آیا چنین اعتقادی در میان شیعیان وجود دارد که آفرینش حضرت آدم ( علیه السلام ) با دستان امیر المؤمنین ( علیه السلام ) بوده است؟

شیعه نیوز:
پرسش
حدیثی است که بیان می دارد حضرت علی ( علیه السلام ) فرموده است: او حضرت آدم ( علیه السلام ) را با دستان خود ساخته است که همه مردم هم به آن معتقد هستند، اما من به تازگی شنیدم که این حدیث یک حدیث معتبری نیست. بنابراین، چرا مردم چنین باوری را دارند؟ لطفا بفرمایید که چه کسی این حدیث را نقل کرده است؟ آیا ناقل این حدیث فرد موثقی است یا خیر؟
پاسخ اجمالی

اگر اشخاصی معتقد باشند که امیر المؤمنین ( علیه السلام ) مستقلاً دست به آفرینش آدم ( علیه السلام ) زده، این اعتقاد بر خلاف قرآن کریم بوده و شرک به پروردگار به شمار می آید. خلقت آدم ( علیه السلام ) توسط جسم مادی امیر المؤمنین ( علیه السلام ) نیز با واقعیات موجود منطبق نیست؛ زیرا این جسم مادی بعد از وجود آدم ( علیه السلام ) ایجاد شده و امام علی ( علیه السلام ) در این دیدگاه، یکی از فرزندان آدم ( علیه السلام ) به شمار می آید.

البته با توجه به این که خداوند، گاه خلقت موجودات را با واسطه هایی انجام داده و از طرفی، روایاتی ناظر بر آن هستند که نور معصومان ( علیه السلام )، قبل از آفرینش آدم وجود داشته اند، اعتقاد به این که آفرینش آدم ( علیه السلام ) با واسطه نور آن بزرگواران بوده، اعتقادی شرک آمیز و مخالف اصول اولیه اسلامی به شمار نخواهد آمد، هر چند که چنین اعتقادی، از ضروریات مکتب تشیع نبوده و باید در مورد آن، بررسی های بیشتری به عمل آورد.
پاسخ تفصیلی

آنچه مسلم است، این است که بر اساس آیه ای از قرآن کریم، صریحاً اعلام شده است که پروردگار با دستان خودش، آدم را آفریده است.[1] این آیه قرآنی و محتوای موجود در آن، مورد پذیرش تمام اندیشمندان و مفسران شیعی بوده و جای هیچ شک و شبهه ای در آن نیست.

از طرفی، با جست و جویی اجمالی در روایات، حدیثی که دقیقاً منطبق با متن پرسش شما باشد، مشاهده نشد که اگر در آینده به چنین روایتی برخورد کردیم، در ارتباط با سند آن به گفت و گو خواهیم نشست و شما نیز اگر بخشی از متن عربی روایت مورد نظرتان را در اختیار دارید، آن را برای ما ارسال نموده تا بتوانیم پاسخ دقیق تری ارائه کنیم.

با این وجود، در نگاهی کلی و با بررسی دیگر آیات و روایات، باید گفت: با توجه به مقدمات ذیل، آفریده شدن جسم خاکی حضرت آدم ( علیه السلام ) توسط نور ائمه ( علیه السلام )، البته با تعریف و توجیه دیگری غیر از آنچه در ذهن عموم مردم می باشد، امکان پذیر خواهد بود و با آیه اشاره شده نیز منافاتی نخواهد داشت.

لطفاً به این مقدمات توجه فرمایید:

1. بر اساس عقیده شیعه و نیز بسیاری از اهل سنت، پروردگار دارای جسم نیست تا بتوانیم برایش اجزائی در نظر گرفته و او را بسان دیگر موجودات تصور کنیم. به همین دلیل، آیاتی که در ظاهر خود نشانگر وجود اجزایی مادی، چون صورت[2]، دست[3]، پا[4]، چشم[5]، گوش[6] و ... برای خداوند است، به معانی باطنی؛ مانند دانش، قدرت، وجود و ... تفسیر و تأویل می شود. به همین دلیل، آفریده شدن آدم به دست پروردگار، نه بدان معنا است که او دستی قابل مشاهده داشته و با آن دستانش آدم را آفریده است، بلکه تفسیرش آن است که دست قدرت خداوند، آدم ( علیه السلام ) را به وجود آورده است.

2. در بسیاری از موارد، خداوند، کارهایی که در ظاهر با دستان بشر انجام شده را به خود نسبت داده و به عنوان نمونه، بیان می دارد که او است که کشتی ها را در اختیارتان قرار داده،[7] با این که می دانیم این کشتی ها در ظاهر به دست خود بشر ساخته شده است!

البته، با توجه به این که قدرت بشر نیز بخشی از قدرت خدا است، فهم چنین استناد و نسبتی دشوار نبوده و به عبارتی، انسان و تمام دست ساخته های او، آفریده پروردگار است.[8]

3. بر اساس برخی روایات، خلقت نور ائمه، پیش از خلقت آدم ( علیه السلام ) بوده است. پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) می فرماید: "نگامی که آدم ( علیه السلام ) هنوز میان آب و گل بود، من پیامبر بودم".[9] مشابه چنین روایتی، در ارتباط با قدمت امامت امیرالمؤمنین ( علیه السلام ) بر خلقت آدم ( علیه السلام ) نیز وجود دارد.[10] روایات بی شمار دیگری وجود دارند که همین موضوع را با عبارات مختلف اعلام می کنند.

4. بی گمان وجود مقدس امیرالمؤمنین ( علیه السلام ) یکی از نشانه های قدرت الاهی بوده و به همین دلیل، به ایشان، "ید الله" و یا دست خدا نیز گفته می شود. حضرتش در روایتی می فرمایند: "أَنَا عَیْنُ اللَّهِ وَ أَنَا یَدُ اللَّهِ وَ أَنَا جَنْبُ اللَّهِ وَ أَنَا بَابُ اللَّهِ " من چشم خدا، دست خدا، پهلوی خدا و مسیر رسیدن به خدایم.[11]

با توجه به مقدمات فوق، اگر اعتقادی وجود داشته باشد مبنی بر این که حضرت آدم ( علیه السلام ) با دستان امام علی ( علیه السلام ) آفریده شده، معنایش آن است که خداوند، جسم خاکی آدم ( علیه السلام ) را از طریق یکی از تجلیات قدرتش، یعنی نور امیر المؤمنین ( علیه السلام ) که از قبل آفریده شده بود، به وجود آورده است، نه آن که جسم مادی علی ( علیه السلام ) مستقلاً دست به چنین کاری زده باشد.

بر این اساس، با آن که این اعتقاد در آن حد گسترده ای که شما بیان کردید، در میان جامعه وجود ندارد، اما حتی اگر چنین اعتقادی وجود داشته باشد، متناقض با اصول اولیه پذیرفته شده در اسلام نبوده و معتقدان به آن، مشرک و کافر به شمار نخواهند آمد.

با این وجود، اعتقاد به خلقت آدم ( علیه السلام ) با دستان امیر المؤمنین ( علیه السلام )، از موضوعات غیر قابل انکار در مکتب تشیع نبوده و می توان در ارتباط با آن، مطالعات و بررسی های بیشتری داشت.

[1] ص، 75؛ " قالَ یا إِبْلیسُ ما مَنَعَکَ أَنْ تَسْجُدَ لِما خَلَقْتُ بِیَدَیَّ أَسْتَکْبَرْتَ أَمْ کُنْتَ مِنَ الْعالین‏".

[2] قصص، 88؛ " کُلُّ شَیْ‏ءٍ هالِکٌ إِلاَّ وَجْهَه‏".

[3] مائده، 64؛" بَلْ یَداهُ مَبْسُوطَتان‏"؛ فتح، 10؛ " یَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَیْدیهِم‏".

[4] قلم، 42؛ " یَوْمَ یُکْشَفُ عَنْ ساق‏".

[5] طه، 39؛ " وَ لِتُصْنَعَ عَلى‏ عَیْنی‏".

[6] آل عمران، 181؛ " لَقَدْ سَمِعَ اللَّهُ قَوْلَ الَّذین‏"؛ مجادله، 1.

[7] ابراهیم، 32؛ "وَ سَخَّرَ لَکُمُ الْفُلْکَ".

[8] صافات، 96؛ " وَ اللَّهُ خَلَقَکُمْ وَ ما تَعْمَلُون‏".

[9] احسائی، ابن ابی جمهور، عوالی اللئالی، ج 4، ص 121، ح 200، انتشارات سید الشهداء، قم، 1405 هـ ق.

[10] همان، ص 124، ح 208 "کنت وصیا و آدم بین الماء و الطین‏".

[11] کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج 1، ص 145، ح 8، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1365 هـ ش.

T