پرسش
چرا با وجود این‌که انسان اشرف مخلوقات است، اما در عالم غیب ناتوان است؛ مثلاً روحش را یک فرشته می‌گیرد و یا بعد از مرگ و در برزخ کار زیادی نمی‌تواند انجام دهد و مسائل دیگر؟
پاسخ اجمالی
از مجموع آیات و روایات درباره خلقت انسان، برتری انسان بر بیشتر موجودات زمینی و آسمانی استفاده می‌شود، و این به جهت ویژگی‌هایی است که نوع انسان از آنها برخوردار است.[1] چنان‌که در قرآن می‌خوانیم: «ما آدمی‌زادگان را گرامى داشتیم و آنها را در خشکى و دریا، [بر مرکب‌هاى راهوار] حمل کردیم و از انواع روزی‌هاى پاکیزه به آنان روزى دادیم و آنها را بر بسیارى از موجوداتى که خلق کرده‌ایم، برترى بخشیدیم».[2]
اما آنچه در آیه فوق درباره برتری انسان آمده است، بیان حال جنس بشر بوده است. بنابراین، معناى آیه این می‌شود که «ما بنى آدم را از بسیارى از مخلوقاتمان که حیوان و جن بوده باشند برترى دادیم»، البته برخی معتقدند که خدا انسان را بر بسیاری از موجودات برتری داده، نه تمام آنها، و شاید موجوداتی مانند ملائکه وجود داشته باشند که نتوان نوع انسان را برتر از نوع آنان دانست؛ زیرا آنها موجوداتى نورى و غیر مادى هستند و داخل در نظام جارى این عالم نیستند؛ لذا آیه شریفه هر چند درباره انسان بحث می‌کند، اما از این نظر مورد بحث قرارش داده که یکى از موجودات عالم مادى است که او را به نعمت‌هایى تکریم کرده است.[3]
در هر صورت اگر بخواهیم انسان را به حال فضائل و کرامت‌های معنوی در نظر بگیریم، انسان‌های کامل و معصوم اشرف مخلوقات هستند، که اولاً: به عنایت الهی علم غیب دارند،[4] ثانیاً: آنها حضور فرشتگان را درک می‌کنند و حتی فرشته مرگ نیز برای قبض روح از آنان اجازه می‌گیرد.[5] بنابراین فرشتگان قبض روح، ماموران انجام فرامین الهی هستند؛ و صرف این‌که فرشته‌ای مأمور قبض روح انسان کامل است، دلیل بر برتری او بر انسان کامل نیست.
البته بر این اساس، این‌که در هر فرد انسان قابلیت برای برتری یافتن بر تمام موجودات نهفته است؛ در این صورت می‌توان گفت غیر از پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) و ائمه معصومین انسان‌های دیگر نیز می‌توانند با سیر و سلوک معنوی به این مقام برسند و بر بسیاری از حقایق عالم غیب از جمله زمان و نحوه‌ی وقوع مرگ خود و حقایق بعد از مرگ اطلاع یابند.[6]
درباره آگاهی انسان از عالم برزخ باید گفت؛ اصل وجود برزخ مسلّم است، اما در ارتباط با جزئیات موجود در آن، دانشمندان دینی؛ با استفاده از آیات قرآن و احادیث؛ به تجزیه و تحلیل پرداخته‌اند.[7] انسان تا زمانی که در دنیای مادی است با ابزار مادی، توانایی برقراری ارتباط با اهالی برزخ را ندارد و تنها از طریق معصومین (انبیا و امامان) با مراجعه به کلمات آنان است که می‌تواند به اطلاعات جامع و مطمئنی از آنچه در آن‌جا می‌گذرد، دست یابد.[8]
[1]. ر. ک: «برتری انسان بر موجودات دیگر»، سؤال 711.
[2]. اسراء، 70.
[3]. طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 13، ص 155 – 156، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417ق.
[4]. ر. ک: «علم غیب ائمه( علیه السلام )»، سؤال 2775.
[5]. ر. ک: کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج 8، ص 284، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق؛ فتال نیشابوری، محمد بن احمد، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، ج 1، ص 71 – 72، قم، رضی، چاپ اول، 1375ش.
[6]. ر. ک: 34607.
[7]. ر. ک: «ثواب و عقاب در برزخ»، سؤال 5674؛ «برزخ و زندگی برزخی»، سؤال3891؛ «تکامل برزخی»، سؤال 5925.
[8]. ر. ک: «آگاهی از احوال اموات در عالم برزخ»، سؤال 1150.
T
