درخت طوبی چیست و دقیقا کجاست؟

شیعه نیوز: درخت طوبی یکی از نعمت های خداوند در بهشت است که بسیاری از مفسران آن را به درختی در بهشت تفسیر کرده اند که ریشه آن در منزل پیامبر اکرم(ص) قرار دارد. احادیث و روایات مختلفی در مورد واژه «طوبی» وجود دارد که که به معنای ظاهری و باطنی آن می پردازند . در این بخش از دین و مذهب نمناک در مورد کلمه طوبی و سدرة المنتهی که در قرآن ذکر شده است بیشتر خواهیم دانست.

درخت طوبی چیست و کجا قرار دارد؟

امام صادق علیه السلام فرمود:

«طوبی، سزاوار کسی است که در دوران غیبت قائم علیه السلام از ما خاندان، به فرمان های ما چنگ زند و قلب وی، پس از ره یافتن، در انحراف نیفتند. پرسیدند:طوبی چیست؟ فرمود:درختی است در بهشت که در خانه علی بن ابی طالب علیه السلام ریشه دوانیده است. مؤمنی نیست جز آنکه در سرای او، شاخه ای از شاخه های آن درخت هست. (تفسیر صافی، ج 3، ص 70)

مردی از یاران رسول خدا صلی الله علیه و آله همراه با گروهی بر آن حضرت میهمان شدند و سؤال کردند:درخت طوبی کجا است؟ فرمود:در فردوس، در سرای من. دیگری همان را پرسید؛ پاسخ آمد:در بهشت، در منزل امیر مؤمنان، علی(ع)، گفتند:چند لحظه پیش، همین را پرسیدیم:پاسخ دادی:در خانه من و اینک فرمودی:در خانه علی! پاسخ داد:سرای من و علی یک جا است. (بحارالأنوار، ج 8، ص 196، کتاب العدل، باب 23، الجنـة و نعیمها، ح 185)

امام صادق(ع)، در تفسیر این آیه شریف فرمود:

أَلَمْ تَرَ کَیْفَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا کَلِمَةً طَیِّبَةً کَشَجَرَةٍ طَیِّبَةٍ أَصْلُهَا ثَابِتٌ وَفَرْعُهَا فِی السَّمَاءِ (سوره ابراهیم، آیه 24)؛

ترجمه:آیا ندیدی چگونه خداوند کلمه طیبه و گفتار پاکیزه را به درختی پاکیزه مثال زده که ریشه آن [در زمین] ثابت و شاخه آن در آسمان است؟

«مقصود، نبی اکرم و پیشوایان پس از او هستند که اصل ثابت و پا بر جا دارند، و مقصود از «فرعها» ولایت آن سروران است که باید به آن گردن نهاد و پذیرفت».( بحارالأنوار، ج 24، ص 141)

واژه طوبی و مفاهیم نزدیک آن در قرآن

واژه طوبی در قرآن، تنها یکبار در آیه 29 سوره رعد آمده است:«الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصّالِحاتِ طُوبی لَهُمْ وَحُسْنُ مَآبٍ»؛ «آنان که به خدا ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده اند، پاکیزه ترین (زندگی) نصیبشان است؛ و بهترین سرانجام ها». این واژه در زبان عربی، به معنای «پاکیزه تر» است.

به جز واژه طوبی، تعابیر و واژه های دیگری نیز در قرآن آمده که در کنار یکدیگر، تصویری منسجم از معانی ظاهری و باطنی طوبی ارائه می کنند. مفسران معنای بسیاری برای این کلمه بیان نموده اند به طوری که در کتاب مجمع البیان، ده معنی برای آن ذکر شده است.

علامه طباطبایی در تفسیر این آیه، به این ده ترجمه اشاره می کند که بیشتر آنها، ترجمه لفظی آیه بوده و به معنای زندگی پاک و فرح بخش و بهترین سرانجام برای کسانی است که ایمان می آورند و عمل صالح انجام می دهند. ایشان می گوید:

طوبی درختی است در بهشت که ریشه اش در منزل رسول خدا می باشد و در خانه هر یک از مؤمنین شاخه ای از آن وجود دارد. (طباطبایی، 1370، ص489)

درخت طوبی در روایات و احادیث

مجلسی اول با توجه به مضمون روایات، درخت طوبی را اینگونه توصیف می کند:درختی است در بهشت و همانگونه که نور خورشید در همه خانه ها وارد می شود، شاخه های آن در خانه همه بهشتیان کشیده شده است، در هر شاخه ای از آن میوه ها و نعمتهایی است که نه چشمی دیده و نه گوشی شنیده و نه در خاطر کسی خطور کرده است. آن درخت را خداوند با دست قدرت خود آفریده است و آن را جانی داده است که شیعیان و درجات آنها را می شناسد، و بهشتیان هر گونه زینتی که بخواهند و هر نوع میوه که تمایل داشته باشند از آن درخت بچینند و این درخت ثمره محبت اهل بیت(ع) است.» ( مجلسی، لوامع صاحبقرانی، ج1، ص132)

امام صادق(ع) در عظمت طوبی فرمود:

طوبی درختی از جنت عدن است که خداوند آن را با دست خویش کاشته است.(وسائل الشیعة، ج24، ص324)

در حدیثی از امام علی(ع)، در اول شعبان به امر خداوند در بهشت گشوده شده و به درخت طوبی فرمان می دهد تا شاخه هایش را بر روی دنیا بگسترد، اعمال این ماه، مانند چنگ زدن به شاخه های این درخت بوده و شخص را بهشتی می کند.(بحار الأنوار، 1403ق، ج94، ص61)

بر اساس روایات درخت طوبی یکی از چند چیزی است که خداوند با دست قدرت خویش آنها را خلق نموده است. ( وسائل الشیعة، ج24، ص324)

در حدیثی از پیامبر اکرم(ص) در مورد درخت طوبی پرسش شد. حضرت فرمود اصلِ آن درخت در خانه من است و فرع آن بر اهل بهشت. دقایقی بعد شخص دیگری همین سؤال را پرسید و حضرت فرمود:طوبی در خانه علی(ع) است. حاضرین با تعجب علت تفاوت پاسخ را پرسیدند، پیامبر(ص) فرمود:خانه من و علی(ع) در بهشت در یک مکان است. (بحارالأنوار، ج8، ص88)

ارتباط درخت طوبی و ولادت حضرت فاطمه(س)

از امام صادق(ع) روایت شده است که پیامبر(ص)، فاطمه(س) را زیاد می بوسید. عایشه این کار را ناپسند شمرد! پس رسول خدا(ص) گفت:ای عایشه! هنگامی که مرا به معراج بردند، داخل بهشت شدم. جبرئیل مرا به نزدیک «طوبی» برد و از آن درخت، سیبی به من داد و خوردم. از این سیب، نطفه ای تولید شد که پس از بازگشت به زمین با همسرم خدیجه درآمیختم و او به فاطمه باردار شد. اکنون هر گاه اشتیاق بهشت پیدا می کنم، دخترم را می بوسم و چون او را می بوسم، بوی درخت طوبی را استشمام می کنم. (بحارالانوار، 1403ق، ج43، ص6)

واژه سدرة المنتهی

به جز واژه طوبی، عبارت دیگری در قرآن در آیه 14 و 15 سوره نجم به کار رفته که به درختی بهشتی اشاره دارد:«عِنْدَ سِدْرَةِ الْمُنْتَهی ٭ عِنْدَها جَنَّةُ الْمَأْوی»؛ «مقام سدرة المنتهی، بهشتی که مسکن متقیان همانجاست». پیامبر اکرم(ص) این درخت را «درختی بهشتی» توصیف می فرمایند که در شب معراج در سرای حضرت علی(ع) با آن رویارویی داشته اند. (بحارالانوار، ج 18، ص408)

محمد بن سلیمان از امام صادق علیه السلام، درباره تفسیر آیه شریفه « عِنْدَ سِدْرَةِ الْمُنْتَهَیٰ »(سوره نجم، آیه 14) پرسید؛

امام آیه 24 از سوره ابراهیم را خواند و سپس فرمود:«رسول خدا، بُن و ریشه، امیر مؤمنان، تنه، حضرت فاطمه فرع و پیشوایانی از دودمانشان شاخه ها و پیروان آنان، برگ های آن درختند». سلیمان پرسید:فدایت شوم! نام گذاری آن درخت به «سدرةالمنتهی» به چه اشاره دارد؟ فرمود:«به خدا سوگند! دین، به آن پایان می پذیرد. کسی که از آن بهره ای نگیرد، اهل ایمان و از پیروان ما نیست». (بحارالأنوار، ج 24، ص 139)

درخت طوبی در ماه شعبان

در کتاب مفاتیح الجنان، روایتی از پیامبر اکرم(ص) در فضیلت ماه شعبان ذکر شده است که معانی باطنی درخت طوبی در فرهنگ شیعی را نمایان می سازد:

به درستی که خداوند عزوجل در روز اول ماه شعبان، امر می کند به درهای بهشت، پس باز می شوند و امر می کند درخت طوبی را، پس شاخه های خود را به این دنیا نزدیک می کند. آن گاه ندا می دهد که «ای بندگان خدا، این شاخه های درخت طوبی است؛ پس درآویزید به او که بلند کند شما را به سوی بهشت.

سپس در ادامه تشریح می کند که تمسک به هر یک از اعمال نیک در ماه شعبان، به مثابه آویخته شدن به یکی از شاخه های آن است و در این صورت، شاخساران درخت طوبی، فرد را به سوی بهشت حرکت خواهند داد. (مفاتیح الجنان، ص266-269)

براین اساس طوبی، درختی بهشتی است که سرمنشأ تمامی خیرات و نیکی هاست و در ماه شعبان، شاخساران خود را برای تنعم بندگان می گستراند.

اما چه تناسبی میان ماه شعبان و درخت طوبی وجود دارد؟ در این منبع، احادیث مختلفی ماه شعبان را به پیامبر اکرم(ص) منتسب کرده اند. برای نمونه، در روایتی از امام سجاد(ع) عنوان شده است که حضرت رسول اکرم(ص) می فرمود:«شعبان ماه من است، پس روزه بدارید؛ در این ماه برای محبت پیغمبر خود و برای تقرب به سوی پروردگار خود...». هر کس شعبان را برای محبت پیامبر خدا و تقرب به سوی خدا روزه بگیرد، خدا او را دوست دارد و او را به کرامت خود در روز قیامت نزدیک گرداند و بهشت را بر او واجب سازد. (مفاتیح الجنان، ص255-256)

منبع: نمناک