شیعه نیوز:
پرسش
دعای پدر و مادر در حق فرزند چقدر نافذ است؟
پاسخ اجمالی
برای روشن شدن موضوع مورد پرسش باید گفت:
1. بین نفرین والدین و عاق کردن فرق است؛ عقوق والدین عبارت است از «به خشم آوردن و آزردن و شکستن خاطر پدر و مادر».[1] نفرین به معنای دعای بد برای مرگ، ناکامی و بدبختی کسی یا چیزی است. به معنای لعن، لعنت، ذم، تقبیح و نکوهش نیز آمده است. و نفرین والدین نیز به همین معنا است.[2]
2. دعای پدر و مادر در جهت مثبت: بر اساس منابع اسلامی، دعای پدر و مادر- در جهت مثبت - در حق فرزندانش (با حفظ شرایطش[3]) نافذ است. نمونه‌های بسیاری در روایات وجود دارد که به برخی از آنها اشاره می‌شود.
الف. امام صادق( علیه السلام ) به نقل از امام باقر( علیه السلام ) می‌فرماید: «پنج دعا است که از درگاه پروردگار تبارک و تعالى محجوب نگردد (و پرده و حائلى نیست که جلویش را بگیرد): دعاى امام عادل، دعاى ستمدیده که خداى عزّ و جلّ می‌فرماید: هر آینه به‌طور مسلّم انتقام تو را (از ستمکارت) بگیرم گرچه پس از زمانى باشد، دعاى فرزند صالح (و نیکوکار) براى پدر و مادر، دعاى پدر صالح براى فرزندش و در نهایت دعاى مؤمن براى برادرش در پشت سر او که خدا فرماید: براى تو باد مانند آن».[4]
ب. روایت شده است؛ اگر فرزندى مریض شود مادرش به پشت بام برود و از سرش روسرى بردارد به‌طورى که مویش از آسمان دیده شود آن‌گاه بگوید: «اللَّهُمَّ أَنْتَ أَعْطَیْتَنِیهِ وَ أَنْتَ وَهَبْتَهُ لِی اللَّهُمَّ فَاجْعَلْ هِبَتَکَ الْیَوْمَ لِی جَدِیدَةً إِنَّکَ قَادِرٌ مُقْتَدِرٌ»،[5] سپس سجده کند. سر از سجده بر نمی‌دارد مگر آن‌که فرزندش (در صورت مصلحت) بهبود یابد.[6]
ج. دعای امّ داود که آن‌را امام صادق( علیه السلام ) با مقدماتش به مادر داود بن حسن که فرزندش در زندان منصور بود، تعلیم نمود و پس از انجام آن توسط امّ داود فرزندش نیز از زندان خلاص شد.[7]
د. در خطبه‌ای از پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم ) آمده: «کسی که پدر و مادرش را از دست داده بر سر قبرشان پس از دعا برای آنان، حاجتش را درخواست کند».[8]
3. اما دعای پدر و مادر –در جهت منفی- یا همان نفرین در حق فرزندان؛ روایات زیادی وارد شده است که فرزندان را سفارش می‌کنند به گونه‌ای رفتار نکنند تا مورد نفرین پدر قرار گیرند.
امام صادق( علیه السلام ) به نقل از رسول خدا( صلی الله علیه و آله و سلم ) فرمود: «بترسید از دعاى ستمدیده و مظلوم؛ زیرا که آن از ابرها (و پرده‌هاى مانع از دعا) بالا می‌رود تا خداى عزّ و جلّ در آن بنگرد و می‌فرماید: آن‌را بالا برید تا براى او اجابت کنم، و بپرهیزید از نفرین پدر که آن از شمشیر برنده‌تر است».[9]
گفتنی است؛ حدیثی در مورد نفرین مادر نیافتیم، امّا روشن است که اگر نفرین، واقعی و از دل باشد تفاوتی بین نفرین پدر و مادر وجود ندارد. البته اگر فرزندی در راه حق بوده و وظایف خود را به خوبی انجام دهد و والدینش با این وجود نفرینی کنند نباید انتظار استجابت آن‌را داشته باشند.
همچنین امام صادق( علیه السلام ) در سخنی یکی از دعاهایی را که از خداى تعالى باز داشته نشود؛ «دعای پدر درباره فرزند حقشناس خود و نفرینش بر فرزند ناسپاس»، می‌داند.[10] در این روایت، یکی از شرایط اجابت نفرین پدر را ناسپاس بودن فرزند شمرده است؛ بر این اساس، اگر فرزندی نسبت به وظایفش کوتاهی نکند و پدرش به هر دلیلی او را مورد نفرین قرار دهد، این نفرین شرط اجابت را ندارد.
[1]. محدث قمی، شیخ عباس، نزهة النواظر فی ترجمة معدن الجواهر، ص 128، نشر اسلامیه، تهران، چاپ اول، بی‌تا. ر.ک: «معنای عاق والدین»، سؤال 11704.
[2]. برگرفته از: «نفرین از نگاه قرآن و احادیث»، سؤال 16782.
[3]. برای اطلاع از شرایط استجابت دعا به پاسخ های «شرایط استجابت دعا»، سؤال 197 و «شرایط و راه‌های استجابت دعا»، سؤال 2145 مراجعه شود.
[4]. «عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ( علیه السلام ) قَالَ کَانَ أَبِی( علیه السلام ) یَقُولُ خَمْسُ دَعَوَاتٍ لَا یُحْجَبْنَ عَنِ الرَّبِّ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى دَعْوَةُ الْإِمَامِ الْمُقْسِطِ وَ دَعْوَةُ الْمَظْلُومِ یَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَأَنْتَقِمَنَّ لَکَ وَ لَوْ بَعْدَ حِینٍ وَ دَعْوَةُ الْوَلَدِ الصَّالِحِ لِوَالِدَیْهِ وَ دَعْوَةُ الْوَالِدِ الصَّالِحِ لِوَلَدِهِ وَ دَعْوَةُ الْمُؤْمِنِ لِأَخِیهِ بِظَهْرِ الْغَیْبِ فَیَقُولُ وَ لَکَ مِثْلُهُ»؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 2، ص 509، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، 1407ق.
[5]. خدایا! تو این فرزند را به من عطا کردى و به من بخشیدى، خدایا! بخشش خود را امروز تجدید نما! تو قادر مقتدر هستى.
[6]. ابن فهد حلی، احمد، عدة الداعی و نجاح الساعی، محقق و مصحح: موحدی قمی، احمد، ص 133، دار الکتب الإسلامی، بیروت، چاپ اول، 1407ق.
[7]. ابن طاووس، على بن موسى، إقبال الأعمال، ص 659، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ دوم، 1409ق.
[8]. «لِیَطْلُبِ الرَّجُلُ الْحَاجَةَ عِنْدَ قَبْرِ أَبِیهِ وَ أُمِّهِ بَعْدَ مَا یَدْعُو لَهُمَا»؛ ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل الرسول( صلی الله علیه و آله و سلم )، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، ص 106، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ دوم، 1404ق.
[9]. «عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ( علیه السلام ) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ( صلی الله علیه و آله و سلم ) إِیَّاکُمْ وَ دَعْوَةَ الْمَظْلُومِ فَإِنَّهَا تُرْفَعُ فَوْقَ السَّحَابِ حَتَّى یَنْظُرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیْهَا فَیَقُولَ ارْفَعُوهَا حَتَّى أَسْتَجِیبَ لَهُ وَ إِیَّاکُمْ وَ دَعْوَةَ الْوَالِدِ فَإِنَّهَا أَحَدُّ مِنَ السَّیْفِ»؛ الکافی، ج 2، ص 509.
[10]. شیخ طوسی، الأمالی، ص 280، دارالثقافة، قم، چاپ اول، 1414ق.
T