شیعه نیوز:
پرسش
در برخی از روایات آمده است که حضرت زهرا( سلام الله علیها ) از گردن‌بند طلا و وسایل تزیینی استفاده کرد و پیامبر از این حرکت دخترش ناراحت می‌شود. آیا این روایات از جهت سند و دلالت صحیح هستند؟ آیا این روایات با زهد و ساده‌زیستی حضرت زهرا و نیز با عصمت او منافات ندارد؟
پاسخ اجمالی
روایاتی درباره استفاده حضرت فاطمه( سلام الله علیها ) از زیورآلات و وسائل زینتی نقل شده است؛ مانند:
1. محمد بن قیس گفته است: «پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) هرگاه از سفرى باز می‌گشت ابتدا پیش فاطمه( سلام الله علیها ) آمده و مدت زیادی نزد او می‌ماند. در یکی از این سفرها بود که فاطمه( سلام الله علیها ) دو دست‌بند نقره، گردن‌بند، دو گوشواره و پرده‌ای براى دربِ منزلش تهیه کرد تا پذیراى پدر و شوهرش باشد. وقتی پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) از سفر برگشت، به خانه دخترش رفت. یاران پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) بر در خانه ماندند و چون مدت توقف پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) طولانی شد، نمی‌دانستند بروند یا بمانند؛ در این هنگام پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) بیرون آمدند و آثار ناراحتى در چهره ایشان دیده می‌شد و حرکت کرد و کنار منبر نشست، فاطمه( سلام الله علیها ) که گمان می‌کرد مشاهده آن زیورآلات، پدرش را دلگیر کرده بود، آنها را بیرون آورده و پرده را نیز باز کرد و به حضور پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) فرستاد و به کسى که آنها را می‌برد، فرمود: "به پدرم بگو: دخترت سلام می‌رساند و می‌گوید اینها را در راه خدا انفاق کنید". پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) بعد از شنیدن این پیام سه بار فرمود: "پدرش فداى او باد! دنیا از محمد و آل محمد نیست. اگر دنیا در پیشگاه خداوند به اندازه بال پشه‌اى ارزش و خیر می‌داشت، هرگز کافر یک جرعه آب هم از آن نمی‌آشامید." سپس برخاست و دوباره به خانه فاطمه( سلام الله علیها ) رفت».[1]
این گزارش، از جهت سندی ضعیف است؛ چون بیشتر افراد آن مجهول هستند[2] و در منابع رجالی شیعه نام و سخنی از آنها به میان نیامده است، اما روایت بعدی نیز تا حدودی مشابه همین گزارش است.
2. امام على( علیه السلام ) فرمود: «رسول خدا( صلی الله علیه و آله و سلم ) به خانه دخترش فاطمه( سلام الله علیها ) آمد و دید گردن‌بندى دارد؛ از او رو گرداند و فاطمه آن‌را از گردن درآورد. رسول خدا( صلی الله علیه و آله و سلم ) فرمود: "اى فاطمه! تو از من هستی". نیازمندی آمد و گردن‌بند را به او داد».[3]
این روایت از جهت سندی مشکلی ندارد.[4]
به هر حال با قطع نظر از بررسی سندی این دسته از روایات؛ نکاتی درباره محتوای آنها بیان می‌شود:
الف) استفاده از زیور آلات و پوشش‌هایی که به جمال و زیبایی انسان می‌افزاید در اسلام ممنوع نیست، بلکه مورد تشویق دین نیز قرار گرفته است؛[5] خصوصاً در مورد بانوان که توصیه شده است خود را برای همسران خویش زینت و آرایش کنند.[6] بنابراین، استفاده از زیور آلات جهت استفاده حلال، جایز بلکه ممدوح است و نمی‌توان آن‌را در تضاد با ساده‌زیستی و یا عصمت دانست.
به علاوه؛ خود این رفتار حضرت فاطمه( سلام الله علیها ) که گردن‌بند را به نیازمند و فقیر داد، نشانگر وابسته نبودن حضرتشان به دنیا و زهد و ساده‌زیستی آن حضرت می‌باشد.[7]
ب) اما درباره این‌که چرا پیامبر خدا( صلی الله علیه و آله و سلم ) استفاده دخترشان فاطمه( سلام الله علیها ) از این زیورآلات حلال را نمی‌پسندید؛ می‌توان احتمالاتی را مطرح کرد:
1. شرایط اقتصادی: در صدر اسلام، مسلمانان در اقلیت قرار داشته و مستضعف به شمار می‌رفتند، و بسیاری از آنها از وضعیت اقتصادی مطلوبی برخوردار نبودند؛ به گونه‌ای که برخی حتی از داشتن خانه، و امکان ازدواج محروم بودند.
2. جایگاه اجتماعی: رهبران جامعه اسلامی، این وظیفه را دارند که زندگی خود را در حدّ طبقات پایین جامعه نگه دارند تا این طبقه احساس خسران و تحقیر نداشته باشد. این مسئله اختصاص به شخص رهبر نداشته؛ بلکه وابستگان نزدیک او نیز باید این مسائل را رعایت کنند؛ به گونه‌ای که هر مقدار که شخص به این جایگاه نزدیک‌تر باشد، از او انتظار بیشتری می‌رود.
حضرت فاطمه( سلام الله علیها ) نیز به دلیل جایگاه ویژه‌ای که نزد پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) داشت و با آنکه زندگی کاملاً ساده‌ای نیز داشت، پیامبر خدا( صلی الله علیه و آله و سلم ) از ایشان انتظار داشت که به این ساده‌زیستی در بالاترین حد خود ادامه دهد. از این‌رو، خطاب به ایشان فرمود: «اى فاطمه! تو از من هستی». فاطمه( سلام الله علیها ) نیز پس از مشاهده ناخرسندی پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم )، به سادگی آنها را از خود دور کرده و به فقیر کمک می‌کند و یا برده‌ای را خریداری کرده و آزاد می‌کند. به عبارت دیگر، آن مال را در راه آخرت به مصرف می‌رساند.[8]
برای این رفتار پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) و دخترشان - بویژه آنکه در مقابل چشمان صحابه انجام شد - می‌توان جنبه آموزشی نیز در نظر گرفت که الگویی برای رفتار دیگران باشد.
[1]. صدوق، محمد بن على، امالی، ص 234، تهران، کتابچى، چاپ ششم، 1376ش.
[2]. افراد در سند این خبر عبارتند از: «حسن بن محمد بن سعید هاشمی کوفی، جعفر بن محمد بن جعفر علوی حسنی، محمد بن علی بن خلف العطار، حسن بن صالح بن أبی الأسود، أبو معشر و محمد بن قیس»؛ در بین این افراد تنها «جعفر بن محمد بن جعفر علوی حسنی» ثقه و جلیل القدر است.
[3]. ابن اشعث، محمد بن محمد، الجعفریات، ص 183، تهران، مکتبة النینوى الحدیثة، چاپ اول، بی‌تا؛ امالی، ص 466.
[4]. افراد در سند این روایت طبق امالی شیخ صدوق چنین است: حسین بن أحمد بن إدریس، و پدر او ادریس، أحمد بن محمد بن عیسى، محمد بن یحیى الخزاز، موسى بن إسماعیل بن موسی الکاظم( علیه السلام )، اسماعیل بن موسی بن جعفر( علیه السلام )». در کتاب جعفریات با سند دیگری آمده است که اشکالی در آن نیست.
[5]. «[اى پیامبر] بگو: "زیورهایى را که خدا براى بندگانش پدید آورده، و [نیز] روزی‌هاى پاکیزه را چه کسى حرام گردانیده؟" بگو: "این [نعمت‌ها] در زندگى دنیا براى کسانى است که ایمان آورده‌اند و روز قیامت [نیز] خاصّ آنان می‌باشد". این‌گونه آیات [خود] را براى گروهى که می‌دانند به روشنى بیان می‌کنیم»؛ اعراف، 32.
[6]. ر. ک: آرایش و نظافت مردان براى همسر 18699.
[7]. چنان‌که برخی از عالمان، این روایات را در باب فضائل و مکارم اخلاق حضرت فاطمه( سلام الله علیها ) آورده‌اند؛ ر. ک: مجلسى، محمد باقر، بحار الأنوار، ج 43، ص 20، 22 و 84، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.
[8]. ر. ک: صدوق، محمد بن على، عیون اخبار الرضا( علیه السلام )، ج 2، ص 45، تهران، نشر جهان، چاپ اول، 1378ق.
آیات مرتبط
سوره آل عمران (14) : زُيِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَوَاتِ مِنَ النِّسَاءِ وَالْبَنِينَ وَالْقَنَاطِيرِ الْمُقَنْطَرَةِ مِنَ الذَّهَبِ وَالْفِضَّةِ وَالْخَيْلِ الْمُسَوَّمَةِ وَالْأَنْعَامِ وَالْحَرْثِ ۗ ذَٰلِكَ مَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا ۖ وَاللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الْمَآبِ
سوره الأعراف (31) : يَا بَنِي آدَمَ خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا ۚ إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ
سوره الأعراف (32) : قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللَّهِ الَّتِي أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالطَّيِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ ۚ قُلْ هِيَ لِلَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا خَالِصَةً يَوْمَ الْقِيَامَةِ ۗ كَذَٰلِكَ نُفَصِّلُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ
سوره هود (15) : مَنْ كَانَ يُرِيدُ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا وَزِينَتَهَا نُوَفِّ إِلَيْهِمْ أَعْمَالَهُمْ فِيهَا وَهُمْ فِيهَا لَا يُبْخَسُونَ
سوره الكهف (7) : إِنَّا جَعَلْنَا مَا عَلَى الْأَرْضِ زِينَةً لَهَا لِنَبْلُوَهُمْ أَيُّهُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا
سوره الكهف (46) : الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِينَةُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا ۖ وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ أَمَلًا
سوره القصص (60) : وَمَا أُوتِيتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَمَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَزِينَتُهَا ۚ وَمَا عِنْدَ اللَّهِ خَيْرٌ وَأَبْقَىٰ ۚ أَفَلَا تَعْقِلُونَ
سوره الحديد (20) : اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَزِينَةٌ وَتَفَاخُرٌ بَيْنَكُمْ وَتَكَاثُرٌ فِي الْأَمْوَالِ وَالْأَوْلَادِ ۖ كَمَثَلِ غَيْثٍ أَعْجَبَ الْكُفَّارَ نَبَاتُهُ ثُمَّ يَهِيجُ فَتَرَاهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ يَكُونُ حُطَامًا ۖ وَفِي الْآخِرَةِ عَذَابٌ شَدِيدٌ وَمَغْفِرَةٌ مِنَ اللَّهِ وَرِضْوَانٌ ۚ وَمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا مَتَاعُ الْغُرُورِ
T