آخرین روز از ماه ذی‌القعده سال ۲۲۰ هجری قمری مصادف است با سالروز شهادت جوان‌ترین امام شیعیان حضرت امام جواد ( علیه السلام )، آثار فکری و روایاتی که از آن حضرت نقل شده و مسائلی را که امام جواد ( علیه السلام ) پاسخ گفته و کلماتی که از آن حضرت بر جای مانده، تا ابد زینت بخش صفحات تاریخ اسلام است. دوران عمر آن امام بزرگوار ۲۵ سال و دوره امامتشان ۱۷ سال بوده است.
در عظمت امام جواد ( علیه السلام ) سخن بسیار و زبان قاصر است. حضرت در دوران کودکی به مقام امامت رسیدند و این نشان از آن دارد که در مناصب الهیِ نبوت و امامت، شرط سنی وجود ندارد و خداوند می‌تواند علم و عصمت و تمام خصوصیات یک پیامبر یا امام را به کودکی خردسال یا نوزادی تازه به دنیا آمده عطا کند. همان‌گونه که حضرت عیسی ( علیه السلام ) در گهواره سخن گفتند و از نبوت خویش خبر دادند، امام جواد ( علیه السلام ) نیز در کودکی و در سن نه سالگی، پس از شهادت پدر بزرگوارشان به امامت رسیدند.
ما که خود را شیعه و پیرو مکتب علوی می‌دانیم، باید در عمل نیز به بهترین وجه این را به اثبات برسانیم و یکی از مهمترین راه‌های حرکت در مسیرِ صحیح، عمل به توصیه‌ها و فرامین. معصومین ( علیه السلام ) است. حضرت امام جواد ( علیه السلام ) در حدیثی می‌فرمایند: سه خصلت جلب محبت می‌کند؛ «انصاف در معاشرت با مردم، همدردی با مشکلات آن‌ها، همراه و همدم شدن با معنویات.» امام جواد ( علیه السلام ) در دوره‌ای که فرقه‌های مختلف اسلامی و غیر اسلامی در میدان رشد و نمو یافته بودند و دانشمندان بزرگی در این دوران، زندگی می‌کردند و علوم و فنون سایر ملت‌ها پیشرفت کرده و کتاب‌های زیادی به زبان عربی ترجمه و در دسترس قرار گرفته بود، با کمی سن وارد بحث‌های علمی شدند و با سرمایه خدایی امامت که از سرچشمه ولایت مطلقه و الهام ربانی مایه گرفته بود، احکام اسلامی را مانند پدران و اجداد بزرگوارشان گسترش دادند و به تعلیم و ارشاد پرداخته و به مسائل بسیاری پاسخ گفتند.
مکتب علمی و شاگردان امام جواد ( علیه السلام ) یکی از ابعاد بزرگ زندگی ائمه ما، بعد فرهنگی آن‌ها است. این پیشوایان بزرگ هرکدام در عصر خود فعالیت فرهنگی داشته در مکتب خویش شاگردانی تربیت می‌کردند و علوم و دانش‌های خود را توسط آنان در جامعه منتشر می‌کردند، اما شرایط اجتماعی و سیاسی زمان آنان یکسان نبوده است، مثلا در زمان امام باقر ( علیه السلام ) و امام صادق ( علیه السلام ) شرایط اجتماعی مساعد بود و به همین جهت دیدیم که تعداد شاگردان و راویان امام صادق ( علیه السلام ) بالغ بر چهار هزار نفر میشد، ولی از دوره امام جواد ( علیه السلام ) تا امام عسکری ( علیه السلام ) به دلیل فشار‌های سیاسی و کنترل شدید فعالیت آنان از طرف دربار خلافت، شعاع فعالیت آنان بسیار محدود بود و از این نظر تعداد راویان و پرورش یافتگان مکتب آنان نسبت به زمان حضرت صادق علیه السلام کاهش بسیار چشمگیری را نشان میدهد؛ بنابراین اگر میخوانیم که تعداد راویان و اصحاب حضرت جواد علیه السلام قریب ۱۱۰ نفر بودهاند و جمعا ۲۵۰ حدیث از آن حضرت نقل شده، نباید تعجب کنیم، زیرا از یک سو، آن حضرت شدیدا تحت مراقبت و کنترل سیاسی بودند و از طرف دیگر، زود به شهادت رسیدند و به اتفاق نظر دانشمندان بیش از ۲۵ سال عمر نکردند. درعین حال، باید توجه داشت که در میان همین تعداد محدود اصحاب و راویان آن حضرت، چهرههای درخشان و شخصیت‌های برجستهای مانند: علی بن مهزیار، احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی، زکریا بن آدم، محمد بن اسماعیل بن بزیع، حسین بن سعید اهوازی، احمد بن محمد بن خالد برقی بودند که هر کدام در صحنه علمی و فقهی وزنه خاصی به شمار میرفتند و برخی دارای تالیفات متعدد بودند.
از طرف دیگر، روایان احادیث امام جواد علیه السلام تنها در محدثان شیعه خلاصه نمیشوند، بلکه محدثان و دانشمندان اهل تسنن نیز معارف و حقایقی از اسلام را از آن حضرت نقل کردهاند. به عنوان نمونه «خطیب بغدادی» احادیثی با سند خود از آن حضرت نقل کرده است. هم چنین حافظ «عبد العزیز بن اخضر جنابذی» در کتاب «معالم العترة الطاهرة» و مؤلفانی نیز مانند ابوبکر احمد بن ثابت، ابواسحاق ثعلبی، و محمد بن مندة بن مهربذ در کتب تاریخ و تفسیر خویش روایاتی از آن حضرت نقل کردهاند.