«فرشته‌ای خورشید را آب‌پاشی می‌کند، و گرنه زمین شعله‌ور می‌شد!» چگونه می‌توان چنین روایتی را با دانش روز توجیه نمود؟!

شیعه نیوز:
پرسش
حدیثی از امام محمد باقر( علیه السلام ) در اینترنت دیده‌ام که؛ «فرشته‌ای خورشید را آب‌پاشی می‌کند، و اگر این نبود زمین شعله‌ور می‌شد». سؤال: 1. آیا این حدیث معتبر است؟ 2. با توجه به پیشرفت علم نجوم، این حرف با علم نجوم ناسازگار نیست؟ قابل ذکر است که؛ عده‌ای با سوء استفاده از این احادیث به تشویش اذهان مردم و توهین به ائمه( علیه السلام ) می‌پردازند.
پاسخ اجمالی
در روایتی از امام باقر( علیه السلام ) درباره خورشید چنین نقل شده است که؛ «خورشید که طلوع می‌کند، چهار فرشته همراه آن هستند. فرشته‌اى ندا می‌دهد: اى نیکوکار! به کمال برسان و مژده باد تو را. و فرشته‌اى دیگر ندا می‌دهد: اى بدکار! دست بردار و کوتاه بیا. فرشته‌اى [به ثروتمندان] ندا می‌دهد: انفاق کنید تا اموال شما برقرار بماند و بخل بورزید تا اموالتان تلف شود، و فرشته‌اى آب بر خورشید می‌پاشد و اگر چنین نبود زمین شعله‌ور می‌شد».[1]
اگرچه این روایت از جهت سندی از قوت چندانی برخوردار نیست،[2] ولی با چشم‌پوشی از سند حدیث؛ باید گفت عبارات قرآنی و سخن معصومان( علیه السلام ) گاه به گونه‌ای ادا می‌شد که با دانش مردم آن روزگار همخوانی داشته باشد، نه آن‌که تنها معنای تحت اللفظی مراد باشد. در همین راستا، محتوای قسمت اخیر روایت بالا را می‌توان این‌گونه تبیین کرد:
1. ممکن است منظور از پاشیدن آب بر خورشید این باشد که بادها و بخارهایى از دریا برمى‌خیزد و حرارت خورشید را بر زمین تعدیل مى‌کند.[3] و یا مراد از آن، تقویت لایه‌هایی از جو باشد که مانع نفوذ کامل نور و حرارت خورشید می‌شوند.
2. شاید مقصود از زمین در این روایت؛ اشاره به قلوب آدمیان باشد و مقصود از آب، آب رحمت الهی باشد که از آسمان فضل خداوند بر قلوب آنان فرود می‌آید و به سبب این رحمت، گروهی بر گروه دیگر ترحّم می‌نمایند. و مقصود از شعله‌ور شدن، آتش تاریکی است که بر قلوب آنان واقع می‌شود و به سبب آن خود و دیگران را مورد ستم قرار داده و منجر به شعله‌ور شدن غم‌ها و غُصّه‌ها و در آمیختن آرزوها و محرومیت از آن شده است؛ زیرا اگر بر قلوب آدمیان، آب رحمت و مهربانی، فرونشاندن غفلت و فراموشی، و یخی در آتش و آرامش خاطر، نباشد، قلب‌ها از این مصیبت‌ها شعله‌ور شده و به جهت این مصیبت‌ها و سختی‌ها خواهند سوخت.[4]
3. و در نهایت، امروزه ثابت شده که دمای هسته خورشید بیش از 2500 برابر دمای سطح آن است که اگر چنین دمایی به سطح آن می‌رسید چیزی از سیاره‌های پیرامونی، از جمله زمین باقی نمی‌ماند، اما با فرایندهایی این دما در مراحلی متوقف می‌شود.
هسته تنها ناحیه در خورشید است که بخش بزرگی از انرژی گرمایی آن‌را از راه همجوشی هسته‌ای فراهم می‌کند. به این ترتیب در ناحیه‌های درونی و مرکزی تا 24٪ شعاع، کارمایه‌ی 99٪ خورشید فراهم می‌شود و بعد از گذر از 30٪ شعاع، فرایند همجوشی هسته‌ای به تمامی می‌ایستد و دیگر ادامه نمی‌یابد. دیگر جاهای ستاره از راه جابجایی انرژی از مرکز به لایه‌های بیرونی گرم می‌شود. کارمایه‌ی پدید آمده در هسته پس از گذر از لایه‌های پی در پی، وارد شیدسپهر می‌شود و از آن‌جا به صورت نور یا انرژی جنبشی ذرات به فضا می‌گریزد.[5]
آیا آنچه در روایت وجود دارد، تا حد زیادی همخوان با آنچه دانش جدید بدان دست یافته است، نمی‌باشد؟!
آیا توضیح چنین واقعیتی جز با ساده‌کردن برای مردم آن دوره قابل هضم بود؟!
بر این اساس، این روایت نه تنها مخالف موازین علمی نیست، بلکه شاید بتوان آن‌را تبیین ساده یک واقعیت علمی دانست که بعد از هزار و اندی سال، امروزه دانشمندان بدان دست یافته‌اند.
به عبارت دیگر، شاید مراد از روایت آن باشد که خداوند سیستمی را در خورشید پی‌ریزی کرده تا تنها بخش کمی از حرارت هسته به سطح خارجی آن برسد و اگر چنین سیستمی وجود نداشت، تردیدی در نابودی کامل زمین نبود.

[1]. کلینى، محمد بن یعقوب‏، کافی، ج ‏4، ص 42، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم‏، 1407ق.
[2]. مرحوم کلینی در کتاب کافی این حدیث را با این سند آورده است: «عدة من أصحابنا عن أحمد بن محمد بن عیسى عن الحسن بن محبوب عن إبراهیم بن مهزم عن رجل عن جابر عن أبی جعفر( علیه السلام )...»؛ این روایت به جهت وجود فرد نامعلومی در آن که از او به «رجل» یاد شده ضعیف و منقطع است.
[3]. مکارم شیرازى، ناصر، پیام امام امیر المومنین( علیه السلام )، ج 15، ص 659، تهران، دار الکتب الاسلامیه‌، چاپ اول‌، 1386ش.
[4]. فیض کاشانی، محمد محسن، الوافی، ج 10، ص 486، اصفهان، کتابخانه امام أمیر المؤمنین علی( علیه السلام )، چاپ اول، 1406ق.
[5]. ر. ک: ویکی پدیا.
آیات مرتبط

سوره البقرة (258) : أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِي حَاجَّ إِبْرَاهِيمَ فِي رَبِّهِ أَنْ آتَاهُ اللَّهُ الْمُلْكَ إِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ رَبِّيَ الَّذِي يُحْيِي وَيُمِيتُ قَالَ أَنَا أُحْيِي وَأُمِيتُ ۖ قَالَ إِبْرَاهِيمُ فَإِنَّ اللَّهَ يَأْتِي بِالشَّمْسِ مِنَ الْمَشْرِقِ فَأْتِ بِهَا مِنَ الْمَغْرِبِ فَبُهِتَ الَّذِي كَفَرَ ۗ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ
سوره الأنعام (78) : فَلَمَّا رَأَى الشَّمْسَ بَازِغَةً قَالَ هَٰذَا رَبِّي هَٰذَا أَكْبَرُ ۖ فَلَمَّا أَفَلَتْ قَالَ يَا قَوْمِ إِنِّي بَرِيءٌ مِمَّا تُشْرِكُونَ
سوره الأنعام (96) : فَالِقُ الْإِصْبَاحِ وَجَعَلَ اللَّيْلَ سَكَنًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ حُسْبَانًا ۚ ذَٰلِكَ تَقْدِيرُ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ
سوره الأعراف (54) : إِنَّ رَبَّكُمُ اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَىٰ عَلَى الْعَرْشِ يُغْشِي اللَّيْلَ النَّهَارَ يَطْلُبُهُ حَثِيثًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومَ مُسَخَّرَاتٍ بِأَمْرِهِ ۗ أَلَا لَهُ الْخَلْقُ وَالْأَمْرُ ۗ تَبَارَكَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ
سوره يونس (5) : هُوَ الَّذِي جَعَلَ الشَّمْسَ ضِيَاءً وَالْقَمَرَ نُورًا وَقَدَّرَهُ مَنَازِلَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِينَ وَالْحِسَابَ ۚ مَا خَلَقَ اللَّهُ ذَٰلِكَ إِلَّا بِالْحَقِّ ۚ يُفَصِّلُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ
سوره يوسف (4) : إِذْ قَالَ يُوسُفُ لِأَبِيهِ يَا أَبَتِ إِنِّي رَأَيْتُ أَحَدَ عَشَرَ كَوْكَبًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ رَأَيْتُهُمْ لِي سَاجِدِينَ
سوره الرعد (2) : اللَّهُ الَّذِي رَفَعَ السَّمَاوَاتِ بِغَيْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا ۖ ثُمَّ اسْتَوَىٰ عَلَى الْعَرْشِ ۖ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ ۖ كُلٌّ يَجْرِي لِأَجَلٍ مُسَمًّى ۚ يُدَبِّرُ الْأَمْرَ يُفَصِّلُ الْآيَاتِ لَعَلَّكُمْ بِلِقَاءِ رَبِّكُمْ تُوقِنُونَ
سوره إبراهيم (33) : وَسَخَّرَ لَكُمُ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ دَائِبَيْنِ ۖ وَسَخَّرَ لَكُمُ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ
سوره النحل (12) : وَسَخَّرَ لَكُمُ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ ۖ وَالنُّجُومُ مُسَخَّرَاتٌ بِأَمْرِهِ ۗ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ
سوره الإسراء (78) : أَقِمِ الصَّلَاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَىٰ غَسَقِ اللَّيْلِ وَقُرْآنَ الْفَجْرِ ۖ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُودًا
سوره الكهف (17) : وَتَرَى الشَّمْسَ إِذَا طَلَعَتْ تَزَاوَرُ عَنْ كَهْفِهِمْ ذَاتَ الْيَمِينِ وَإِذَا غَرَبَتْ تَقْرِضُهُمْ ذَاتَ الشِّمَالِ وَهُمْ فِي فَجْوَةٍ مِنْهُ ۚ ذَٰلِكَ مِنْ آيَاتِ اللَّهِ ۗ مَنْ يَهْدِ اللَّهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِ ۖ وَمَنْ يُضْلِلْ فَلَنْ تَجِدَ لَهُ وَلِيًّا مُرْشِدًا
سوره الكهف (86) : حَتَّىٰ إِذَا بَلَغَ مَغْرِبَ الشَّمْسِ وَجَدَهَا تَغْرُبُ فِي عَيْنٍ حَمِئَةٍ وَوَجَدَ عِنْدَهَا قَوْمًا ۗ قُلْنَا يَا ذَا الْقَرْنَيْنِ إِمَّا أَنْ تُعَذِّبَ وَإِمَّا أَنْ تَتَّخِذَ فِيهِمْ حُسْنًا
سوره الكهف (90) : حَتَّىٰ إِذَا بَلَغَ مَطْلِعَ الشَّمْسِ وَجَدَهَا تَطْلُعُ عَلَىٰ قَوْمٍ لَمْ نَجْعَلْ لَهُمْ مِنْ دُونِهَا سِتْرًا
سوره طه (130) : فَاصْبِرْ عَلَىٰ مَا يَقُولُونَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ غُرُوبِهَا ۖ وَمِنْ آنَاءِ اللَّيْلِ فَسَبِّحْ وَأَطْرَافَ النَّهَارِ لَعَلَّكَ تَرْضَىٰ
سوره الأنبياء (33) : وَهُوَ الَّذِي خَلَقَ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ ۖ كُلٌّ فِي فَلَكٍ يَسْبَحُونَ
سوره الحج (18) : أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ يَسْجُدُ لَهُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَمَنْ فِي الْأَرْضِ وَالشَّمْسُ وَالْقَمَرُ وَالنُّجُومُ وَالْجِبَالُ وَالشَّجَرُ وَالدَّوَابُّ وَكَثِيرٌ مِنَ النَّاسِ ۖ وَكَثِيرٌ حَقَّ عَلَيْهِ الْعَذَابُ ۗ وَمَنْ يُهِنِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ مُكْرِمٍ ۚ إِنَّ اللَّهَ يَفْعَلُ مَا يَشَاءُ ۩
سوره الفرقان (45) : أَلَمْ تَرَ إِلَىٰ رَبِّكَ كَيْفَ مَدَّ الظِّلَّ وَلَوْ شَاءَ لَجَعَلَهُ سَاكِنًا ثُمَّ جَعَلْنَا الشَّمْسَ عَلَيْهِ دَلِيلًا
سوره النمل (24) : وَجَدْتُهَا وَقَوْمَهَا يَسْجُدُونَ لِلشَّمْسِ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَزَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطَانُ أَعْمَالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبِيلِ فَهُمْ لَا يَهْتَدُونَ
سوره العنكبوت (61) : وَلَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ لَيَقُولُنَّ اللَّهُ ۖ فَأَنَّىٰ يُؤْفَكُونَ
سوره لقمان (29) : أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ يُولِجُ اللَّيْلَ فِي النَّهَارِ وَيُولِجُ النَّهَارَ فِي اللَّيْلِ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِي إِلَىٰ أَجَلٍ مُسَمًّى وَأَنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ
سوره فاطر (13) : يُولِجُ اللَّيْلَ فِي النَّهَارِ وَيُولِجُ النَّهَارَ فِي اللَّيْلِ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِي لِأَجَلٍ مُسَمًّى ۚ ذَٰلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ لَهُ الْمُلْكُ ۚ وَالَّذِينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ مَا يَمْلِكُونَ مِنْ قِطْمِيرٍ
سوره يس (38) : وَالشَّمْسُ تَجْرِي لِمُسْتَقَرٍّ لَهَا ۚ ذَٰلِكَ تَقْدِيرُ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ
سوره يس (40) : لَا الشَّمْسُ يَنْبَغِي لَهَا أَنْ تُدْرِكَ الْقَمَرَ وَلَا اللَّيْلُ سَابِقُ النَّهَارِ ۚ وَكُلٌّ فِي فَلَكٍ يَسْبَحُونَ
سوره الزمر (5) : خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ بِالْحَقِّ ۖ يُكَوِّرُ اللَّيْلَ عَلَى النَّهَارِ وَيُكَوِّرُ النَّهَارَ عَلَى اللَّيْلِ ۖ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ ۖ كُلٌّ يَجْرِي لِأَجَلٍ مُسَمًّى ۗ أَلَا هُوَ الْعَزِيزُ الْغَفَّارُ
سوره فصلت (37) : وَمِنْ آيَاتِهِ اللَّيْلُ وَالنَّهَارُ وَالشَّمْسُ وَالْقَمَرُ ۚ لَا تَسْجُدُوا لِلشَّمْسِ وَلَا لِلْقَمَرِ وَاسْجُدُوا لِلَّهِ الَّذِي خَلَقَهُنَّ إِنْ كُنْتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُونَ
سوره ق (39) : فَاصْبِرْ عَلَىٰ مَا يَقُولُونَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ الْغُرُوبِ
سوره الرحمن (5) : الشَّمْسُ وَالْقَمَرُ بِحُسْبَانٍ
سوره نوح (16) : وَجَعَلَ الْقَمَرَ فِيهِنَّ نُورًا وَجَعَلَ الشَّمْسَ سِرَاجًا
سوره القيامة (9) : وَجُمِعَ الشَّمْسُ وَالْقَمَرُ
سوره الإنسان (13) : مُتَّكِئِينَ فِيهَا عَلَى الْأَرَائِكِ ۖ لَا يَرَوْنَ فِيهَا شَمْسًا وَلَا زَمْهَرِيرًا
سوره التكوير (1) : إِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَتْ
سوره الشمس (1) : وَالشَّمْسِ وَضُحَاهَا

T