ولادت
فـقـيـه بزرگوار، آيت اللّه شيخ محمد حسن نجفی اصفهانى، معروف به صاحب جواهر، از شخصيتهاى خود ساخته است که در سال 1200 یا 1202 هجری قمری در نجف و در دامان خاندان علم و فضیلت به دنیا آمده است.
مقام علمی
تازه خواندن و نوشتن را فراگرفته بود که وارد حوزه علمیه نجف اشرف شد و دروس مقدمات و سطح را به سرعت نزد اساتیدی همچون سید حسین شقرایی عاملی و شیخ قاسم آل محیی الدین و شیخ حسن گذراند و در نوجوانی به درس خارج فقه و اصول راه یافت و سالیان دراز در عالیترین سطح دروس حوزه علمیه، در درس آیت الله شیخ جعفر کاشف العظا، آیت الله سید مهدی بحرالعلوم ، آیت الله سید جواد عاملی و آیت الله شیخ موسی کاشف الغطا شرکت کرد. با پشتکار و نبوغی که داشت توانست در 25 سالگی به درجه اجتهاد نایل آمد و نگارش کتاب بی همتای "جواهر الکلام" را آغاز کند.
عصر مرحوم شیخ مصادف بود با حکومت شاهان قاجار، یعنی فتحعلیشاه، محمد شاه و ناصرالدین شاه، و این دوران همزمان بود با جنگهای ویرانگر قاجار با قبایل افغان و روسیه تزاری و ترکان عثمانی. ولی مرجعیت شیعه آن قدر اقتدار مرکزی نداشت که بتواند حاکمیت امت اسلام را در اختیار بگیرد. از طرفی مرجعیت شیعه که در نجف اشرف بود، نفوذ سیاسی بر جامعه ایران نداشت و همه چیز در اختیار شاه و شاهزادگان بود.
شاگردان شیخ
1 - آیت الله سید حسین کوه کمری، که بعد از وفات شیخ انصاری به مرجعیت رسید که بسیاری از شیعیان آذربایجان ، تفلیس و ایروان از او تقلید می کردند.
2 - آیت الله شیخ جعفر شوشتری، که از مراجع تقلید و محدثین بزرگ بود اما به خاطر علاقه وافر او به اهل بیت(ع) او را بر آن داشت تا به منبر برود و به ذکر روضه های جانسوز بر شنوندگان تأثیر بسیار گذارد.
3 - شیخ محمد ایروانی، که پس از وفات آیه الله سید حسین کوه کمری مرجعیت تقلید بسیاری از شیعیان ایران ، هند، ترکیه ، قفقاز، و روسیه را عهده دار گردید.
4 - ملا علی کنی . 5 ـ آيت اللّه ميرزا حبيب اللّه رشتى . 6 ـ آيت اللّه شيخ محمد حسن آل يس. 7 - آيت اللّه سيد حسن مدرس اصفهانى . 8 ـ آيت اللّه شيخ محمد حسن مامقانى . 9 ـ آيت اللّه ميرزا حسين خليلى . 10 ـ آيت حاج شيخ محمد حسين كاظمى . 11 ـ آيت اللّه شيخ عبدالحسين شيخ العراقين تهرانى.
و دهـهـا تـن از بزرگان که نام آنها در اینجا نمی گنجد. بطوری که در کتاب روضات الجنان آمده است که حدود شصت مجتهد مسلم در درس شیخ حضور داشتند و البته مرحوم شيخ مرتضى انصارى(ره) نیز به عنوان تيمن و تبرك در درس صاحب جواهر شـركـت مـىجـسـت.
تألیفات
مرحوم شیخ کتابهای متعددی را به رشته تحریر درآورده است از جمله: نجاة العباد فی المعاد درباره احکام طهارت و نماز، هدایة الناسکین درباره احکام حج، رسالهای در احکام خمس و زکات، رسالهای در احکام روزه که به فارسی ترجمه شد، رساله ای در احکام ارث و مقالاتی پیرامون اصول فقه.
اما مهمترین کتاب ایشان که در 25 سالگی نگارش آن را آغاز کرد و تقریبا اتمام آن 32 سال به طول انجامید کتاب بی همتای "جواهر الکلام" در شرح کتاب شرایع الاسلام محقق حلی است. كتاب معروف و معتبر جواهر الكلام فى شرح شرائع الاسلام كتابى است در برگيرنده همه ابواب فقه، و ترتیب آن بر طبق شرائع است. برخى ويژگيها و امتيازهاى اين كتاب عبارت است از:
1- در اين كتاب نام بيشتر فقيهان شيعه آورده شده و ديدگاههاى آنان بررسى شده است.
2- از روايتهاى متعدد در هر مسأله، تنها به روايات مورد نياز اشاره شده و نقل گرديده است و به هنگام نياز، به برخى از روايتهاى اهل تسنن نيز، اشاره شده است.
3- عبارتهاى متن كتاب بسيار روان و شيوا و شيوه استدلالش، رسا و گوياست.
4- علامه حاج آقا رضا همدانى در كتاب مصباح الفقيه، درباره کتاب جواهر اين مثل معروف را می آورد: "كل الصيد فى جوف الفرا" یعنی با صيد چنين چيزى از ديگر شكارها بى نياز خواهى بود.
5- از بيشتر متون فقهى و كتابهاى استدلالى نام برده و مطالب آنها بررسى و رد و اثبات شده است.
آثار ماندگار شیخ
یکی از آثار ماندگار شيخ در راه رفاه عمومى و آسايش مردم نجف، آبيارى نجف اشرف و حفر كانال معروف بـه "نـهر صاحب جواهر" است كه از فرات تا نجف كانال بسيار وسيع و عميقى بازگشود كه هـزيـنـههاى بسيارى را صرف كردند تا مردم را از بى آبى نجات دادند و اجراى اين تصميم با همت جـمعى از مردم نيكوكار صورت گرفت.
شيخ به مسجد سهله علاقه فراوان داشت و هم او بود كه حركت به سوى مسجد سهله را چهارشنبه شـبـها، پايهگذارى نمود و جمعى از شاگردانش با او حركت مى كردند و شب را در آنجا بيتوته و عبادت مىنمودند، به همین منظور دستور احداث وضوخانه و مکانی برای سکونت خادمان مسجد سهله را ابلاغ نمود.
از دیگر آثار ایشان میتوان به: ساختن گلدسته برای مسجد کوفه، بنای ساختمان حرم حضرت مسلم بن عقیل و هانی بن عروه در کوفه، اشاره نمود.
از خصوصیات اخلاقی ایشان این بود که همواره لباسهای بسیار تمیز میپوشید، ظاهری بس آراسته داشت، بسیار قانع، فروتن و شکیبا بود، به شاگردانش احترام خاصی میگذاشت و با آنها با عطوفت و مهربانى كامل رفتار مى نمود و نسبت به آنان همانند پدر مهربان بود.
وفات
اواخر ماه رجب 1266 بود و صاحب جواهر در بستر بیماری دستور داد علمای بزرگ نجف نزد او بیایند. همه با چهرهای غمناک از مریضی مرجع تقلید شیعیان، حاضر شدند. صاحب جواهر دستور داد تا شيخ مرتضى انصاری را نيز حاضر كنند، آن گاه صاحب جواهر شيخ را بر بالين خود نشاند و دستش را بر بالاى قلب خود گذاشت و گفت حالا مرگ بر من گوارا است. و رو بـه حـاضـريـن كرد و گفت: "اين مرد پس از من مرجع شما خواهد بود." و بعد رو به شيخ كرد و گـفـت: "تـو هـم از احـتـياطات خود كم كن، زیرا که دين اسلام آئين سهل و آسان است." بدين ترتيب زعامت حوزه علميه نجف را كه كوچكترين دلبستگى به آن نداشت، به شيخ مرتضى انصارى منتقل کرد.
سرانجام شیخ محمد حسن نجفی صاحب جواهر الکلام، در روز اول شعبان 1266 هجری قمری در نجف اشرف، جان به جان آفرین تسلیم کرد و در مقبرهاى در جوار حرم امیر مومنان علی (ع) كه هم اكنون به نام او معروف است، مدفون گرديد.
منابع
روضات الجنات ، میرزا محمد باقر خوانساری، ترجمه ساعدی، تهران،نشر اسلامیه
گنجينه دانشمندان، محمد شريف رازى، تهران، کتابفروشی اسلامیه
فرهنگ جهاد، شماره سی و ششم
جواهر الکلام شامل کثیری از آرا و نظریات شخصی شیخ حسن نجفی است و این دقیقا یعنی چیزی که امام علیه السلام از آن نهی فرموده اند!
نمونه اصلی آن، دستور صاحب جواهر به شیخ انصاری است که گفته از احتیاط کم کند، و این در حالی است که ائمه علیهم السلام دستور اکید به احتیاط در امور دینی داده اند!
باشد که با ظهور مولایمان امام عصر عج، سره از ناسره تشخیص داده شود
بامید ظهور