شیعه نیوز:
پرسش
در ذیل آیه شریفه «فتلقّی آدم من ربّه کلمات» (بقره، 37) روایات فراوانی وارد شده است، مبنی بر این‌که کلماتی که حضرت آدم از خداوند دریافت کرد و به واسطه آن توبه‌‌اش پذیرفته شد، اسماء خمسه طیبه بوده است. لطفاً سندهای این روایت را از منابع اهل‌سنت ذکر کنید.
پاسخ اجمالی
قرآن کریم به هنگام طرح داستان آدم( علیه السلام ) می‌فرماید: «فَتَلَقَّى آدَمُ مِنْ رَبِّهِ کَلِماتٍ فَتابَ عَلَیهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحیمُ»؛[1] سپس آدم از پروردگارش کلماتى دریافت داشت [و با آنها توبه کرد.] و خداوند توبه او را پذیرفت چرا که خداوند توبه‌پذیر و مهربان است.
در دسته‌ای از روایات شیعه در تبیین و تفسیر این «کلمات» آمده است که مراد از آنها انوار رسول اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم ) و دیگر معصومان( علیه السلام ) است، بدین معنا که انوار آن بزرگواران، همان مقاماتی است که حضرت آدم( علیه السلام ) آن‌را تلقّی و دریافت کرد و در پی آن، زمینه نجات او فراهم گردید. به دیگر سخن؛ مقصود از کلمات تعلیم اسماء بهترین مخلوق‌های خدا؛ یعنى محمد و على و فاطمه و حسن و حسین( علیه السلام ) بوده است، و آدم با توسل به این کلمات از درگاه خداوند تقاضاى بخشش نمود و خدا او را بخشید.[2]
برخی از منابع اهل‌سنت نیز به همین موضوع اشاره کرده‌اند:
1. امیرالمؤمنین علی( علیه السلام ) می‌فرماید: از رسول خدا( صلی الله علیه و آله و سلم ) معنای آیه شریفه «فَتَلَقَّى آدَمُ مِنْ رَبِّهِ کَلِماتٍ فَتابَ عَلَیهِ» را سؤال کردم؛ رسول خدا( صلی الله علیه و آله و سلم ) فرمود: «هنگامی که خدای تعالی، آدم را در هند و حوا را در جده فرود آورد [بر حضرت آدم مدت‌ها گذشت که اشک غم بر چهره می‌ریخت] تا این‌که خدای تعالی جبرئیل را بر او نازل کرد و فرمود: "یا آدم، آیا من تو را به دست [قدرت] خود نیافریدم؟ آیا از روح خود بر تو ندمیدم؟ و ملائکه را به سجده کردن بر تو فرمان ندادم؟ و آیا حوا کنیز خودم را به تو تزویج نکردم؟" حضرت آدم گفت: بله، خطاب آمد: "پس این گریه مداوم تو از چیست؟" گفت: خدایا! چرا گریه نکنم، که از جوار رحمت تو رانده شده‌ام. خدای تعالی فرمود: "اینک این کلمات را فراگیر که به وسیله آن، خدا توبه‌ات را قبول می‌کند و گناهت را می‌آمرزد: "اللهم إنّى أسألک بحق محمد و آل محمد سبحانک لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ عَمِلْتُ سُوءاً و ظَلَمْتُ نَفْسِی فَاغْفِرْ لِی إنّک أنتَ الغفور الرحیم اللهم انى أسألک بِحَقّ محمد و آل محمد سُبحانک لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ عَمِلْتُ سُوءاً وَ ظَلَمْتُ نَفْسِی فَتُب عَلَىّ إِنَّکَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِیم؛ خدایا! از تو می‌خواهم به حق محمد و آل محمد؛ پاک و منزّهی تو؛ نیست خدایی جز تو؛ بد کردم و به خود ستم روا داشتم؛ پس مرا بیامرز؛ چون تو بسیار بخشنده و مهربان هستی. خدایا! از تو می‌خواهم به حق محمد و آل محمد؛ پاک و منزّهی تو؛ نیست خدایی جز تو؛ بد کردم و به خود ستم روا داشتم؛ پس توبه مرا بپذیر؛ زیرا تو بسیار توبه‌پذیر و مهربان هستی". [رسول خدا( صلی الله علیه و آله و سلم ) در پایان سخن فرمود]: این است آن کلماتی که خدای تعالی به حضرت آدم آموخته است».[3]
2. ابن عباس روایت می‌کند: از رسول خدا( صلی الله علیه و آله و سلم ) سؤال کردم: آیا آن [کلماتی] که حضرت آدم از پروردگار خود فراگرفت و به وسیله آن توبه او مورد قبول واقع شد، چیست؟ حضرت فرمود: «آدم با این کلمات از خدا درخواست کرد که توبه او را بپذیرد: "بحقّ محمد و على و فاطمة و الحسن و الحسین الا تبت علیّ؛ به حقّ محمد، علی، فاطمه، حسن و حسین، توبه مرا قبول فرما". پس خدای تبارک و تعالی توبه او را پذیرفت».[4]
[1]. بقره، 37.
[2]. نک: کوفى، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، ص 57، تهران، مؤسسة الطبع و النشر فی وزارة الإرشاد الإسلامی، چاپ اول، 1410ق؛ کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، کافی، ج 8، ص 305، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
[3]. أبو شجاع دیلمی، شیرویه بن شهردار، الفردوس بمأثور الخطاب، محقق، زغلول، سعید بن بسیونی، ج 3، ص 151، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1406ق؛ متقی هندی، علی بن حسام الدین، کنز العمال فی سنن الأقوال و الأفعال، محقق، بکری حیانی، صفوة السقا، ج 2، ص 359، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ پنجم، 1401ق؛ سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، 1404ق، ج 1، ص 60.
[4]. ابن مغازلی، علی بن محمد، مناقب الامام علی بن أبی طالب( علیه السلام )، ص 105، بیروت، دار الأضواء، چاپ سوم، 1424ق؛ الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج 1، ص 60 – 61.
آیات مرتبط
سوره البقرة (37) : فَتَلَقَّىٰ آدَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِمَاتٍ فَتَابَ عَلَيْهِ ۚ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ
T
