شیعه نیوز:
پرسش
طبق روایتی که حضرت علی( علیه السلام ) در بخشی از نامه خویش به امام حسن( علیه السلام ) می‌فرماید: «وَ إِنِ اسْتَطَعْتَ أَلَّا یَعْرِفْنَ غَیْرَکَ فَافْعَل»؛ آیا معنایش این است که حتی شناختن یک مرد نامحرم نیز ممکن است برای یک زن خطر آفرین باشد؟! حتی یک شناخت معمولی و به اسم. الآن فرض بگیرید ائمه( علیه السلام ) نسبت به زنان نامحرم هستند. پس اگر شوهر این زن بتواند کاری کند که این زن ائمه( علیه السلام ) را نشناسد این کار را بکند، درست است؟! ممکن است شما بفرمایید خیر این نامه شامل این موارد نمی‌شود. پس مقصود از این حدیث چیست؟ بالأخره زن ممکن است برادر شوهر داشته باشد، ممکن است شوهر خواهر داشته باشد، و سایر اشخاص نامحرمی که نسبت فامیلی نزدیکی با زن دارند. طبق نامه حضرت علی( علیه السلام ) اگر مرد می‌تواند کاری کند که زن هیچ‌یک از این اشخاص را نشناسد این کار را بکند؟! اگر این‌گونه است چرا؟!
پاسخ اجمالی
حضرت امام علی( علیه السلام ) در بخشی از نامه خویش به امام حسن مجتبی( علیه السلام )[1] می‌فرماید: ««با پوششى که بر زنان قرار می‌دهى دیده آنان را از دیدن مردمان باز دار؛ زیرا سختى حجاب آنان را پاک‌تر نگاه می‌دارد، و بیرون رفتن زنان از خانه بدتر از این نیست که افراد غیر مطمئن را بر آنان در آورى، و اگر بتوانى چنان کن که غیر تو را نشناسند».[2]
نکاتی درباره روایت مزبور:
یک. منظور از «إِنِ اسْتَطَعْتَ أَلَّا یَعْرِفْنَ غَیْرَکَ فَافْعَل» این است که زنان با مرد نامحرم برخورد غیر ضروری نداشته باشند و رعایت آن، هم برای زن و هم برای مرد نامحرم مناسب‌تر است. و این یک توصیه و سفارش اخلاقى است. علماى اسلام این جمله را به شکل یک توصیه اخلاقى تلقى کرده‌اند؛ به همین جهت، فقها به مضمون چنین جمله‌هایی فتوا نداده‌اند؛ زیرا ادلّه قطعى دیگری از آیات و روایات و سیره معصومان( علیه السلام ) وجود دارد که بر خلاف ظاهر این تعبیرات است؛ لذا این جمله‌ها حمل به سفارش اخلاقى شده است. به دیگر سخن؛ آنچه فقها از امثال این جمله‌ها استنباط کرده‌اند؛ این است که این‌گونه جمله‌ها ارشاد به حقیقتى روحى و روانى در روابط زن و مرد نامحرم دارد که سخت خطرناک است، گِلى است که پیلان بر آن می‌لغزند.[3] بنابر این، این سخن امام علی( علیه السلام ) درباره فایده و اهمیت حجاب است و با توجه به این‌که افراد غیر مطمئن همیشه در جوامع اسلامی وجود داشته‌اند، بانوان دارای پوششی باشند که مردان نامحرم به آنها نگاه شهوانی و لذت‌جویانه نداشته باشند، و پوشش بیشتر آنها، سبب می‌شود تا ارزششان بالا رفته و حریم و مقام و موقعیّتشان در جامعه حفظ شود.
اگر مردی بتواند تا حد امکان نیازهای ضروری همسرش را خودش برطرف کند، او نیاز نخواهد داشت که فرضاً برای خریدن یک کالای کم ارزش، با مردی نامحرم همسخن شود، اگرچه این اندازه از ارتباط و شناخت، حرام نیست، اما در بیشتر شرایط، نبود آن بهتر از بود آن است.
دو. مقصود از «ألّا یعرفن» شناخت به معنای معرفت نداشتن نسبت به ائمه اطهار( علیه السلام ) و یا مثلاً آگاهی نداشتن از این‌که ولیّ فقیه او چه کسی است، نیست! و چنین تطبیقی سخنی بدون تفکر است، در حالی‌که باید در فهم حدیث به صدر و ذیل آن توجه داشت و آن‌را تنها در موضوع و مسئله مورد نظر تطبیق داد، نه این‌که محتوای حدیث را آن‌قدر گسترده کرد که سر از نتایج عجیب درآورد! با توجه به این نکته، مقصود از «ألّا یعرفن» همان ارتباط و معاشرت و دیدن غیر ضروری میان مرد و زن نامحرم است؛ زیرا اگر به صدر و ذیل کلام امام علی( علیه السلام ) توجه شود، چنین امری به دست می‌آید. همچنین اشاره به این‌که زن هرچه می‌خواهد، تنها از مردی که با او محرم است، بخواهد، حتى اگر خواسته‌اى از دیگران داشته باشند، به وسیله مرد مَحرم باشد و عملاً رابطه آنها با دیگران که در بسیارى از موارد مبدل به رابطه فاسدى می‌شود قطع شود و رابطه او با مَحرم خود در همه جا محکم و استوار کند و به این ترتیب هم خواسته‌هایشان انجام شود و هم از رابطه‌هاى مفسده انگیز دور گردد.[4]
سه. آنچه در ارتباط با نامحرم لازم و واجب است؛ رعایت حجاب و پوشش واجب اسلامی است که در رساله‌های توضیح المسائل و استفتاءات مراجع معظم تقلید بیان شده است. اسلام حضور زن در اجتماع را مشروط به شرایطى می‌داند که لازم است رعایت شوند؛ از قبیل رعایت پوشش و حجاب اسلامى، عدم اختلاط با مردان و رعایت موازین شرعى در روابط اجتماعى. پس، می‌توان ارتباط و معاشرت سالم و به دور از گناه داشت، چنانچه خانواده‌های متدیّن و متشرع این گونه رفتار می‌کنند. زن و مرد می‌توانند در محیط اجتماعى و معاشرت فامیلی و زمینه‌هاى شغلى بدون قصد ناشایست و به‌طور عادى با یکدیگر ارتباط سالم داشته باشند و جدا سازى زنان از مردان هم‌چون اختلاط و بی‌بندوبارى آنان اساس صحیح علمى و دینى ندارد. دین اسلام با آن‌که نسبت به چنین برخوردهایى، دیدى باز ارائه می‌کند، به آن فرد در مورد زمینه‌هاى احتمالى گناه هشدار می‌دهد؛ زیرا اگرچه ارتباط و همراهى در امور و کارهاى اجتماع براى زن و مرد یک ضرورت است، ولى نباید از هواهاى نفسانى و زمینه‌هاى شیطانى غفلت داشت؛ چنان‌که احتیاط و پرهیز و وقار و متانت در این‌گونه روابط، شایسته مؤمنان و یک جامعه دین مدار است.
[1]. ر.ک: «فلسفه نوشتن نامه 31 نهج البلاغه خطاب به امام حسن( علیه السلام )»، سؤال ۳۵۷۸۶.
[2]. «وَ اکْفُفْ عَلَیْهِنَّ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ بِحِجَابِکَ إِیَّاهُنَّ فَإِنَّ شِدَّةَ الْحِجَابِ أَبْقَى عَلَیْهِنَّ وَ لَیْسَ خُرُوجُهُنَّ بِأَشَدَّ مِنْ إِدْخَالِکَ مَنْ لَا یُوثَقُ بِهِ عَلَیْهِنَّ وَ إِنِ اسْتَطَعْتَ أَلَّا یَعْرِفْنَ غَیْرَکَ فَافْعَل»؛ شریف الرضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، محقق: صالح، صبحی، نامه 31، ص 405، هجرت، قم، چاپ اول، 1414ق.
[3]. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج 19، ص 547 - 548، انتشارات صدرا، تهران.
[4]. مکارم شیرازى، ناصر، پیام امام امیر المومنین (علیه السلام)، ج 9، ص 691، دار الکتب الاسلامیة، تهران، چاپ اول، 1386ش.
T
