خلاصه‌ای از زندگی‌نامه امام مهدی( عجه الله تعالی فرجهم الشریف) ارائه نمایید؟

شیعه نیوز:
پاسخ اجمالی
امام مهدی( عجه الله تعالی فرجهم الشریف) در سال 255 قمری در سامراء متولد شد. نام پدر آن‌حضرت، امام حسن عسکری( علیه السلام ) و نام مادرش نرجس، یا حکیمه(دختر یشوعا، پسر قیصر روم که مادرش از اولاد حواریّون و نسبش به شمعون وصیّ حضرت عیسی می‌رسد) بود.[1]
منابع تاریخی و روایی تصریح دارند که امام عسکری( علیه السلام ) فقط یک فرزند داشت که نامش مهدی( عجه الله تعالی فرجهم الشریف) است.[2]
شیخ مفید در این‌باره می‌نویسد: امام پس از حضرت عسکری، فرزندش امام زمان( عجه الله تعالی فرجهم الشریف) است که نام و کنیه‌اش مساوى با نام و کنیه رسول خدا( صلی الله علیه و آله و سلم ) بوده، پدرش به غیر از او در باطن و ظاهر فرزندى نداشت.‏[3]
ادله تاریخی و روایی ولادت و حیات حضرت مهدی( عجه الله تعالی فرجهم الشریف) فراوان است؛ برای نمونه، به چند سند تاریخی اشاره می‌شود:
1. گروهی از دانشمندان نامدار اهل سنت؛ مهدی( عجه الله تعالی فرجهم الشریف) را از اولاد فاطمه(س) می‌دانند که در پس پرده غیبت زندگی می‌کند و روزی به امر خداوند ظهور خواهد کرد.[4]
2. امام عسکری( علیه السلام ) قبل از ولادت امام مهدی( عجه الله تعالی فرجهم الشریف) از ولادت فرزندش خبر داده بود،‌ از جمله به عمه‌اش «حکیمه خاتون» فرمود: «در شب پانزدهم شعبان فرزندم مهدی از نرگس خاتون متولد می‌شود».[5]
ابراهیم بن ادریس می‌گوید: امام عسکری( علیه السلام ) گوسفندی را برای من فرستاد و فرمود: «این ‌را به جهت ولادت فرزندم "مهدی" عقیقه کن، خودت و خانواده‌ات بخورید».[6]
3. امام عسکری( علیه السلام ) افزون بر این‌که قبل از ولادت امام مهدی به آن بشارت داده و بعد از تولد نیز خبر آن را به برخی خواص گفت، برای افزایش ایمان و اطمینان شیعیان، فرزندش امام مهدی را به تعدادی نشان داد؛ احمد بن اسحاق می‌گوید: امام عسکری( علیه السلام )، کودک سه ساله‌ای را به من نشان داد و فرمود: «ای احمد! اگر تو نزد خدا و پیشوایان گرامی نبودی، فرزندم را نشانت نمی‌دادم. بدان! این کودک هم‌نام و هم‌کنیه رسول خدا است و همان کسی است که زمین را پر از عدل و داد خواهد کرد».[7]
4. از جمله دلایل ولادت و وجود حضرت( عجه الله تعالی فرجهم الشریف)، گواهی نواب اربعه است که بزرگان شیعه به دلیل تأیید و توثیقشان از طرف ائمه قبلی، به آنان اعتماد کامل داشتند.[8]
چهره ظاهری امام زمان( عجه الله تعالی فرجهم الشریف)
امام زمان( عجه الله تعالی فرجهم الشریف) بعد از شهادت پدرشان هنگامی که برای نماز بر پیکر پاک پدر حاضر شدند، مردم حضرتشان را دیدند ‌که طفلی گندم‌گون، با موهای مجعد و دندان‌های فاصله‌دار بودند.[9]
در مورد قیافه و شکل و شمایل ظاهری حضرت به طور کلی دو دسته روایت وجود دارد:
الف) روایاتی که مطلق است و سن را بیان نمی‌کنند و فقط جوان بودن حضرت را متذکر می‌شود؛
ب) روایاتی که علاوه بر تأکید بر جوانی، سن و سال را هم مشخص می‌کند.
لازم است در مورد سن و چهره ظاهری حضرت، نکاتی چند را متذکر شویم:
می‌دانیم که سن حضرت بیش از هزار سال است و روایاتی که سن ایشان را بین 30 تا 40 سال بیان کرده، منظور این است که در زمان ظهور چهره و سیمای نورانی حضرت در این سن است و اختلاف سن در این موضوع موجب تضاد نمی‌شود؛ زیرا این اعداد نشانگر سن انسان کامل و جوان است.[10]
امام زمان( عجه الله تعالی فرجهم الشریف)، ازدواج و فرزند
زندگانى شخصى حضرت مهدى( عجه الله تعالی فرجهم الشریف) از جمله مسائلى است که نمی‌توان در آن به سادگى به علم و یقین رسید. با این وجود، در اینکه آیا امام زمان( عجه الله تعالی فرجهم الشریف) زن و فرزند دارد، سه احتمال وجود دارد:
1. امام( عجه الله تعالی فرجهم الشریف) اساساً ازدواج نکرده است.
2. ازدواج کرده اما فرزند ندارد.
3. آن‌حضرت ازدواج کرده و فرزند هم دارد.
داشتن همسر و فرزند اگر چه محتمل است و غیبت آن‌حضرت این لازمه را در پى ندارد که حتماً باید سنت الهى ازدواج ترک گردد، اما در روایات نمی‌توان به دلیل قانع کننده‌اى در این باب برخورد کرد. شاید بتوان گفت: همان‌طور که تقدیر الهى بر این تعلق گرفته که وجود نازنین آن‌حضرت در پس پرده غیبت باشد، بر این هم تعلق گرفته که به جهت مصالحى این مسئله در پرده ابهام باشد.[11]
خوراک و پوشاک امام زمان( عجه الله تعالی فرجهم الشریف)
امام مهدی مانند دیگران زندگى می‌کند و از زندگى معمولى و عادى برخوردار است. و آنچه در روایات به چشم می‌خورد این است که آن‌حضرت از غذا و لباس به حداقل اکتفا می‌نماید.[12]
امام زمان( عجه الله تعالی فرجهم الشریف) و مکان زندگى
در زمینه محل زندگی امام عصر با سه دسته روایت مواجه هستیم:
دسته اوّل از روایات که محل خاصى را براى سکونت آن‌حضرت معرفى نمی‌کنند. اگر چه بعضى از روایات این دسته، جایگاه آن‌حضرت را بیابان‌ها و کوه‌ها می‌دانند.
دسته دوم، زندگى به صورت ناشناس در بین مردم را طرح می‌کنند.
دسته سوم از منطقه خاصى؛ مثل «مدینه» یا کوه «رضوى» در مدینه و یا «مکه» و «ذى طوى» در پیرامون آن، نام می‌برند.
در این‌باره باید گفت: این دسته از روایات هیچ‌گونه تنافى با هم ندارند؛ زیرا زندگى آن‌حضرت به شیوه عادى و معمولى است. چه مانعى وجود دارد که در بیشتر اوقات به صورت ناشناس در مدینه یا مکه باشد و در مواردی از مردم دورى گزیده و در کوه‏ها و بیابان‏ها به سر برد.[13]
فلسفه غیبت امام مهدی( عجه الله تعالی فرجهم الشریف)
منظور از غیبت امام دوازدهم( عجه الله تعالی فرجهم الشریف) پنهان شدن آن‌حضرت در غار و زندگی دور از مردم نیست، بلکه آن‌حضرت در بین مردم زندگی و رفت و آمد می‌کنند، و مانند دیگر افراد جامعه، یک زندگى عادى دارند، حضرت مردم را می‌بینند و آنها را می‌شناسند مردم نیز حضرت را می‌بینند، اما ایشان را نمی‌شناسند و نمی‌دانند که ایشان همان حضرت مهدی موعود( عجه الله تعالی فرجهم الشریف) هستند تا وقتی که زمان ظهور فرا برسد و ایشان خود را به عنوان امام و پیشواى شیعیان جهان، به مردم معرّفى خواهند کرد؛ زیرا امر غیبت و ظهور حضرت مهدی به اراده و فرمان الهی است و هر گاه خدای تعالی اراده فرماید واقع خواهد شد.
غیبت امام علاوه بر حفظ جان امام مهدی( عجه الله تعالی فرجهم الشریف) علت‌ها و حکمت‌های دیگری نیز دارد از جمله:
1. ایجاد زمینه اجرای احکام الهی در جامعه،
2. امیدبخشیدن به مؤمنان و منتظران،
3. تربیت و خودسازى؛ در روایات زیادی بیان شده است که امام زمان( عجه الله تعالی فرجهم الشریف) در دوران غیبت به‌طور مداوم مراقب حال پیروان خویش است.
4. پاسدارى آیین خدا در جلو گیری از آمیختن آن با سلیقه‌ها و افکار شخصى،
5. امام زمان( عجه الله تعالی فرجهم الشریف) در زمان غیبت مانند خورشید پشت ابر است که مردم از برکات و هدایت‌های پنهان و آشکار امام زمان( عجه الله تعالی فرجهم الشریف) بهره‌مند هستند.[14]
نواب اربعه
در عصر غیبت صغری، نوّاب اربعه که چهار نفر از بهترین و شایسته‌ترین یاران و اصحاب امام هادی( علیه السلام ) و امام حسن عسکری( علیه السلام ) و امام مهدی( علیه السلام ) بودند یکی پس از دیگری برای واسطه‌شدن بین مردم و امام غایب‌شان از طرف امام مهدی( علیه السلام ) برگزیده شدند، اگرچه در طول تاریخ مدعیان نیابت و نمایندگی از جانب حضرت مهدی( عجه الله تعالی فرجهم الشریف) زیاد بوده‌اند، اما عدالت، تقوا، کرامات و لیاقت و کاردانی و نیز تعابیر ارزشمند موجود در کلام دیگر امامان درباره این چهار نفر هیچ‌گونه ابهام و شک و تردیدی را برای افراد جویای حقیقت باقی نمی‌گذارد، و فرق بین آنان و مدعیان دروغین مانند آفتاب روشن خواهد گشت.
این چهار نفر عبارت بودند از: عثمان بن سعید عمری، محمد بن عثمان عمری، حسین بن روح نوبختی، و علی بن محمد سمری.
آنچه نیابت نواب اربعه را اثبات و آنان را از مدعیان کاذب تمییز می‌دهد تأیید و توثیق آنان از طرف امام معصوم( علیه السلام )، گزارش این نیابت در منابع معتبر و هم‌چنین صدور کرامات زیادی از طرف آنان است که موجب گشته تا به راست‌گویی آنان اطمینان حاصل شود و تا امروز نیز کسی نتوانسته است خلاف آن‌را ثابت کند.[15]
وظیفه نواب اربعه در زمان غیبت
وظیفه «نایب» انجام همه کارهایی است که بر عهده «منوب عنه» است، مگر آن مواردی را که منوب عنه استثنا کرده است.
نواب اربعه جانشینان خاص امام زمان( عجه الله تعالی فرجهم الشریف)، در عصر غیبت صغری از هر نظر مورد اعتماد آن‌حضرت بوده، و هر آنچه را که وظیفه امام زمان( عجه الله تعالی فرجهم الشریف) بود، اما به واسطه غیبت مصلحت نبود که به صورت مستقیم خود انجام دهند، از طریق نواب اربعه انجام می‌شد؛ مانند هدایت و سرپرستی شیعیان، ایجاد ارتباط بین امام( علیه السلام ) و شیعیان و رساندن پیام‌های امام به آنان، پاسخ‌گویی به سؤال‌ها و شبهه‌های فرهنگی و دینی آنان، اداره مسائل مالی دستگاه شیعه، حفظ وحدت، ایجاد دل گرمی برای شیعیان، قضاوت در اختلافات آنان و به طور کلی انجام وظایف امامت در تمام امور دین و دنیا.
عوامل ظهور امام زمان( عجه الله تعالی فرجهم الشریف)
عوامل ظهور به چیزهایی گفته می‌شود که زمینه ظهور امام زمان( عجه الله تعالی فرجهم الشریف) را فراهم می‌کند، و از علل ظهور آن‌حضرت محسوب می‌گردند.
در این‌باره باید گفت؛ هر چند عامل اصلی ظهور امام زمان «اراده الهی» است، ولی آنچه که انسان‌ها به عنوان زمینه‌سازی ظهور، می‌توانند انجام دهند، از بین بردن موانعی است که موجب غیبت آن‌حضرت شده و نیز ایجاد آمادگی در خود است. این آمادگی نیز با انجام وظایف و تکالیفی که بر عهده آنها است به‌ویژه تکالیف زمان غیبت؛ مثل: انتظار فرج، دعا، صبر، خودسازی، رشد فکری، اجتماعی به دست می‌آید. البته این آمادگی باید متناسب با پذیرش حکومت جهانی باشد؛ یعنی عمومیت داشته و گسترده باشد و افکار عمومی برای تأیید و پشتیبانی ایشان مهیا باشند.[16]
تعداد یاران امام زمان( عجه الله تعالی فرجهم الشریف) هنگام ظهور
در منابع اسلامی، آمارهای گوناگونی از یاران امام مهدی( عجه الله تعالی فرجهم الشریف) ارائه شده است که ممکن است برخی از آنها ناظر به گروه خاصی از این یاوران باشد، اما امروزه روایات 313 نفر از شهرت بیشتری برخوردار است. این افراد متعلق به منطقه جغرافیایی خاصی نیستند. البته این آمار تمام پیروان حضرتشان نبوده، بلکه تنها شامل افرادی است که حضرت با کمک آنان حرکتش را آغاز کرده و به نوعی از فرماندهان و مدیران برتر حکومت مهدوی می‌باشند.
در ضمن، روایاتی وجود دارد که بر اساس آنها، شماری از بانوان نیز در جرگه یاوران خاص حضرت مهدی( عجه الله تعالی فرجهم الشریف) بوده و در این قیام، حضوری فعال دارند.[17]
خصوصیات و ویژگی‌های یاران امام زمان( عجه الله تعالی فرجهم الشریف)
سربازان و یاران امام مهدی( عجه الله تعالی فرجهم الشریف) در مرحله نخست؛ مانند دیگر مؤمنان پارسا، دارای ایمان و عمل صالح می‌باشند. آنان علاوه بر این خصوصیت، اما دارای امتیازات و ویژگی‌های خاصی هستند که آنها را از مؤمنان دیگر برجسته می‌سازد، آن‌گونه که امام عـلی( علیه السلام ) فرمود نـه از نسل‌های گذشته کسی از آنان پیشی گرفته و نه از آیندگان کسی به مقام والای آنها می‌رسد: «لَمْ یَسْبِقْهُمُ الاْوَّلُونَ وَ لا یُدْرِکُهُمُ الآخِرُونَ».[18]
امام صادق( علیه السلام ) در روایتی ویژگی‌های کلی و برنامه‌های کسانی را که می‌خواهند از یاران امام زمان( عجه الله تعالی فرجهم الشریف) باشند، چنین بیان کرده‌اند: «ثُمَّ قَالَ مَنْ سَرَّهُ أَنْ یکُونَ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ فَلْینْتَظِرْ وَ لْیعْمَلْ بِالْوَرَعِ وَ مَحَاسِنِ الْأَخْلَاقِ»؛[19] هرکس خوشحال می‌شود و دوست دارد که در شمارِ یاران حضرت مهدی( عجه الله تعالی فرجهم الشریف) باشد، باید سه ویژگی داشته باشد:
1. منتظر بودن: انتظار فرج ویژگی نخست یاران امام مهدی( عجه الله تعالی فرجهم الشریف) است. البته انتظار به معنای حقیقی آن.
2. با ورع بودن: دومین ویژگی یاران امام زمان( عجه الله تعالی فرجهم الشریف) تهذیب نفس و خودسازی است. دوری از گناه، تقوا و دوری از مکروهات و شبهات.
3. داشتن اخلاق نیکو: اخلاق نیکو و کریمانه از دیگر ویژگی‌های یاران و سربازان امام زمان است.
این صفاتی که فطرت، به خوبی آنها شهادت می‌دهد و امامان معصوم( علیه السلام ) از آنها مدح و تمجید کرده‌اند، باید در سربازان امام عصر( عجه الله تعالی فرجهم الشریف) وجود داشته باشد.
از روایات فوق و مجموع دیگر روایات، برداشت می‌شود که ویژگی‌هایی که گفته شد، از اصول اولیه‌ای است که یاران امام زمان( عجه الله تعالی فرجهم الشریف) باید از آن برخوردار باشند، اما در روایات پراکنده دیگر، گاه به ویژگی‌ها ظاهری و صفات خاصی برخورد می‌کنیم که ممکن است ناظر به برخی یاران حضرتشان باشد: مانند جوان بودن، یک رنگ و یک لباس بودن، نیرومند بودن.[20]
روز ظهور امام زمان( عجه الله تعالی فرجهم الشریف)
ظهور امام زمان( عجه الله تعالی فرجهم الشریف) و علائم قطعی و غیر قطعی آن، از مباحثی است که روایات و گفتارهای زیادی پیرامون آن وجود دارد. طبیعی است که در مورد برخی از آنها نمی‌توان به صورت قطعی نظر داد. یکی از این مباحث، روز وقوع ظهور می‌باشد که روایات و همچنین اعتقادات پیرامون آن مختلف است؛ برخی روایات، جمعه و روایات دیگری شنبه را روز ظهور می‌دانند. البته ظهور در جمعه از شهرت بیشتری میان مردم برخوردار است، ولی با این‌حال، روایات پیرامون روز شنبه نیز وجود دارد و به لحاظ سندی و دلالی اگر از روایات روز جمعه قوی‌تر نباشند، ضعیف‌تر نیستند.[21]
ظهور صغری
ظهور صغری اصطلاحی است که در مقابل غیبت صغری مطرح شده و منظور از آن، این است که هم‌چنان‌که امام زمان( عجه الله تعالی فرجهم الشریف) قبل از غیبت کبری دارای غیبت صغری بودند، در مورد ظهور هم قبل از ظهور کبری که ظهوری جهانی است دارای ظهور صغری هستند که در آن برخی مقدمات ظهور کبری فراهم می‌شود. البته، چنین اصطلاحی، منشأ روایی ندارد.[22]
مدت حکومت امام زمان
پیرامون این موضوع دست کم، دو دسته روایات وجود دارد که در ظاهر با هم اختلاف دارند.
1. روایات دسته اوّل بیشتر از منابع اهل سنت نقل شده است،[23] و بر اساس آن مدّت حکومت حضرت متفاوت (بیست، سی و چهل سال) گزارش شده است.
2. دسته دوم فقط از منابع شیعی نقل شده است و بر اساس آن مدّت حکومت حضرت را هفتاد سال گزارش کرده‌‌اند.[24]
مسجد جمکران
مسجدهایی چون مسجد سهله و مسجد جمکران مزین به نام بابرکت آن حضرت است. [25] یکی از مکان‌های مقدس و منتسب به امام زمان( عجه الله تعالی فرجهم الشریف) مسجد مقدس جمکران است که در شهر قم قرار دارد. این مسجد بیش از یک هزار سال پیش به فرمان آن‌حضرت( عجه الله تعالی فرجهم الشریف) تأسیس گردید و گزارش شده که این فرمان در بیداری فردی بوده که اقدام به بنای مسجد کرده است و نه آنکه او خواب‌نما شده باشد. این مسجد جلوه‌گاه عنایات و کرامات امام زمان و میعادگاه منتظران و شیفتگان قائم آل محمد( صلی الله علیه و آله و سلم ) است.[26]
آخر الزمان
آخر الزمان دوره پایانی دنیا و مرتبط با بعثت پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) و ظهور منجی موعود است.
در مورد تاریخ این دوران نظریات مختلفی مطرح می‌شود، ولی به طور کلی می‌توان آن‌را به قسمت واپسین روزگار که به قیامت متصل می‌شود تعریف نمود. اصطلاح آخر الزمان در روایات اسلامی در دو معنا به کار رفته است:
نخست؛ آن قسمت از زمان که از آغاز نبوت پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) تا وقوع قیامت را شامل می‌شود. در بعضی روایات، پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) به پیامبر آخر الزمان توصیف شده است.
دوم؛ در بسیاری از روایات اسلامی اصطلاح آخر الزمان عبارت از زمانی است که در آن منجی بشریت(مهدی موعود) ظهور می‌کند و رویدادهای خاصی در سه مقطع زمانی یاد شده در زیر روی می‌دهد:
الف) آزمون‌های سخت و فتنه‌های آخر الزمان،
ب) ظهور منجی و جدال بین حق و باطل،
ج) غلبه حق بر باطل،
در روایات برای این دوران نشانه‌هایی بیان شده است که به علائم آخر الزمان معروف است، و از این لحاظ ظهور موعود به قیامت تشبیه شده است.[27]
امام زمان( عجه الله تعالی فرجهم الشریف) در ادیان دیگر
ادیان و مکاتب معروف به‌ویژه ادیان الهی به طور مشترک مژده ظهور مردی را داده‌اند که دارای ارزش‌های فراوان است و در سایه حکومت عالمگیر او عدالت و امنیت و صلح در سراسر جهان برقرار می‌شود و اثری از ظالمان و مستکبران نمی‌ماند. او داد ستم‌دیدگان را از متجاوزان می‌ستاند و روزگار بر وفق مراد مستضعفان خواهد بود. او بر کرسی عدالت تکیه می‌دهد و تمام جهانیان در کمال رضایت‌مندی با هم به برادری و برابری خواهند زیست.
با این حال تفاوت‌هایی که در این زمینه وجود دارد بسیار است. هویت منجی در بعضی ادیان پیامبر آن آیین و در بعضی دیگر مبهم و نامعلوم و متناقض است. شخصیت، ویژگی‌ها، زنده بودن، زمان ظهور، حضور و جلوه منجی موعود، و انتظار او، اسامی و القاب و خیلی دیگر از جمله مسائلی هستند که مورد اتفاق نیستند.[28]
شهادت
درباره چگونگی پایان عمر امام زمان( عجه الله تعالی فرجهم الشریف) دو دسته روایت وجود دارد که دسته‌ای پایان عمر آن‌حضرت را با مرگ طبیعی، و دسته‌ای دیگر با شهادت می‌داند. البته درباره این‌که قاتل حضرت چه کسی است، روایت و دلیل قابل قبولی در دست نیست.
همچنین به دلیل معتبری که بیانگر فاصله زمانی پس از امام زمان تا وقوع قیامت باشد دست نیافتیم. هر چند احتمال طولانی بودن این مدت قوی‌تر است. از مسلّمات شیعه است که بعد از ظهور امام زمان رجعت واقع می‌شود و برخی از ائمه( علیه السلام ) به زندگی این دنیا بر می‌گردند و حکومت خواهند کرد و برخی از مردگان نیز زنده می‌شوند.[29]
[1]. ر. ک: «زندگی‌نامه حضرت امام حسن عسکری( علیه السلام )» 60385.
[2]. انصارى زنجانى خوئینى‏، اسماعیل، الموسوعة الکبرى عن فاطمة الزهراء ( علیه السلام )، ج‏ 7، ص 121، قم، دلیل ما، 1428ق‏.
[3]. شیخ مفید، الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، ج‏2، ص 339، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، 1413 ق‏.
[4]. ر. ک: ابن صباغ مالکی، على بن محمد، الفصول المهمة فی معرفة الأئمة، ج ‏2، ص 1091، قم، دار الحدیث‏، چاپ اوّل‏، 1422ق؛ «روایات مهدوى در منابع حدیثی اهل سنت»، 64958؛ «دیدگاه اهل سنت درباره حضرت مهدی و تفاوت‌های آن با نگاه شیعه»، 1425؛ «دلایل عقلی و نقلی زنده بودن امام زمان( عجه الله تعالی فرجهم الشریف)»، 1369.
[5]. شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج 2، ص 424 و 426 ـ 427، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ دوم، 1395ق.
[6]. طوسی، محمد بن الحسن‏، کتاب الغیبة للحجة، ص 245 – 246، قم، دار المعارف الإسلامیة، چاپ اول‏، 1411ق.
[7]. کمال الدین و تمام النعمة، ج ‏2، ص 384.
[8]. ر. ک: «شهادت نواب اربعه بر ولادت امام زمان ( عجه الله تعالی فرجهم الشریف)»، 2755.
[9]. قطب الدین راوندى، سعید بن هبة الله‏، الخرائج و الجرائح، ج ‏3، ص 1102، قم، مؤسسه امام مهدى‏( عجه الله تعالی فرجهم الشریف)، چاپ اول‏، 1409ق.
[10]. ر. ک: «چهره ظاهری امام زمان ( عجه الله تعالی فرجهم الشریف)»، 1370؛ «سیمای جوانی امام زمان( عجه الله تعالی فرجهم الشریف) هنگام ظهور»، 43618.
[11]. ر. ک: «امام زمان( عجه الله تعالی فرجهم الشریف)، ازدواج و فرزند»، 208.
[12]. ر. ک: «خوراک و پوشاک امام زمان( عجه الله تعالی فرجهم الشریف)»، 1977.
[13]. ر. ک: «امام زمان( عجه الله تعالی فرجهم الشریف) و مکان زندگى»، 1976.
[14]. ر. ک: «علت غیبت امام عصر( عجه الله تعالی فرجهم الشریف)»، 1777.
[15]. ر. ک: «ادله اثبات نیابت نواب اربعه»، 2760.
[16]. ر. ک: «عوامل ظهور امام زمان ( عجه الله تعالی فرجهم الشریف)»، 535.
[17]. ر. ک: «تعداد یاران امام زمان( عجه الله تعالی فرجهم الشریف) هنگام ظهور»، 59671.
[18]. سید ابن طاووس، رضی الدین علی، الاقبال بالاعمال الحسنة، ج ‏2، ص 581، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1409ق.
[19]. ابن أبی زینب، محمد بن ابراهیم، ‏الغیبة، محقق، غفارى، على اکبر، ص 200، تهران، نشر صدوق، چاپ اول، 1397ق.‏
[20]. ر. ک: «خصوصیات و ویژگی‌های یاران امام زمان( عجه الله تعالی فرجهم الشریف)»، 95294.
[21]. ر. ک: «ظهور امام زمان( عجه الله تعالی فرجهم الشریف) در روز جمعه یا شنبه»، 47971.
[22]. ر. ک: «ظهور صغری»، 10069.
[23]. آنچه در منابع شیعی آمده از منابع اهل سنت گزارش شده است.
[24]. ر. ک: «مدت حکومت امام زمان»، 39318.
[25]. ر. ک: «علت رفتن شیعیان به مسجدهای جمکران و سهله در شب چهارشنبه»، 74901.
[26]. ر. ک: «تاریخچه و علت تأسیس جمکران»، 995.
[27]. ر. ک: «آخر الزمان در اسلام»، 23633؛ «آخر الزمان در مسیحیت و یهود»، 23634؛ «آخر الزمان در دین زرتشت»، 23635.
[28]. ر. ک: «امام زمان ( عجه الله تعالی فرجهم الشریف) و ادیان»، 1428.
[29]. ر. ک: «شهادت امام زمان»، 3072.

T