شیعه نیوز:
پرسش
سلام علیکم؛ میخواستم بدانم این فرمایش حضرت علی( علیه السلام ) دربارۀ جنگ نهروان صحت دارد؟ «کمتر از ده نفر آنها از مرگ نجات پیدا نمیکنند، و از شما ده نفر کشته نخواهد شد». لطفاً در این باره پاسخ تفصیلی دهید.
پاسخ اجمالی
پیش‌بینی امام علی( علیه السلام ) در باره شکست خوارج در جنگ نهروان، از رخ‌دادهایی است که در منابع گوناگون به آن پرداخته شده و از معجزات آن‌حضرت محسوب می‌شود. به عنوان نمونه، در خطبه 59 نهج البلاغه می‌خوانیم:
«مَصَارِعُهُمْ دُونَ النُّطْفَةِ وَ اللَّهِ لَا یُفْلِتُ مِنْهُمْ عَشَرَةٌ وَ لَا یَهْلِکُ مِنْکُمْ عَشَرَةٌ»؛[1] قتلگاه آنها جلوتر از آب نهر قرار دارد، به خدا سوگند کمتر از ده نفر آنها از مرگ نجات پیدا نمیکنند، و از شما ده نفر کشته نخواهد شد!
امام علی( علیه السلام ) در این عبارت، واژه «نطفه» را کنایه از آب نهر به کار برده، و این فصیح‌‌ترین کنایه است، هر چند آب نهر زیاد و فراوان باشد.[2]
ابن ابى الحدید در شرح این سخن امام می‌گوید: این گزارش از گزارش‌هایی است که در اثر اشتهار نزدیک به متواتر است و همگان چنین سخنی را از علی( علیه السلام ) نقل کرده‌اند و بر این اساس، از معجزات و اخبار غیبى به شمار می‌آید.[3]
امام علی( علیه السلام ) هنگامی این سخن را بر زبان آورد که فردی به حضور رسیده و گفت: ای امیر المؤمنین! بشارت باد! به مجرّد خبرِ رسیدن شما به این منطقه، خوارج از رودخانه عبور کرده و رفتند. خداوند پیروزى را نصیبتان گرداند. حضرت فرمود: «خدا را در نظر بگیر، تو خودت دیدى که آنان از نهر گذشتند»؟ عرض کرد، آرى خودم دیدم! امام( علیه السلام ) فرمود: «به خدا سوگند از رود نگذشته و نخواهند گذشت، قتلگاه آنها این طرف رود است. سوگند به آن‌که دانه را شکافت و جنبندگان را زندگى بخشید، جز سه نفر آنان به نهر نخواهند رسید، پیش از آن‌که به اردوگاه کنار رود برسند، خداوند آنها را خواهد کشت، افترا زنان زیان میبرند».[4] پس از این، افراد دیگری آمده و همین گزارش را دادند. حضرت بر اسب سوار شد و به سوى نهر به راه افتاد تا به کنار رود رسید، و تمام خوارج را ملاحظه کرد که غلاف‌هاى شمشیر خود را شکسته، اسب‌هایشان را رها کرده، به نوعى خاص بر زانوهاى خود نشسته، ذکر خاصّى را به صورت هماهنگ و با صداى بلند و غنادار می‌خوانند.
نقل شده است هنگامى که امام از محلّ قتلگاه خوارج خبر داد، جوانی آن‌جا بود و با خود گفت: او ادعا می‌کند که غیب می‌داند! سوگند به خدا، همین جا می‌مانم و اگر دیدم که خوارج از نهر گذشته‌اند، نوک نیزه‌ام را در چشمش فرو خواهم کرد! امّا دیدم که آنان از نهر عبور نکرده‌اند. این‌جا بود که از اسب فرود آمدم و آنچه بر قلبم گذشته بود را با امام( علیه السلام ) در میان گذاشته و از حضرتشان خواستم تا مرا ببخشد. حضرت فرمود: این خدا است که تمام گناهان را می‌آمرزد، از خدا طلب آمرزش کن!
در گزارشی دیگر در همین زمینه آمده است که امام علی( علیه السلام ) به ابو ایّوب انصارى که فرماندهی سمت راست لشگر بر عهده او بود، فرمود: هنگامى که با دشمن روبرو شدیم بر آنها حمله‌ور شوید، به خدا سوگند، ده نفر از آنها نجات نخواهد یافت و از شما ده نفر هم کشته نمی‌شود. پس از قتل خوارج دریافتند که از آنها نه نفر فرار کرده‌اند و از یاران امام( علیه السلام ) هشت نفر کشته شدهاند، و این دو خبر از کرامات و معجزات آن بزرگوار بود.[5]
بر اساس برخی از منابع تاریخی، جنگ نهروان در سال 39 قمری روى داد؛ که قبل از آغاز نبرد و حرکت خوارج، دو هزار نفر از آنان از نبرد منصرف شده و برگشتند، اما چهار هزار نفر تصمیم به نبرد گرفتند و جنگ میان آنها و نیروهای علی( علیه السلام ) هنگام زوال خورشید شدت یافت و به اندازه دو ساعت از روز ادامه داشت که تمام نیروهای خوارج مگر به تعداد کمتر از ده نفر کشته شدند، و از اصحاب على( علیه السلام ) کمتر از ده نفر به شهادت رسیدند.[6]
[1]. سید رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه، محقق، صبحی صالح، ص 93، قم، هجرت، چاپ اول، 1414ق.
[2]. نهج البلاغه، ترجمه و شرح، فیض الاسلام اصفهانی، علی نقی، ج 1، ص 149، تهران، مؤسسه چاپ و نشر تألیفات فیض الإسلام، چاپ پنجم، 1379ش.
[3]. ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبه الله، شرح نهج البلاغه، محقق، مصحح، ابراهیم، محمد ابوالفضل، ج 5، ص 3، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ اول، 1404ق.
[4]. ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل أبی طالب ع، ج 2، ص 268- 269، قم، علامه، چاپ اول، 1379ق.
[5]. ابن میثم بحرانی، میثم بن علی، شرح نهج البلاغه، ترجمه، محمدی مقدم، قربانعلی، نوایی یحیی زاده، علی اصغر، ج 2، ص 329- 332، مشهد، بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی، چاپ اول، 1375ش.
[6]. یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ترجمه، ج 2،ص 193، بیروت، دار صادر، بی‌تا؛ خصیبی، حسین بن همدان، الهدایة الکبری، ص 147، البلاغ، 1419ق.
T