شیعه نیوز:
پرسش
یکی از اهل علم اشاره میکرد که در روایات آمده که ماه رمضان معمولاً سی روز است (نه 29 روز). آیا این مطلب درست است، و روایتِ آن چیست و در کجا آمده است؟
پاسخ اجمالی
هر سال قمری دوازده ماه است، امّا بر خلاف ماه های سال شمسی که روزهای هر ماه همیشه مشخص است، ماه های سال قمری ابتدا و انتهایش با دیدن هلال ماه فهمیده می شود و در این بخش تفاوتی بین ماه مبارک رمضان و دیگر ماه ها نیست؛ از این رو است که در روایات ما آمده: صُمْ لِلرُّؤْیَةِ وَ أَفْطِرْ لِلرُّؤْیَةِ؛ یعنی ملاک و معیار در ماه مبارک رمضان دیدن ماه برای اول ماه رمضان و دیدن ماه شوّال برای پایان ماه رمضان است نه چیز دیگر.
البته احادیثی که در ارتباط با سی روزه بودن ماه رمضان وجود دارد که برخی فقهای متقدم شیعه نیز به آن فتوا داده اند، امّا به دلیل آن که این احادیث با روایات بسیار دیگری که از ارزش سندی و اعتباری بیشتری برخوردار بوده و ماه رمضان را ماهی مانند دیگر ماه ها می داند، در تعارض است، بیشتر فقها ویژگی خاصی برای ماه رمضان از این جنبه در نظر نمی گیرند.
پاسخ تفصیلی
علم فقه نیز مانند سایر دانش ها است که برای شناخت آن نیاز به متخصّصانی است که پس از سال ها زحمت در فقه و دانش های پیش درآمد آن؛ نظیر ادبیات عرب، رجال، درایه، اصول فقه و ... کارشناسی لازم را به دست آورده باشند. از این رو نمی توان به هر روایتی، بدون توجه به دیگر آیات و روایات استناد کرد.
در همین راستا باید گفت: هر سال قمری دوازده ماه دارد،[1] امّا بر خلاف ماه های شمسی که روزهای آن همیشه مشخص است، ماه های قمری ابتدا و انتهایش تنها با دیدن ماه فهمیده می شود[2] و در این بخش تفاوتی بین ماه ها نیست،[3] از این رو است که در روایات ما آمده: صُمْ لِلرُّؤْیَةِ وَ أَفْطِرْ لِلرُّؤْیَةِ؛[4] یعنی ملاک و معیار در ماه مبارک رمضان دیدن ماه برای اول ماه رمضان و دیدن ماه شوّال برای پایان ماه رمضان است نه چیز دیگر.
اما در مورد پرسش شما، به عنوان نمونه حدیثی را در مورد سی روزه بودن رمضان از منبع اصلی آن نقل نموده، سپس به بررسی و تحلیل آن می پردازیم:
"عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ( علیه السلام ) قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى خَلَقَ الدُّنْیَا فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ ثُمَّ اخْتَزَلَهَا عَنْ أَیَّامِ السَّنَةِ وَ السَّنَةُ ثَلَاثُمِائَةٍ وَ أَرْبَعٌ وَ خَمْسُونَ یَوْماً شَعْبَانُ لَا یَتِمُ أَبَداً رَمَضَانُ لَا یَنْقُصُ وَ اللَّهِ أَبَداً وَ لَا تَکُونُ فَرِیضَةٌ نَاقِصَةً".[5]
از امام صادق نقل است که ... ماه شعبان هیچ وقت کامل نبوده و ماه رمضان نیز هیچ گاه ناقص نیست.
این حدیث، که ظاهراً از مهم ترین احادیث این باب است، در منابع دست اول ما، تنها با سلسله سند فوق در کافی نقل شده است، و کتاب های دیگر نیز از وی نقل کرده اند، امّا اشکالاتی بر این حدیث وارد است که موجب شده ما از آن دست برداشته و به آن عمل نکنیم:
الف. این حدیث در اصطلاح علم رجال، حدیث مرسلی است که نمی توان به آن عمل نمود؛ زیرا در انتهای حدیث اسم یا اسامی راویان بیان نشده، بلکه تنها با عبارت "عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ" بسنده نموده است.
در منابع دیگر نیز راوی گاهی بدون واسطه از امام صادق ( علیه السلام ) نقل می کند که مرفوعه محسوب می شود و زمانی نیز از پیش خود فتوا می دهد و به کسی استناد نمی کند.[6]
ب. رجال این حدیث ضعیف هستند که نمی توان به آن عمل نمود؛ در سلسله سندش محمد بن سنان است که مورد نکوهش قرار گرفته است، به نحوی که کسی در ضعف او تردید نمی کند. بنابر این نمی شود به این روایت عمل نمود.[7]
ج. این روایت با احادیث بسیاری که از نظر سند هم مشکلی ندارند؛ مانند برخی روایات موجود در اول این نوشتار، معارض است که در صورت تعارض این خبر واحد ضعیف مرسل کنار گذاشته شده، به احادیث دیگر عمل می شود.
علامه حلی در مورد این حدیث می فرماید: این حدیث خبر واحدی است که با قرآن و اخبار متواتر در تعارض است.[8]
بنابر این، احادیثی که در این باب وجود دارد، گرچه برخی از فقهای متقدم شیعه به آن فتوا دادند، امّا به نظر می رسد که آن احادیث با توجه به اشکالاتی که بر آن وارد است نمی تواند ملاک عمل قرار گیرد، پس ملاک و معیار در تعداد روزهای ماه مبارک رمضان –مانند ماه های دیگر- دیدن ماه برای اثبات اول ماه رمضان و دیدن ماه شوّال برای پایان ماه رمضان است نه چیز دیگر.
[1]توبه، 36، "إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنا عَشَرَ شَهْراً".
[2] بقره، 189، "یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْأَهِلَّةِ قُلْ هِیَ مَواقیتُ لِلنَّاس".
[3] مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، ج 55، ص 356، "وَ رُوِیَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقِ ( علیه السلام ) أَنَّهُ قَالَ یُصِیبُ شَهْرَ رَمَضَانَ مَا یُصِیبُ سَائِرَ الشُّهُورِ مِنَ الزِّیَادَةِ وَ النُّقْصَانِ".
[4] شیخ طوسی، تهذیبالأحکام، ج 4، ص 159، دار الکتب الإسلامیه تهران، 1365 هـ ش.
[5] کافی، ج 4، ص 78، بَابٌ نَادِرٌ ، ح 2، راستى خدا تبارک و تعالى دنیا را در شش روز آفرید و آنها را از روزهاى سال برکنار کرد، و سال سیصد و پنجاه و چهار روز شد، شعبان هرگز تمام نیست، و رمضان به خدا هرگز کم نشود.
[6] حلی، حسن بن یوسف بن مطهر، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، ج 3، ص 501، مؤسسة نشر اسلامی وابسته به جماعه مدرسین، چاپ دوم، قم، 1413 هـ ق.
[7] مفید، محمّد بن محمد بن نعمان، الرد على أصحاب العدد، جوابات أهل الموصل، ص 20، المؤتمر العالمی لألفیة الشیخ المفید(سمینار جهانی هزاره شیخ مفید)، قم، چاپ اول، 1413 هـ ق.
[8] مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، ج 3، ص 501.
T