵۴، ترجمه صادقی، تهران، نشر امیر کبیر.
۴. البرهان فی تفسیر القرآن، هاشم بن سلیمان بحرانی، ص ۱۴۳، انتشارات موسسه البعه قسم الدراسات الاسلامیه، قم.
۵. زهرا سلام‌الله‌علی‌ها برترین بانوی جهان، حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی، ص ۴۰، انتشارات سرور، قم، ۱۳۸۹ ه. ش.
