شیعه نیوز:
پاسخ اجمالی
در منابع روایی معتبر شیعه، حدیثی با این مضمون وجود ندارد که حضرت محمد ( صلی الله علیه و آله و سلم ) فرموده باشد، روزه گرفتن در روز عاشورا مستحب است، ولی احادیثی در مورد سیره آن حضرت به چشم می خورد که حضرت رسول ( صلی الله علیه و آله و سلم ) این روز را روزه می گرفتند. مانند حدیثی که در آن امام رضا ( علیه السلام ) فرمودند: "صَامَ رَسُولُ اللَّهِ ( صلی الله علیه و آله و سلم ) یَوْمَ عَاشُورَاء". بدیهی است که بر اساس اینگونه روایات نمی توان گفت که، پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) روزه گرفتن روز عاشورا را مستحب می داند؛ چرا که علاوه بر ضعف سند برخی از این گونه روایات، بر فعل پیامبر دلالت دارند و در آن تصریحی به استحباب روزه نشده است. بله از برخی روایات نقل شده در منابع حدیثی سنی و شیعه، بر می آید که عاشورا از زمان حضرت موسی ( علیه السلام ) تا بعثت رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم ) و از بعثت تا هنگام وجوب روزه ماه رمضان، مورد تعظیم و از ایام الله بوده است، ولی بعد از حادثه عاشورا و سوء استفاده بنیامیه از روایات مربوط به روزه و بزرگداشت عاشورا، روایات مختلفی در این مورد وارد شده است، برخی از این روایات بر استحباب و برخی دیگر کراهت، بلکه حرمت دلالت دارند.
با وضعیت پیش رو راهی جز جمع کردن بین روایات وجود ندارد. با نگاهی به روایات در می یابیم که روزه روز عاشورا مردد بین حرمت و کراهت است و جاى هیچگونه احتمال استحباب در آن داده نمی شود؛ یعنی اگر روزه گرفتن در این روز به عنوان خصوصیت باشد بدعت است و حرام، و اگر به عنوان تبرک باشد کفر و خروج از دین است، و اگر به جهت فضیلت مطلق روزه باشد؛ به دلیل آن که تشبه صوری به بنی امیه دارد، البته مکروه و ناقص الثواب است.
پاسخ تفصیلی
سؤال از دو بخش تشکیل شده است که باید هر قسمت به طور جداگانه بحث شود:
در منابع روایی معتبر شیعه حدیثی با این مضمون وجود ندارد که حضرت محمد ( صلی الله علیه و آله و سلم ) فرموده باشد، روزه گرفتن در روز عاشورا مستحب است، ولی احادیثی در مورد سیره آن حضرت به چشم می خورد که حضرت رسول ( صلی الله علیه و آله و سلم ) این روز را روزه می گرفتند؛ مانند حدیثی که در آن امام رضا ( علیه السلام ) فرمودند: "صَامَ رَسُولُ اللَّهِ ( صلی الله علیه و آله و سلم ) یَوْمَ عَاشُورَاء."[1]
بله در برخی از احادیث وارد شده است که امام علی ( علیه السلام ) فرمودند: "نهم و دهم محرم را روزه بگیرید که آن کفاره گناهان یک سال است".[2]
با این وجود باز نمی توان گفت که در منابع معتبر شیعه روایاتی است که پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) روزه گرفتن روز عاشورا را مستحب می دانسته است؛ چرا که برخی از این روایات ذکر شده از جهت سند ضعیف هستند. علاوه دلالت بر فعل پیامبر دارند، و ما کلامی از پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) در این باره نیافتیم، تا بگوییم خود آن حضرت سخن صریحی دراین باره دارند. این در حالی است که روایات اهل سنت در این زمینه با وجود استناد آن به پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) بسیار زیاد است.[3]
مستفاد از روایاتی که در کتاب های حدیثی سنی و شیعه نقل شده،[4] این است که عاشورا از زمان حضرت موسی ( علیه السلام ) تا بعثت رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم ) و از بعثت تا هنگام وجوب روزه ماه رمضان و همچنین پس از آن مورد تعظیم و از ایام الله بوده است.
اما بعد از قیام عاشورا، بنیامیه با سوء استفاده از روایات مربوط به روزه و بزرگداشت عاشورا مطلبی را مطرح و تبلیغ کردند که با اساس دین و مکتب منافات داشت، و آن این که چون در این روز امام حسین کشته شده و کشتن امام حسین ( علیه السلام ) و اهل بیت و یاران او - نعوذبالله - کار بسیار خوب و مستحسنی بوده؛ پس این روز، روز با برکتی شده و به این خاطر باید این روز را روزه گرفت. از این رو روایات فراوانی را جعل نمودند[5]، تا ضمن تحریف قیام عاشورا این روز را عید دانسته و به شکرانه آن روزه بگیرند. [6] مرحوم کراجکی از علمای قرن پنجم شیعه، در رسالة التعجب خود به این نکته اشاره می کند که بعضی افراد در حالی که ادعای محبت اهل بیت را دارند، این روز را به بهانه توبه حضرت آدم عید می دانند و به شادی می پردازند، در حالی که در غم پیامبر اکرم در از دست دادن فرزندش شریک نمی شوند.[7]
این مطلب صد در صد انحرافی،[8] میان گروهی از مسلمانان ظاهری نفوذ کرده است و این همان است که در زیارت عاشورای امام حسین ( علیه السلام ) بدان اشاره شده است که: "و هذا یوم تبرکت به بنو امیة".
از این تاریخ است که روزه روز عاشورا به دو عنوان میتوانست انجام شود:
به هر حال ظاهر روایات در این باره مختلف است. برخی از روایات دلالت بر استحباب دارند، و میگویند روزه تاسوعا و عاشورا کفاره گناه یک سال است و رسول خدا این روز را روزه گرفته است. برخی دیگر از روایات دلالت بر کراهت، بلکه حرمت دارند؛ مانند روایتی که می گوید روزه این روز سنت آلزیاد و روزه ابنمرجانه است[10].
حال که روایات مختلف در این باره وجود دارد، راهی جز جمع کردن بین آنها نیست، و آن این است که:
در توضیح این عبارت گفته شده است که، اگر روزه گرفتن در این روز به عنوان خصوصیت باشد بدعت است و حرام، و اگر به عنوان تبرک باشد کفر است و خروج از دین، و اگر به جهت فضیلت مطلق روزه باشد چون تشبه صوری به بنی امیه دارد، البته مکروه و ناقص الثواب است.[13]
از این روست که فقهای معاصر به کراهت روزه روز عاشورا، فتوی داده اند. و بعضی فرموده اند که مستحب است در روز عاشورا انسان بدون قصد روزه تا عصر از خوردن و آشامیدن خوددارى کند.[14]
[1] الإستبصار، ج 2، ص 134؛ تهذیبالأحکام، ج 4، ص 300، نرم افزار جامع الاحادیث.
[2] عَلِیُّ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ أَبِیهِ أَنَّ عَلِیّاً ع قَالَ: "صُومُوا الْعَاشُورَاءَ التَّاسِعَ وَ الْعَاشِرَ فَإِنَّهُ یُکَفِّرُ ذُنُوبَ سَنَةٍ"، الإستبصار، ج 2، ص 134.
[3] مصباح المنیر، ص 104؛ سنن دارمی، ج 2، ص 22؛ سنن ابن ماجه، ج 1، ص 552؛ صحیح بخاری، ج 3 ، ص 57؛ نیل الاوطار، ج 4 ، ص 326؛ صحیح مسلم، ج 3 ، ص 150.
[4] مثلا در صحیح بخاری حدود 10 روایت و در صحیح مسلم حدود 30 روایت آمده است.
[5] نک: بحارالأنوار، ج61، ص291.
[6] نک. شفاءالصدور، طهرانی، چاپسنگی، ص 259، وافی، جزء7، ص 14به نقل از امالی صدوق و عللالشرائع صدوق.
[7] کراجکی، التعجب، ص 45، چاپ سنگی ضمیمه کنز الفوائد.
[8] استحباب روزه روز عاشورا.
[9] التهذیب، ج4 ، ص 300؛ الإستبصار، ج 2، ص 134؛ کافی، ج 4 ، ص 145؛ جامع احادیث الشیعة، ج 9، ص 477، روز عاشورا را روزه نگیرید.
[10] طوسی، تهذیبالأحکام، ج 4، ص 301.
[11] نک: کافی ج 4، ص 146.
[12] نک: شفاءالصدور، ص 383 تا ص 392.
[13]نک: حسن ثقفی تهرانی، شرح زیارت عاشورا، ص 420. انتشارات هاد، نوبت چاپ اول بهار 1385 هجری.
[14]توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج1، ص 968.
T
