مقصود امام علی( علیه السلام ) از این عبارت چیست که می‌فرماید: فرد سازشکار، ذلیل و طمعکار نمی‌تواند فرمانهای الهی را در جامعه پیاده نماید؟

شیعه نیوز:
پرسش
در کلمات قصار حضرت علی( علیه السلام ) در نهج البلاغه آمده است: «فرمان خدا را تنها کسی می‌تواند برپا دارد که سازش‌کار نباشد و یا از کسی رشوه نگیرد و به روش اهل باطل عمل نکند و در پی آزمندی‌ها نرود»؛ این حدیث را توضیح دهید. مخصوصاً قسمت اول سخن آن‌حضرت که سازش‌کار نباشد.
پاسخ اجمالی
امام على( علیه السلام ) درباره ویژگی‌های انسانی که توانایی اجرای دستورات خداوند را دارد، می‌فرماید: «لَا یُقِیمُ أَمْرَ اللهِ سُبْحَانَهُ إِلَّا مَنْ لَا یُصَانِعُ وَ لَا یُضَارِعُ وَ لَا یَتَّبِعُ الْمَطَامِع»؛‏[1] بر پا ندارد فرمان‌هاى خداوندِ سبحان را، جز کسى که سازش نمی‌کند و خود را خوار نمی‌سازد و از طمع‌ها پیروى نمی‌کند.
شرح روایت:
1. «مصانعه» (مصدر «یُصانِعُ» در روایت)؛ در لغت به معنای «[وسیله] رشوه»[2] و «سازش کردن»[3] است. «مضارعة» (مصدر «یضارع» در روایت): مصدر باب مفاعله از ماده ضرع؛ یعنى ذلت و خوارى.[4]
2. امام( علیه السلام ) در این گفتار پربار و حکیمانه صفات کسانى را که توانایى اجراى اوامر الهى را دارند بیان می‌کند و آن‌را در سه چیز خلاصه کرده است:
الف. سازش کار و اهل رشوه نباشد؛
ب. در مقابل دیگران ذلیل و خوار نشود؛
ج. پیروى از طمع‌ها نکند.
3. بدیهى است که سازش با دیگرى باعث رضاى اوست و این عمل مانع از اجراى حدود و دستور الهى درباره او می‌گردد. و همچنین فرومایگى و چشم طمع داشتن به دیگران، هر دو باعث خوددارى از پرداختن به دستورها و حدود الهى است که بر او دشوار می‌نماید.[5] آنان که اهل سازشکارى و رشوه گرفتن هستند هرگز نمی‌توانند حق را به حق‌دار برسانند؛ چرا که زورمندان اهل باطل آنها را خریدارى می‌کنند و از حق منصرف می‌سازند و در این میان حقوق ضعیفان پایمال می‌شود. همچنین کسانى که ضعیف و ذلیل و ناتوانند قدرت اجراى فرمان خدا را ندارند؛ زیرا اجراى فرمان حق قاطعیت و شجاعت و استقلال شخصیت را می‌طلبد و افراد زبون که به روش اهل باطل عمل می‌کنند توان این کار را ندارند. نیز اشخاص مبتلا به انواع طمع‌ها؛ طمع در مقام، مال و خواسته‌هاى هوس آلود هرگز نمی‌توانند مجرى فرمان خدا باشند؛ زیرا در سر دو‌راهی‌ها و چند‌راهی‌ها راهی را برمی‌گزینند که سود مادی بیشتری برای آنها داشته و از پیمودن راه حق باز می‌دارد. به همین دلیل در طول تاریخ کمتر زمام‌دارى را دیده‌ایم که به طور کامل مجرى فرمان حق باشد، مگر انبیا و امامان و اولیای الهی؛ زیرا زمام‌داران گاه یکى از این سه نقطه ضعف و گاه همه آنها را داشته‌اند؛ از این‌رو از پیمودن راه حق باز مانده‌اند.
4. در مورد طمع که مانع سوم است، در روایتى از امام علی( علیه السلام ) چنین آمده است که: «هیچ چیز مانند بدعت‌ها دین را از بین نمی‌برد و چیزى مانند طمع انسان را فاسد نمی‌سازد».[6] در حدیث دیگرى از آن‌حضرت می‌خوانیم: «کسى که می‌خواهد در طول عمرش آزاد زندگى کند باید اجازه ندهد طمع در قلبش سکونت یابد».[7]

[1]. شریف الرضى، محمد بن حسین‏، نهج البلاغة، محقق، صبحی صالح، حکمت 110، ص 488، قم، هجرت‏، چاپ اول‏، 1414ق.
[2]. جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح (تاج اللغة و صحاح العربیة)، محقق، عطار، احمد عبد الغفور، ج 3، ص 1246، بیروت، دار العلم للملایین، چاپ اول، 1410ق؛ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج 8، ص 212، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، 1414ق.
[3]. فیروز آبادى، محمد بن یعقوب‏، القاموس المحیط، ج 3، ص 69، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول‏، 1415ق؛ واسطی زبیدی، محب الدین سید محمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، محقق: شیری، علی، ج 11، ص 288، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، چاپ اول، 1414ق.‌‏
[4]. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، محقق، مخزومى، مهدى، سامرائى، ابراهیم، ج 1، ص 270، قم، هجرت، چاپ دوم، 1410ق؛ لسان العرب، ج ‏8، ص 222.
[5]. ابن ‏میثم بحرانی، میثم بن علی، ‏شرح ‏نهج ‏البلاغه، مترجمان، محمدی مقدم، قربانعلی، نوایی یحیی‌زاده، علی اصغر، ج 5، ص 504، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، چاپ اول، 1375ش.
[6]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ‏75، ص 92، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.
[7]. ورام بن أبی فراس، مسعود بن عیسی، تنبیه الخواطر و نزهة النواظر المعروف بمجموعة ورام، ج ‏1، ص 49، قم، مکتبة الفقیه، چاپ اول، 1410ق.
آیات مرتبط

سوره القلم (9) : وَدُّوا لَوْ تُدْهِنُ فَيُدْهِنُونَ

T