آیا روایت «أفضل الأعمال أحمزها»، از لحاظ سند صحیح است و آیا با روایتی که توصیه به انتخاب گزینه آسان را در عبادات می‌کند، ناهمخوان نیست؟!

شیعه نیوز:
پرسش
​آیا روایت «أفضل الأعمال أحمزها»، صحیح است و با روایت امام محمد باقر( علیه السلام ) «... لَا یَعْرِضُ لِی بَابَانِ کِلَاهُمَا حَلَالٌ إِلَّا أَخَذْتُ بِالْیَسِیرِ وَ ذَلِکَ أَنَّ اللَّهَ یَسِیرٌ وَ یُحِبُّ الْیَسِیرَ وَ یُعْطِی عَلَى الْیَسِیرِ مَا لَا یُعْطِی عَلَى الْعُنْفِ»، در تعارض نیست؟
پاسخ اجمالی
روایت مشهور «أَفْضَلُ‏ الْأَعْمَالِ‏ أَحْمَزُهَا»،[1](برترین کارها، دشوارترین آنها است)، روایتی مرسل بود است و سندی برای آن ذکر نشده، اما به دلیل شهرت در دوره‌های مختلف و روایات دیگری که از لحاظ محتوا کاملاً مشابه‌اند، مورد پذیرش است.[2] روایاتی مانند «خیر الأعمال‏ أحمزها»[3] و یا «أَفْضَلُ‏ الْأَعْمَالِ مَا أَکْرَهْتَ‏ نَفْسَکَ عَلَیْه‏».[4]
به هر حال از لحاظ محتوا باید گفت؛ این روایت، نسبی است و شامل موارد خاص می‌شود، مانند موردی که دو عبادت - حتی از یک‌جنس - در شرایط مختلفی باشند که سختی یکی بیشتر باشد، طبیعی است که پاداش بیشتری نیز برای آن در نظر گرفته شود؛ نظیر روزه و حج در گرمای تابستان و سرمای زمستان[5] که با وجود انجام کامل عبادت توسط مکلفان در هر دو حالت، اما حج و روزه‌ای که در شرایط دشوارتر انجام شده، پاداش بیشتری خواهد داشت.
با این وجود، چنین روایاتی بدان معنا نیست که لزوماً باید عبادات را برای خودمان دشوار کنیم، تا از پاداش بیشتری برخوردار شویم. این روایت بیشتر ناظر به مواردی است که دشواری کار، به اختیار انسان نباشد. به عبارت دیگر؛ این‌گونه نیست که اگر دو راه آسان و دشوار - اما با بازدهی کاملاً مساوی - وجود داشته باشد، لزوماً باید کار دشوار را انتخاب کنیم.
روایتی از امام باقر( علیه السلام ) نیز گویای همین مطلب است: «... اگر دو انتخاب برایم وجود داشته باشم که هر دو حلال، اما یکی دشوار و دیگری آسان باشد، گزینه آسان را انتخاب خواهم کرد؛ زیرا خدا آسان‌گیر بوده و کارهای آسان را دوست داشته و (گاه) پاداش‌هایی به کار آسان می‌دهد که به کار دشوار نمی‌دهد. [6]
اگرچه برخی توجیهات برای این روایت مطرح شده است،[7] اما می‌توان گفت که وجه جمع میان آن و روایتی که کار دشوار را دارای پاداش بیشتر می‌داند آن است که در شرایطی که انتخاب کار دشوار - مانند انتخاب روزه در ماه معتدل - به اختیار انسان نبوده و یا آن‌که کار دشوار، بازدهی بیشتری داشته باشد، پاداش آن نیز طبیعتاً بیشتر خواهد بود، اما اگر بازدهی کاملاً مساوی بود، یا کار دشوار دارای بازدهی کمتری باشد و انتخاب چنین روشی، فایده‌ای جز تحمّل مشقّت بیشتر نداشته باشد، نباید منتظر ثواب بیشتر بود.
به عنوان نمونه، اگر یک فرد ثروت‌مند، به سادگی بتواند تمام هزینه تعمیر ضروری منزل شخص فقیری را پرداخت نماید و خود به کناری بنشیند، اما او دست به بیل و کلنگ برده و با دشواری بسیار، تنها بخش کوچکی از کار را انجام دهد، نمی‌توان گفت که انتخاب دوم چون با دشواری بیشتری همراه بوده پاداش بیشتری دارد، و یا آن‌که اگر دو مسیر - یکی کوتاه و دیگری طولانی - برای رفتن به عیادت بیماری وجود داشته باشد و هیچ وجه تمایزی نیز در آن دو مسیر وجود نداشته و به عبارتی هر دو بازدهی یکسانی داشته باشد،‌ ترجیحی در انتخاب مسیر دشوارتر نخواهد بود.
[1]. زمخشرى، محمود بن عمر، أساس البلاغة، ص 141، بیروت، دار صادر، چاپ اول، 1979م؛ شیخ بهایی، مفتاح الفلاح فی عمل الیوم و اللیلة، ص 45، بیروت، نشر دار الأضواء، بی‌تا.
[2]. «برترین اعمال از نگاه روایات»، 85761؛ «برترین اعمال از نگاه روایات»، 5210؛ «پیاده‌‌روی از نگاه روایات»، 33760؛ «مقایسه وضو و غسل»، 39719.
[3]. عاملی، ابو جعفر محمد بن حسن، استقصاء الاعتبار فی شرح الاستبصار، ج 4، ص 17 و 160، قم، مؤسسه آل البیت( علیه السلام )، چاپ اول، 1419ق.
[4]. شریف الرضى، محمد بن حسین، نهج البلاغه، محقق، مصحح، صبحی صالح، ص 511، قم، هجرت‏، چاپ اول، 1414ق‏.
[5]. مفتاح الفلاح فی عمل الیوم و اللیلة، ص 45؛ مجلسی، محمد باقر، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، محقق، مصحح، رسولی، سید هاشم، ج 7، ص 105، ‌تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1404ق.
[6]. شیخ طوسی، محمد بن الحسن، تهذیب الأحکام، ج 5، ص 52، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407 ق.
[7]. ر. ک: مجلسی، محمد باقر، ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، محقق، مصحح، رجائی‌، مهدی، ج ‏7، ص 286 – 287، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، قم، چاپ اول، 1406ق.

T