بقية الله يعني چه ؟

عده اي بر اين باورند که مراد از «بقية اللَّه» در آيه شريفه «بقية اللَّه خير لکم ان کنتم مؤمنين» حضرت مهدي (عج) است. ممکن است اين سوال مطرح شود که مگرامام زمان (عج) در زمان رسول‏اللَّه(صلي اللَّه عليه و آله) وجود داشتند و شناختي از آن حضرت بوده که چنين آيه‏اي نازل شده است.

بايد گفت اولا اين آيه از فرمايشات حضرت شعيب(عليه‏السلام) خطاب به قوم خود است. ثانيا آن چه درباره نسبت آيه با امام مهدي (عج) وجود دارد و باعث شهرت آن در محافل و منابر نسبت به آن حضرت شده است، بحث انطباق مفهومي آيه و تطبيق يکي از مصاديق آيه بر فردي است که با تفسير آيه سازگار است.

زيرا «بقيه» به معناي باقي مانده است و مراد از آن سودي است که به فروشنده مي‏رسد، يعني آن چه بعد از پايان معامله برايش باقي مي‏ماند و آن را در در راه حوائج خود خرج مي‏کند. و مراد آيه اين است که سودي که از طرف خدا براي شما باقي مانده و خدا از طريق فطرت خودتان شما را بدان راهنمايي کرده، اگر مؤمن باشيد، براي شما بهتر از مالي است که از راه کم‏فروشي و کم کردن پيمانه و ترازو تصاحب مي‏کنيد.

تفسير نمونه، با عبارت گوياتري «بقيةاللَّه» را چنين معنا کرده است:
هر موجود نافعي از طرف خداوند که براي بشر باقي مانده و مايه خير و سعادت او گردد، «بقيةاللَّه» محسوب مي‏شود. [1]

از اين رو، امام زمان(عليه‏السلام) که وجود شريفشان مايه بيشترين خير و برکت براي جامعه بشري است، يکي از بهترين مصاديق اين آيه مبارکه است. به قول يکي از قرآن‏پژوهان معاصر، از آن جا که آيه‏هاي قرآن داراي مفاهيم جامع هستند و در عصرهاي بعد مي‏توانند بر مصداق‏هاي کلي‏تر و وسيع‏تر تطابق داشته باشند، اين آيه با امام زمان (عج) که روشن‏ترين مصداق، «بقيةاللَّه» است، مطابقت مي‏کند.

براي کاملتر شدن پاسخ، خوب است به نظر يکي از دانشمندان اهل سنت نيز توجه نماييد. شبلنجي دانشمند شافعي، روايتي را نقل کرده‏ است که:

«هنگامي که (مهدي) قيام کند، بر کعبه تکيه زند و 313 تن از پيروانش نزد او گرد آيند. پس اولين چيزي که مي‏گويد، اين آيه است: «بقيةاللَّه خير لکم ان کنتم مؤمنين». سپس مي‏فرمايد: منم «بقيةاللَّه» و خليفه او و حجت خدا بر شما. پس از آن، کسي بر آن حضرت سلام نمي‏کند، مگر اين که مي‏گويد: «السلام عليک يا بقية اللَّه في ارضه»؛ سلام بر تو اي باقي گذارده خدا در زمينش.[2]

بنابراين، گر چه مفاد اين آيه، از سخنان حضرت شعيب(عليه‏السلام) خطاب به قوم خود است، اما مصداق اکمل آن، وجود شريف حضرت صاحب الامر(عج) است.


پي نوشت:
[1]. تفسير نمونه، ج 9، ص 204.