نگاهی به افول رسانه‌ای داعش به همراه بررسی آماری

به گزارش«شیعه نیوز»، از زمان ظهور داعش در ژوئن 2014 رفته رفته این عبارت بر سر زبانها افتاد که 'داعش سر را برای خبر می برد'. در واقع این باور وجود دارد که بسیاری از اقدامات تروریستی داعش، به خودی خود هدف نیست و اصالت ندارد بلکه کم و کیف نشر و تبلیغات پیرامون آن است که هدف اصلی این گروه تروریستی است.
اکنون و با افول نظامی ماههای اخیر داعش در عراق و سوریه و سرانجام، اعلام پیام نظامی داعش در این دو کشور، بحث بر سر سرنوشت بخش تبلیغات / رسانه داعش یک موضوع جدی است.
سوال اساسی اینجاست آیا با سرکوب نظامی داعش از سوی نیروهای دولتی و مقاومت در عراق، سوریه و لبنان، بخش رسانه ای آن نیز از بین خواهد رفت یا این که با تمرکز قوا روی رسانه، باید شاهد افزایش فعالیت های داعش در این بخش پس از یک دوره افول کوتاه و موقت باشیم.

** افول رسانه ای داعش؛ مداوم یا موقت؟
یک مرکز مطالعاتی عراق به نام 'مرکز مطالعات و برنامه ریزی البیان ' به نقل از 'بی بی سی مانیتورینگ' نتیجه بررسی تولیدات رسانه ای روزانه گروه تروریستی داعش از 22 نوامبر (اول آذرماه) 2016 تا 22 نوامبر 2017 را منتشر کرده که نشانگر افول تدریجی ماشین رسانه ای داعش در دوره زمانی مورد بررسی است.
پژوهش موضوع این گزارش نشان می دهد، داعش همزمان با شکست های میدانی و سریع در جبهه های جنگ عراق و سوریه، از نظر رسانه ای نیز بتدریج رو به افول گذاشته است اما آیا این به معنای بی اثر شدن رسانه داعش است؟
رسانه داعش همچنان بیش و پیش از اقدامات میدانی، سعی درتاثیرگذاری برمخاطبان خود دارد و بر این اساس بویژه در دوره پساداعش تاکید مقامات عراقی بر این است که مبارزه فکری و رسانه ای با داعش با قدرت بیشتری باید ادامه یابد.

**مطالعه روند افول رسانه ای داعش
از زمان پیدایش داعش در عرصه بین المللی در سال 2014، این گروه تروریستی سعی کرد تا در یک اقدام راهبردی با پخش مداوم تصاویر و ویدئوهایی با کیفیت های عالی، تولیدات رسانه ای خود را به سطح تازه ای برساند و به این روش به انتشار پیام خود و جذب هزاران جنگجو بپردازد.
مطالعات و پژوهش های انجام شده نشان می دهد که کار رسانه ای داعش در حال حاضر دوره 'سایه قبلی' خود را طی می کند که این امر به دلیل افت زیاد تولیدات رسانه ای این گروه بعد از ساعاتی از عقب نشینی از رقه سوریه است که محل اصلی سرمایه گذاری های این گروه بوده است.
از زمان سقوط رقه تولیدات رسانه ای روزانه داعش از 29 خبر در روز به تنها 10 مورد کاهش یافته و در دوره زمانی بین 22 و 23 نوامبر، قطع بی سابقه یک دوره 24 ساعته در تولیدات خبری این گروه که در صفحات رسمی آن منتشر می شد، اتفاق افتاد.

** روش:
گروه پژوهشی مذکور در طول سال گذشته تولیدات خبری روزانه گروه تروریستی داعش را پیگیری و رصد کرد. به خصوص اخباری که این گروه در 'خبرگزاری ناشر' منتشر می کرد که سلسله ای از کانال های خبری بر روی تلگرام بود و به انتشار اخبار تبلیغی تولیدی از سوی مرکز رسانه ای داعش از جمله اخبار منتشر شده در خبرگزاری 'اعماق' می پرداخت. این گروه پژوهشی از دوره زمانی 22 نوامبر 2016 تا 22 نوامبر 2017 به طور روزانه به رصد این کانالها می پرداخت و به مستند کردن کلیه بیانیه ها ، تصاویر، ویدئوها و نمودارهای منتشر شده، اقدام کرد.
داعش گاه تصاویرش را به صورت یک مجموعه منتشر می کرد ازاین رو هر مجموعه به صورت یک عنصر واحد ارزیابی شد به جای اینکه هر تصویر یک مجموعه به شمار برود.

** سقوط رقه
نتایج تحقیقات نشان داده که تولیدات داعش بعد از، از دست دادن رقه در تاریخ 17 اکتبر در نشان دادن بهبود وضعیت، به طور کامل با شکست مواجه بوده است ورسانه ها در انتشار این اخبار در همان 18 اکتبر عقبگرد داشتند. به گونه ای که تنها 4 خبر منتشر شد و این امر در دوره انجام این تحقیقات، کاهش بی سابقه ای در کمیت محتوای خبری روزانه این گروه به شمار می رود.
گروه تروریستی داعش در روزهای پس از سقوط رقه، به طور جزئی به از سرگیری فعالیت هایش پرداخت اما آخرین آمارها حاکی از آن است که هم چنان آمار تولیدی اخبار این گروه بسیار پایین تر از حد متوسط تولیدات روزانه آن که به 29 خبر در طول سال گذشته می رسید، بود.
داعش در 22 نوامبر تنها سه خبر منتشر کرد و هیچ خبری را بر روی کانال تلگرامی اش در طول 24 ساعت قرار نداد که این طولانی ترین زمان ثبت شده در طول سال گذشته بود.
این سطح پایین از تولیدات رسانه ای این گروه حاکی از آن است که بخش اعظمی از روند رسانه ای این گروه در رقه بود وبا به دست گرفتن کنترل این شهر از سوی نیروهای تحت فرماندهی کردها و مورد حمایت آمریکا، فعالیت آن تعطیل شد.

** کاهش فعالیت کلیه رسانه های داعش
این کاهش در همه انواع محتوای رسانه ای داعش به چشم می خورد. تعداد اخبار منتشر شده از سوی خبرگزاری اعماق از 421 مورد خبر در سبتامبر به 193 خبر در نوامبر کاهش یافت. در همین حال تعداد ویدئوهای منتشر شده از سوی اعماق از 52 ویدئو در سبتامبر به 11 ویدئو در نوامبر کاهش یافت.
این سناریو در قبال تولیدات گروه های رسانه ای مرکزی و منطقه ای این گروه هم تکرار شد و در دوره بین سپتامبر تا نوامبر تعداد اظهارنظرهای داعش از 138 مورد به 52 مورد کاهش داشت. و تعداد تصاویر هم بین 175 تا 81 تصویر بود.
در همین حال تعداد ویدئوها هم از 15 تا به 4 ویدئو کاهش یافت و این در حالی است که عدم انتشار تصاویر ویدئویی شکست بزرگی برای این گروه که تکیه زیادی بر تصاویر ضبط شده برای انتشار پیامهای تروریستی اش داشت، به شمار می رود.
کاهش فعالیت های رسانه ای این گروه در توقف انتشار دو رسانه اصلی داعش یعنی رادیو البیان و نشریه الرومیه هم دیده می شود. در ماه اکتبر انتشار نشریه الرومیه که به زبان انگلیسی و 10زبان دیگر از سبتامبر 2016 منتشر می شد، متوقف شد وشماره دیگری از آن در نوامبر منتشر نشد.
در عین حال، خبرهای رادیو البیان که بخش اصلی تولیدات خبری روزانه داعش را از آوریل 2015 تشکیل می داد، از زمان وارد آمدن خساراتی به داعش در از دست دادن کنترل رقه، به صورت پیوسته پخش نشد و در 25 اکتبر به طور کامل متوقف شد. باوجود اینکه این خبرهای رادیویی در 11 نوامبر کارش را در اینترنت آغاز کرد اما یک بار دیگر کارش بعد از 10 روز به طور ناپیوسته انجام شد.

** 'تولیدات رسانه ای ماهیانه داعش (به استثنای خبرگزاری اعماق)
رادیو البیان در 11 نوامبر از طریق اینترنت تنها به انتشار برنامه های ضبط شده قبلی بسنده کرد که این نشان می دهد این شبکه تروریستی نتوانسته به پخش زنده رادیویی اش دست پیدا کند و علاوه بر آن از 20 نوامبر هم ارتباطات رادیویی بر روی اینترنت فعال نشد.

** آغاز افول رسانه ای داعش:
در حالی که از دست دادن رقه دلیلی برای کاهش تولیدات رسانه ای شبکه تروریستی داعش بود، اما بیانیه های موجود در این باره حاکی از آن است که تولیدات رسانه ای آنها بعد از از دست دادن کنترل موصل (عراق) در 10 ژوئیه با دشواری های زیادی مواجه شد به گونه ای که انتشار اخبار این گروه به کمتر از 20 خبر کاهش یافت و این امر تا قبل از این تاریخ کاملا امری نادر بود.
داده ها نشان می دهد که این مساله غافلگیرکننده نبوده است که عملیات رسانه ای داعش اساسا بر دو پایگاه تولیدی اصلی آن در موصل و رقه تکیه داشته باشد.
باید گفت در میان خسارتهایی که به داعش در موصل و رقه وارد شده، این مساله از سایر پایگاه های این گروه در عراق و سوریه مثل تلعفر، حویجه و دیر الزور دور نگه داشته شده چرا که مطمئنا شکست های پی درپی بر توان رسانه ای این گروه تاثیر می گذاشت.
تولیدات رسانه ای داعش که روش های حکومتی و ارائه خدمات عمومی و زندگی روزانه را در سرزمینهای تحت کنترل آن بیان می کرد، به شکل بی سابقه ای طی دو ماه گذشته، به یک مساله نادر تبدیل شد. البته این امر قابل پیش بینی بود چرا که این گروه بیشتر سرزمین های تحت کنترلش را از دست داد و وارد وضعیت جنگی شد.
بر این اساس نشانه های کاهش تولیدات رسانه ای از اوایل اکتبر بیش از پیش و با تشدید درگیریها در رقه آشکار شد.

** 'تولیدات رسانه ای ماهیانه خبرگزاری اعماق
تولیدات رسانه ای داعش با فرارسیدن دوم اکتبر کاهش یافت به گونه ای که به طور
متوسط 17 خبر در روز تولید می شد و این میزان بعدها افزایش نیافت.

** داده ها از چه حکایت دارند؟
صرف نظر از وضعیت های مربوط به افزایش این تولیدات رسانه ای و کاهش آن_که به نظر می رسد مرتبط با شکست ها و خسارت های منطقه ای و یا شروع حملات نظامی است_روش مشخصی برای تولیدات رسانه ای داعش در دوره زمانی انجام این پژوهش نیست. این امر نشان می دهد که روند تولیدات رسانه ای این گروه در سال 2017 آنطور که در گذشته منظم بود، منظم نبوده است.
انتظار می رفت که فعالیت رسانه ای یک گروه تروریستی همانند گروه داعش در پی حملات گسترده در غرب در عالی ترین سطح آن قرار داشته باشد اما داده های موجود در این تحقیق حکایت از آن دارد که با این گونه حملات تولیدات رسانه ای این گروه ها حضور برجسته ای ندارند.
برای توضیح بیشتر باید به حملات داعش در انگلیس اشاره کرد. بعد از حملات این گروه به وستمنستر، منچستر و پل لندن تولیدات رسانه ای این گروه بعد از بیان اظهارنظرهایی مبنی بر انجام این حمله، به میزان 5 تا 10 خبر کاهش یافت که نوع و حجم آن با تبلیغات رسانه ای هماهنگ با مرکز در سالهای 2015 2016 که این گروه بعد از انجام حملات مهم در غرب نظیر حملات پاریس در 13 نوامبر 2015، و حملات بروکسل در 22 مارس 2016 بیان می کرد، همخوانی ندارد.
درحملات قبل، تبلیغات داعش با سلسله فیلم های ویدئویی که غالبا تعداد آن به نزدیک به 12 قطعه می رسید، همراه بود که شامل محتوای مشابهی بود که چند ساعت بعد از حمله منتشر می شد اما این بار خبری از این امر نبود.

نتیجه گیری:
با وجود کاهش تولیدات رسانه ای روزانه داعش اما فعالیتهای رسانه ای آن به طور کامل پایان نیافته است. برای داعش که در بسیاری از اوقات فعالیت هایش به واسطه کارهای رسانه ای اش قضاوت می شود، در نظر گرفتن این مساله امری مهم برای بقا بشمار می رود. با این حال احتمال بازگشت داعش به سطح قبلی از تولیداتش در آینده نزدیک محال به نظر می رسد مگر آنکه از دست دادن خلافت داعش بر سرزمینها این گروه را به حضور قوی در اینترنت بیش از هر زمان دیگری بکشاند تا نه تنها به جبران زیانهای منطقه ای و حفظ حامیان خود بپردازد بلکه بتواند وجهه و برندش را در عرصه بین المللی هم حفظ کند و تاریخ تروریسم هم این نظریه را تایید می کند.
بعد از سال 2007 دولت اسلامی عراق _نام قبلی داعش _به دلیل موجی که مورد حمایت آمریکا بود و از قبایل سنی در عراق در مبارزه با جهادگران مرتبط با آن حمایت می کرد، شکست بزرگی خورد با این حال به گروههای کوچکتری تقسیم و در خاک عراق پخش شد و فعالیت های رسانه اش از طریق اینترنت به طور مستمر ادامه یافت همچنین می خواست نام تجاری اش در زمانی که به جمع آوری نیروهایش می پردازد تا بتواند به عنوان یک گروه قویتر در2013 ظهور یابد و در سال بعد خلافتش را اعلام کند، فراموش نشود.