آیا پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) با ابولهب صله رحم داشت؟

شیعه نیوز:
پرسش
آیا پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) «با ابولهب» هم سنت صله رحم را بجا آوردند؟
پاسخ اجمالی

صله رحم یعنی عملی که موجب ارتباط با خویشاوندان است . اهمیت آن از نظر اسلام به حدی است که از قطع رحم با خویشاوندان کافر نیز نهی کرده است . البته اگر خویشاوندان کافر معاند و در صدد ضربه زدن به اسلام باشند اسلام صله رحم با آنان را اجازه نداده است. از این جهت سوره تبت در حق ابی لهب و همسر او نازل شد و پیامبر با او قطع رابطه کرد.

پاسخ تفصیلی

صله به معنی اتصال و ارتباط و مراد از رحم، خویشاوندان و نزدیکان است. صله رحم یعنی عملی که موجب ارتباط با خویشاوندان است.

در اسلام صله رحم از اهمیت خاصی برخوردار است. امام صادق علیه السلام[1] در پاسخ شخصی که به امام عرض کرد: برخی از خویشاوندانم دین و مرام دیگری غیر از فکر و مرام من دارند، آیا آنان بر من حقی دارند؟ حضرت فرمودند آری حق قرابت و خویشاوندی را چیزی قطع نمی‌کند. اگر با تو همفکر و هم عقیده باشند که دو حق بر تو دارند یکی حق خویشاوندی، دوم حق اسلام و مسلمانی.

در روایات دیگری فرموده‌اند: شما با نزدیکانتان صلح رحم یا همان نیکی بکنید ولو آن‌ها با شما قطع رابطه کرده باشند شما قطع رابطه نکنید. حضرت علی علیه السلام می‌فرمایند: با خویشاوندانتان پیوند برقرار کنید اگر چه آنها با شما قطع رابطه کنند.[2] امّا سؤال این است که آیا اسلام در رابطه با خویشاوندان کافر و مشرکی که معاند اسلام و ستیزه‌جو هستند نیز سفارش به صله رحم کرده است؟

مثلاً آیا پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) با ابولهب عموی خود که متأسفانه مشرک و در شرک خود بسیار لجوج بود و دشمنی ها، جنایت‌ها و ظلم های او در حق پیامبر و سایر مسلمین غیر قابل انکار است. صله رحم را بجا می‌آورده یا نه؟

به دو دلیل باید بگویم خیر.

1-خداوند می‌فرمایند: پیامبر و گرویدگان به او نباید برای مشرکان هرچند خویشاوندان آنها باشند از خدا آمرزش طلبند بعد از اینکه آنها را از اهل دوزخ یافتند.[3]

بدیهی است که آمرزش خواستن استغفار کردن دعا کردن جزء محدوده صله رحم حساب می‌شود.

در روایات برای صله رحم حداقل هایی معین کرده‌اند مثل سلام کردن[4] یا نوشانیدن یک شربت آب[5] یعنی با سلام کردن به آنان ویا نوشانیدن یک جرعه آب به آنان صله رحم محقق می شود. همچنین در روایاتی داریم که اگر دسترسی به نزدیکان خود ندارید با دعای خیر و استغفار در حق آنان ‌ها با آنان صله رحم کنید. در حالی که از آیه شریفه استفاده می شود که پیامبر برای مشرکین مثل ابولهب بعد از اینکه برای پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) مشخص شد که او اهل هدایت نیست و معاند است نباید استغفار کند.

2-قرآن می‌فرماید: «و استغفار ابراهیم براى پدرش [عمویش آزر]، فقط بخاطر وعده‏اى بود که به او داده بود (تا وى را بسوى ایمان جذب کند) امّا هنگامى که براى او روشن شد که وى دشمن خداست، از او بیزارى جست به یقین، ابراهیم مهربان و بردبار بود.»[6]

در این آیه بیان شده است که ابراهیم برای عمویش استغفار کرد و یکی از موارد صله رحم را عمل کرد ولی بعد از اینکه متوجه شد. او دشمن خداست از او بیزاری جست و با او قطع رحم کرد.

وقتی نبی مکرم اسلام ( صلی الله علیه و آله و سلم ) در سال سوم بعثت دعوت خود برای نزدیکان خود مطرح کرد ابو لهب به دشمنی با او برخاست اما پیامبر در آن زمان از او تبری نجست. در مراحل بعدی که ابولهب دشمنی خود را تشدید و آشکار کرد کند و به ستیز با او و پیام او برخاست و بعد این که سوره تبت در شأن ابولهب و همسرش نازل شد پیامبر با او قطع رحم کرد.

3- امام سجاد(علیه السلام) در صلوات بر حضرت رسول( صلی الله علیه و آله و سلم ) اینطور می‌فرماید: " و در راه دعوت به سوی تو با نزدیکان خود دشمنی کرد * و در راه خشنودی تو، با قبیله‌اش جنگ کرد * و برای زنده کردن دین تو از نزدیکان خود دور شد * و نزدیکانش، را که تو را انکار کردند از خود دور ساخت * و بیگانگان را که دین تو را پذیرفتند به خود نزدیک گردانید * و برای تو با دورترین مردم دوستی کرد * و با نزدیک‌ترین مردم دشمنی کرد*."[7]

مرحوم سید علی خان در شرح صحیفه می‌فرماید: قطع کرد رحمش را قطعاً و از آن‌ها دور شد و عاقشان کرد و به عبارت بهتر کَنْد الفتش را با آن‌ها و ترک کرد بِرّ و نیکی را با آن‌ها.... عمل رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم ) با قوم و عشیره‌شان از قریش و بنی مطلب و بنی هاشم اینطور بود که آن‌هایی که با او جنگیدند و او را دروغگو دانستند و خواستند که نور خدا را خاموش کنند، جنگید و جمع کثیری از آن‌ها را در بدر و أحد کُشت و اسیر گرفت وبه خاطر خداوند به آن‌ها رأفت و عطوفت نکرد .[8] شکی نیست که ابولهب هم یکی از این افراد بود. بنابراین نتیجه می‌گیریم که اسلام با کافر و مشرک معاند هیچ رابطه ندارد حتی اگر از نزدیکان باشند.

[1]. ری‌شهری / محمد مهدی / میزان الحکمة / ج 4 / ص 83.

[2]. صلوا ارحامکم وأن قطعوکم / وسائل / ج 11 / ص 175.

[3]. توبه 113 / «ما کانَ لِلنَّبِیِّ وَ الَّذینَ آمَنُوا أَنْ یَسْتَغْفِرُوا لِلْمُشْرِکینَ وَ لَوْ کانُوا أُولی قُرْبى مِنْ بَعْدِ ما تَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُمْ أَصْحابُ الْجَحیمِ» ر.ک. / طباطبائی / محمد حسین / المیزان / ج 9 و 10 / ص 282 / منشورات ذوی القربی / بی‌جا / بی‌تا.

[4]. حضرت رسول( صلی الله علیه و آله و سلم ) می‌فرمایند: صلوا أرحامکم فی الدنیا ولو با السلام / بحار الانوار / ج 71 / ص 104.

[5]. امام صادق علیه السلام: صل رحمک ولو بشربة من ماء / بحار الانوار / ج 74 / ص 117.

[6]. توبه 114 / «وَ ما کانَ اسْتِغْفارُ إِبْراهیمَ ِلأَبیهِ إِلاّ عَنْ مَوْعِدَةٍ وَعَدَها إِیّاهُ فَلَمّا تَبَیَّنَ لَهُ أَنَّهُ عَدُوُّ لِلّهِ تَبَرَّأَ مِنْهُ إِنَّ إِبْراهیمَ َلأَوّاهٌ حَلیمٌ» / ممتحنه 4 / «قَدْ کانَتْ لَکُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فی إِبْراهیمَ وَ الَّذینَ مَعَهُ إِذْ قالُوا لِقَوْمِهِمْ إِنّا بُرَآؤُا مِنْکُمْ وَ مِمّا تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللّهِ کَفَرْنا بِکُمْ وَ بَدا بَیْنَنا وَ بَیْنَکُمُ الْعَداوَةُ وَ الْبَغْضاءُ أَبَدًا حَتّى تُؤْمِنُوا بِاللّهِ وَحْدَهُ إِلاّ قَوْلَ إِبْراهیمَ ِلأَبیهِ َلأَسْتَغْفِرَنَّ لَکَ وَ ما أَمْلِکُ لَکَ مِنَ اللّهِ مِنْ شَیْ‏ءٍ رَبَّنا عَلَیْکَ تَوَکَّلْنا وَ إِلَیْکَ أَنَبْنا وَ إِلَیْکَ الْمَصیرُ».

[7]. صحیفه سجادیه علیه السلام / ص 48 / ترجمه مهندس یاسر عرب / چاپ اول 1380 / انتشارات گلی / و کاشف فی الدعاء الیک حامّتَهُ * وحارب فی رضاک أسْرَتَهُ * وقطع فی احیاء دینک رِحَمَهُ * وأقصی الادْنینَ علی جُحودهم * وقَرَّبَ الاقصین علی استجابتهم لک * و والی فیک الابعدین * وعادی فیک الاقربین *.

[8]. حسینی مدنی شیرازی / سید علی خان / ریاض السالکین / ج 1 / صص 465 و 466 / چاپ 6 / اجماعة المدرسین.