از امام مجتبی( علیه السلام ) نقل است که هیچ فردی را ندیدم، مگر آن‌که آثار حماقت را در او مشاهده کردم! آیا امام دوم( علیه السلام ) تمام مردم را بی‌خرد می‌دانست؟!

شیعه نیوز:
پرسش
از امام حسن مجتبی( علیه السلام ) نقل شده است: «مَا أَعْرِفُ أَحَداً إِلَّا وَ هُوَ أَحْمَقُ‏ فِیمَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ رَبِّهِ».(من کسى را ندیدم، مگر این‌که میان خود و پروردگارش خردمندى ندارد). معنای این حدیث چیست؟ و آیا حدیث صحیحی است؟!
پاسخ اجمالی
در برخی از منابع روایی، این سخن از امام مجتبی( علیه السلام ) نقل شده است:
«مَا أَعْرِفُ أَحَداً إِلَّا وَ هُوَ أَحْمَقُ‏ فِیمَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ رَبِّهِ»؛[1] من کسى را نمی‌شناسم، مگر این‌که در رابطه میان خود و پروردگارش، بهره‌ای از حماقت و کم‌خردى دارد.
این حدیث در کتاب تحف العقول که از منابع روایی معتبر و ارزش‌مندی است نقل شده، اما به هر دلیلی در این کتاب از بیان نام راویان حدیث خودداری شده است، ولی با توجه به معتبر بودن این منبع روایی و وثاقت مؤلف آن، روایات مندرج در آن‌ قابل پذیرش است.
در مورد محتوای حدیث، باید گفت معنایش آن نیست که تمام مردم احمق‌اند و بهره‌ای از هوش و خرد ندارند، بلکه معنای این سخن می‌تواند آن باشد که احمق‌بودن مراتب مختلف دارد، و تنها شامل افراد بی‌استعداد و هوش اندک نیست، بلکه آن‌گونه که در روایات آمده است:
1. هر کس که عیب‌های مردم را مورد سرزنش قرار داده و انجام همان عیب‌ها توسط خودش را ناپسند نمی‌داند، احمق است: «من أنکر عیوب الناس و رضیها لنفسه فذلک الأحمق».‏[2]
2. کسی که از گفتن حق، شرم و حیا کند، احمق است: «من استحیى من قول الحق فهو الأحمق».[3]
و ...
از این‌رو، امام در این حدیث اعلام می‌کند که اگر بخواهیم هر فردی(غیر از معصومان) را در ارتباط با خدایش ارزیابی کنیم، درجه کوچکی از این‌گونه حماقت‌ها را خواهد داشت.
به بیان دیگر، شاید منظور روایت این باشد که هر کسى میان خود و پروردگارش گاهی دست‌خوش بی‌خردی‌‌هایی می‌‏شود. یا غرض آن است که هر کسى نسبت به آن رابطه واقعى که میان او و پروردگارش برقرار است و نظر عنایتى که خالق به مخلوق دارد چنان‌که شایسته و سزاوار خردمند است، آگاهی ندارد‏.[4]

[1]. ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل الرسول ص ، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ص 234 قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1404ق.
[2]. تمیمی آمدی، عبد الواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، رجائی، سید مهدی،‏ ص، 643، قم، دار الکتاب الإسلامی، چاپ دوم، 1410ق.
[3]. همان، ص 629.
[4]. اتابکی، پرویز، رهاورد خرد (ترجمه تحف العقول)، ص 234، تهران، نشر و پژوهش فرزان روز، چاپ اول، 1376ش.
آیات مرتبط

سوره البقرة (9) : يُخَادِعُونَ اللَّهَ وَالَّذِينَ آمَنُوا وَمَا يَخْدَعُونَ إِلَّا أَنْفُسَهُمْ وَمَا يَشْعُرُونَ
سوره البقرة (12) : أَلَا إِنَّهُمْ هُمُ الْمُفْسِدُونَ وَلَٰكِنْ لَا يَشْعُرُونَ
سوره البقرة (154) : وَلَا تَقُولُوا لِمَنْ يُقْتَلُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْوَاتٌ ۚ بَلْ أَحْيَاءٌ وَلَٰكِنْ لَا تَشْعُرُونَ
سوره آل عمران (69) : وَدَّتْ طَائِفَةٌ مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ لَوْ يُضِلُّونَكُمْ وَمَا يُضِلُّونَ إِلَّا أَنْفُسَهُمْ وَمَا يَشْعُرُونَ
سوره المائدة (103) : مَا جَعَلَ اللَّهُ مِنْ بَحِيرَةٍ وَلَا سَائِبَةٍ وَلَا وَصِيلَةٍ وَلَا حَامٍ ۙ وَلَٰكِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا يَفْتَرُونَ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ ۖ وَأَكْثَرُهُمْ لَا يَعْقِلُونَ

T