شیعه نیوز:
پرسش
آیا کتاب «علل الشرائع» کتاب معتبری است و همه روایات آن صحیح و مورد اعتماد می‌باشد؟
پاسخ اجمالی
نویسنده کتاب «علل الشرائع» ابو جعفر، محمد بن على بن حسین بن بابویه قمى[1](متوفای 381ق[2]) معروف به شیخ صدوق است. مؤلف این کتاب از چهره‌هاى برجسته فقهی و روایی شیعه در قرن چهارم هجرى است.
موضوع «علل الشرائع»
کتاب علل الشرائع، مجموعه روایاتى از رسول خدا( صلی الله علیه و آله و سلم ) و ائمه معصومین( علیه السلام ) درباره فلسفه برخى از احکام شرعى و عقیدتى است. شیخ صدوق در این کتاب به علت نام‌گذارى برخی اسامی، علت برخی احکام و علت برخى از کارهاى پیامبران و ائمه اطهار نیز اشاره دارد.
شیخ صدوق که خود یکى از بزرگ‌ترین روات شیعه به شمار می‌آید عمر خود را صرف شنیدن و نقل روایات اهل بیت عصمت و طهارت نمود تا سخنان گهربار آن بزرگواران را به گوش دیگر انسان‌ها و آیندگان برساند. وى با نگارش این کتاب خدمتى بزرگ در راه شناخت معارف اسلام و انگیزه و علت‌هاى احکام شرعى نموده است.
تنوّع مطالب در علل الشرائع
این کتاب براى شناخت فلسفه و علت برخى از احکام اسلام و فلسفه وجودى آنها، مانند این‌که چرا خداوند نماز را واجب گردانیده و این‌که چرا نماز ظهر و عصر یا مغرب و عشا را می‌توان با هم خواند[3] بسیار راهگشا است.
همچنین دلیل برخى از مباحث عقیدتى در آن بحث شده است، از جمله این‌که چرا پیامبران از فرشتگان برتر هستند[4] و علت احتیاج انسان‌ها به پیامبر و امام.[5]
علاوه بر آن؛ دلیل برخى از مباحث تاریخى را مستنداً ذکر نموده، مانند علت حرمت شکار در روز شنبه بر یهودیان[6] و این‌که چرا حضرت فاطمه زهرا(س) شبانه دفن شد[7] و مباحث مفید دیگر.
میزان اعتبار علل الشرائع
درباره میزان اعتبار «علل الشرائع» باید به چند نکته توجه داشت:
یک. این کتاب مانند دیگر کتاب‌هاى شیخ صدوق پیوسته مورد توجه علما و فقهاى شیعه قرار داشته و از معتبرترین اصول روایى شیعه می‌باشد که در مجموعه‌هاى روایى بزرگ شیعه مانند «بحار الأنوار» و «وسائل الشیعة» از آن نقل شده و به آن استناد نموده‌اند.
دو. علل الشرایع از جمله کتاب‌هاى روایى معتبرى است که علماى شیعه در اجازات خود، روایت آن‌را به یکدیگر اجازه می‌داده‌اند.
سه. روایات آن، با اسناد کامل و بیشتر با واسطه على بن بابویه پدر مؤلّف، ابن ولید و ابن ماجیلویه نقل شده است. این کتاب افزون بر ارزش حدیثى، تاریخى، فقهى، تفسیرى، کلامى و اخلاقى، در زمینه فقه الحدیث نیز ارزش‌مند است.
چهار. درباره اعتبار یا عدم اعتبار تک تک روایات این کتاب باید گفت: اگر چه خود شیخ صدوق فردی است موثّق و مورد اعتماد و سخنانش از اعتبار لازم برخوردار است،[8] اما روایاتی را که ایشان در این کتاب نقل می‌کند، دارای چند واسطه است تا به پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) یا امام( علیه السلام ) ختم شود. اعتبار روایات به این است که تمامی راویان سلسله سند، شرایط لازم را داشته باشند. طبیعی است که بین راویان و سلسله سند روایات مندرج در هر کتابی از جمله کتاب علل الشرائع، کما بیش ضعف‌هایی وجود داشته باشد. بنابراین، به طور مطلق روایات این کتاب را نه می‌توان پذیرفت و نه طرد کرد، بلکه می‌بایست با بهره‌گیری از علم حدیث، رجال و تراجم تک تک روایات را مورد بررسی و ارزیابی قرار داد و آن‌گاه در مورد هر کدام جداگانه قضاوت نمود.
در مجموع، علل الشرایع کتابى ارزش‌مند و قابل توجه می‌باشد که با توجه به روایات اهل بیت رسول خدا، که تنها راه شناخت معارف و احکام اسلامى است، نگاشته شده است. و تمام تلاش شیخ صدوق(ره) بر این بوده که احادیث مستند را ذکر نماید.
[1]. آقا بزرگ تهرانی، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج 15، ص 313، قم، اسماعیلیان، 1408ق.
[2]. حسینى جلالى، سید محمد حسین، فهرس التراث، ج 1، ص 421، قم، انتشارات دلیل ما، 1422ق؛ سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، ج 4، ص 432، قم، مؤسسه امام صادق ( علیه السلام )، 1418ق.
[3]. ر.ک: شیخ صدوق، علل الشرائع، ج 2، ص 317 و 321 – 322، قم، کتاب فروشی داوری، چاپ اول، 1385ش.
[4]. ر.ک: همان، ج 1، ص 5 – 8.
[5]. ر.ک: همان، ص 124- 126.
[6]. ر.ک: همان، ص 69.
[7]. ر.ک: همان، ص 185 – 189.
[8]. ر.ک: نجاشی، احمد بن علی، فهرست أسماء مصنفی الشیعة(رجال نجاشی)، ص 389، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ ششم، 1365ش؛ شیخ طوسی، الفهرست، ص 442، قم، کتابخانه محقق طباطبائى، چاپ اول، 1420ق؛ شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ج 30، ص 428، قم، مؤسسه آل البیت( علیه السلام )، چاپ اول، 1409ق؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، المدخل، ص 68، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.
T
