شیعه نیوز:
پرسش
معنای موکّل ذکر چیست؟ آیا چنین مطلبی در روایات آمده است؟
پاسخ اجمالی
عنوانی با نام «موکل ذکر» در آیات و روایات وجود ندارد، اما با توجه به آموزه‌های دینی؛ هر انسانی، فرشتگانی دارد که اعمال او را ثبت می‌کنند؛ و از خود آنها نیز محافظت می‌کنند.[1] از این‌رو، شاید مقصود از «موکّل ذکر» همان فرشته یا فرشتگانی باشند که گرد ذاکران حلقه زده و واسطه رحمت خدا می‌شوند. روایات فراوانی وجود دارد که به این رفتار فرشتگان اشاره کرده است؛ مانند:
پیامبر خدا( صلی الله علیه و آله و سلم ) در سخنانی فرمود:
«فرشتگان به حلقه‌هاى ذکر عبور می‌کنند و بر بالاى سر ایشان می‌ایستند و با گریه‌هاى ایشان گریه می‌کنند و بر دعاى ایشان آمین می‌گویند. وقتى به آسمان صعود کردند خداى تعالى می‌فرماید: اى فرشتگان من! کجا بودید؟ -در حالی‌که خدا بهتر می‌داند؟!- فرشتگان پاسخ می‌دهند: اى پروردگار! ما در مجلسى از مجالس ذکر نشستیم و گروه‌هایى را دیدیم که تو را تسبیح می‌کردند، تمجید می‌نمودند، تقدیس می‌گفتند و از آتش جهنم می‌هراسیدند. خداى تعالى می‌فرماید: اى فرشتگان! من جهنّم را از ایشان دور می‌کنم و شما را به شهادت می‌گیرم که ایشان را آمرزیدم و از چیزى که ترسیدند ایمن کردم. فرشتگان گفتند: پروردگارا! در بین ایشان فلانى بود و او تو را یاد نمی‌کرد خداى تعالى می‌فرماید: او را به جهت همنشینى با آن ذاکرین بخشیدم، ذاکرین خدا کسانى نیستند که همنشین آنها شقى باشد».[2]
«هر گروهى که در محفلى با هم بنشینند و ذکر خدا بگویند، فرشتگان به گرد آنها در می‌آیند و رحمت الهى آنها را فرا می‌گیرد و آرامش بر آنان فرود می‌آید و خداوند در میان مقرّبان خود آنها را یاد می‌کند».[3]
«هر کس هنگامى که صبح خود را آغاز می‌کند، سه مرتبه بگوید: "أعوذُ بِاللهِ السَّمیعِ العَلیمِ مِنَ الشَّیطانِ الرَّجیم"(به خداى شنواى دانا پناه می‌برم از شیطانِ رانده‌شده) و سه آیه پایانى سوره حشر را بخواند، خداوند هفتاد هزار فرشته بر او می‌گمارد که تا شب بر او درود بفرستند، و اگر در آن روز بمیرد، شهید مرده است. و هر کس شب‌هنگام اینها را بگوید، همین وضع را دارد».[4]
در حدیثی آمده است: «خداوند به‌جز فرشتگان نگهبان مخلوقات، فرشتگانى دارد که در دنیا در گردشند، هنگامى که مجالس ذکر را می‌بینند، یکدیگر را آواز می‌دهند، که بشتابید به سوى مطلوب خویش، پس به اهل ذکر می‌پیوندند، و به گرد آنان در می‌آیند، و به اذکار آنها گوش می‌دهند. هان! خدا را یاد کنید، و خودتان را پند دهید».[5]
امام صادق( علیه السلام ) فرمود: «برخى از فرشتگانى که در آسمان دنیا هستند به یک و دو و سه تن [از ساکنان زمین] که فضل آل محمد را ذکر می‌کنند سرکشى کرده گویند: نمی‌بینید اینها را که با وجود کمى خود و بسیارى دشمنشان، فضل آل محمد( صلی الله علیه و آله و سلم ) را بازگو می‌کنند! سپس دسته دیگر از فرشتگان گویند: این فضل خدا است که به هرکس که خواهد می‌دهد و خدا صاحب فضل بزرگ است».[6]
همچنین در فضیلت قرائت برخی از سوره‌های قرآن نیز چنین آمده است که این سوره‌ها دارای فرشتگانی هستند؛ برای نمونه؛ پیامبر خدا( صلی الله علیه و آله و سلم ) فرمود:
«سوره انعام به یکباره بر من نازل شده و هنگام نزول، هفتاد هزار فرشته که در حال تسبیح (سبحان الله) و تمجید (الحمدلله) گفتن هستند آن‌را همراهی کردند. هرکس این سوره را بخواند این هفتاد هزار فرشته در شب و روز، به تعداد آیات سوره انعام بر او درود می‌فرستند».[7]
«هر کس سه آیه اول سوره انعام را، تا "وَ یَعْلَمُ ما تَکْسِبُونَ" بخواند، خداوند چهل هزار فرشته، موکل او می‌سازد که مثل عبادت ایشان را تا روز قیامت، برایش بنویسند...».[8]
امام باقر( علیه السلام ) فرمود: «کسى که سوره لقمان را در شب بخواند خداوند سى فرشته را بر او موکّل می‌کند تا او را آن شب تا صبح از شرّ شیطان و یارانش محافظت کنند و اگر در روز بخواند آن فرشتگان او را تا شب از شیطان و یارانش حفظ می‌کنند».[9]
[1]. «محافظت بندگان توسط فرشتگان به امر الهی»، 34817؛ «محافظت فرشتگان از انسان‌ها»، 50843.
[2]. ابن فهد حلى، احمد بن محمد، عدة الداعی و نجاح الساعی، ص 256، بی‌جا، دار الکتب الإسلامی، چاپ اول، 1407ق.
[3]. ترمذى، محمد بن عیسى، الجامع الصحیح (سنن الترمذی)، ج 5، ص 289، قاهره، دار الحدیث، چاپ اول، 1419ق.
[4]. ابن حنبل، احمد بن محمد، مسند أحمد بن حنبل، ج 33، ص 421، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ اول، 1416ق.
[5]. غزالى، محمد بن محمد، إحیاء علوم الدین، ج 1، ص 58، بی‌جا، دار الکتاب العربی، چاپ اول، بی‌تا.
[6]. کلینى، محمد بن یعقوب، کافی، ج 2، ص 187، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
[7]. طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، ج 4، ص 421، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش؛ ثعلبى نیشابورى، ابو اسحاق احمد بن ابراهیم، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، ج 4، ص 131، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول، 1422ق.
[8]. مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 4، ص 421؛ الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، ج 4، ص 131.
[9]. صدوق، محمد بن على، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص 110، قم، دار الشریف الرضی للنشر، چاپ دوم، 1406ق.
آیات مرتبط
سوره البقرة (114) : وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ مَنَعَ مَسَاجِدَ اللَّهِ أَنْ يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ وَسَعَىٰ فِي خَرَابِهَا ۚ أُولَٰئِكَ مَا كَانَ لَهُمْ أَنْ يَدْخُلُوهَا إِلَّا خَائِفِينَ ۚ لَهُمْ فِي الدُّنْيَا خِزْيٌ وَلَهُمْ فِي الْآخِرَةِ عَذَابٌ عَظِيمٌ
سوره البقرة (152) : فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ وَاشْكُرُوا لِي وَلَا تَكْفُرُونِ
سوره البقرة (198) : لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَبْتَغُوا فَضْلًا مِنْ رَبِّكُمْ ۚ فَإِذَا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفَاتٍ فَاذْكُرُوا اللَّهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ ۖ وَاذْكُرُوهُ كَمَا هَدَاكُمْ وَإِنْ كُنْتُمْ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنَ الضَّالِّينَ
سوره البقرة (200) : فَإِذَا قَضَيْتُمْ مَنَاسِكَكُمْ فَاذْكُرُوا اللَّهَ كَذِكْرِكُمْ آبَاءَكُمْ أَوْ أَشَدَّ ذِكْرًا ۗ فَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَقُولُ رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا وَمَا لَهُ فِي الْآخِرَةِ مِنْ خَلَاقٍ
سوره البقرة (203) : وَاذْكُرُوا اللَّهَ فِي أَيَّامٍ مَعْدُودَاتٍ ۚ فَمَنْ تَعَجَّلَ فِي يَوْمَيْنِ فَلَا إِثْمَ عَلَيْهِ وَمَنْ تَأَخَّرَ فَلَا إِثْمَ عَلَيْهِ ۚ لِمَنِ اتَّقَىٰ ۗ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّكُمْ إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ
T