قرآن کریم در آیه‌ای اعلام می‌کند که تنها عجوزی از خاندان لوط مبتلا به عذاب شد و در آیه‌ای دیگر بیان می‌کند که همسرش نجات نیافت؟ آیا این دو آیه با هم تناقض دارند؟!

شیعه نیوز:
پرسش
در مورد داستان حضرت لوط( علیه السلام ) در قرآن می‌خوانیم: «ما خانواده او را نجات دادیم، به غیر از عجوزه‌ای که عقب ماند» (سوره شعراء، آیه 170 - 171) و در آیه دیگری می‌فرماید: «اما ما او و خانواده‌اش را حفظ کردیم، به غیر از همسرش را، او از کسانی بود که با دیگران در شهر ماند» (سوره اعراف، آیه 83)؛ آیا این دو آیه با هم تناقض دارند یا خدای تعالی احترام چندانی برای همسر حضرت لوط( علیه السلام ) قائل نمی‌شود؟
پاسخ اجمالی
داستان حضرت لوط( علیه السلام ) در سوره‌های متعددی از قرآن کریم[1] بیان شده است. طبق برخی از آیات قرآن، در جریان نزول عذاب بر قوم لوط( علیه السلام )، تمامی قوم او و یک تن از اعضای خانواده وی که از او به «عجوز» تعبیر شده است، به هلاکت می‌رسند و خودش و سایر اعضای خانواده‌اش از عذاب در امان می‌مانند.[2] اما آیات دیگر تعبیر به «إمرأته: همسر او» می‌کنند: حضرت لوط( علیه السلام ) و اعضای خانواده‌اش به غیر از همسر وی از عذاب در امان می‌مانند و همسر و قومش به هلاکت می‌رسند.[3] بنابر این، می‌توان نتیجه گرفت که آن فرد عجوز همان همسر لوط( علیه السلام ) است و مفسران شیعه[4] و اهل سنت[5] نیز به این نکته اذعان دارند.
در آیه اول اشاره به فردی کهنسال شده است که از خانواده لوط( علیه السلام ) بوده و هلاک شد و در آیه دوم هویت آن فرد مشخص می‌گردد و معلوم می‌شود که آن فرد، همسر لوط( علیه السلام ) بوده است. کلمه «عجوز»، در ادبیات عرب هم بر زن کهنسال و هم بر مرد سال‌خورده اطلاق می‌شود.[6] و در قرآن برای زن‌ها بدون تاء تأنیث استعمال شده است. استعمال یک کلمه ممکن است در عرف یک قوم با عرف قوم دیگر متفاوت باشد؛ چنان‌که استعمال «عجوز» در عرف عرب، برای فرد سال‌خورده رایج بوده و استعمال آن برای همسر حضرت لوط( علیه السلام ) بی‌احترامی به شخصیت زن نیست، بلکه بیانگر سن فرد است. مؤید این مطلب آن است که همسر حضرت ابراهیم( علیه السلام ) برای خودش از کلمه «عجوز» در معنای سال‌خورده استفاده کرده است: «قالَتْ یا وَیْلَتى‏ أَ أَلِدُ وَ أَنَا عَجُوزٌ وَ هذا بَعْلِی شَیْخاً إِنَّ هذا لَشَیْ‏ءٌ عَجِیب»؛[7] البته به‌کارگیری همین کلمه در عرف فارسی زبانان شاید نوعی بی‌احترامی تلقی ‌گردد.

[1]. ر.ک: أعراف، 80 - 84؛ هود، 81 – 83؛ شعراء، 160 - 175؛ عنکبوت، 31 – 35.
[2]. شعراء، 170 – 172؛ صافات، 134- 136.
[3]. أعراف، 83؛ حجر، 60؛ نمل، 57؛ عنکبوت، 32.
[4]. ر.ک: ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن، تحقیق: دکتر یاحقی، محمد جعفر، دکتر ناصح، محمد مهدی، ج ‏8، ص 289، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد، 1408ق؛ شبر، سید عبد الله، تفسیر القرآن الکریم، ص، 360، دار البلاغة للطباعة و النشر، بیروت، چاپ اول، 1412ق؛ سبزواری نجفی، محمد بن حبیب الله، إرشاد الاذهان الی تفسیر القرآن، ص 166، دار التعارف للمطبوعات، بیروت، چاپ اول، 1419ق؛ مغنیه، محمد جواد، تفسیر الکاشف، ج ‏3، ص 353، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، 1424ق.
[5]. بیضاوی، عبدالله بن عمر، انوار التنزیل و اسرار التأویل، تحقیق: المرعشلی‏، محمد عبد الرحمن، ج ‏3، ص 22، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ اول، 1418ق؛ طبری، ابو جعفر محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج ‏8، ص 165، دار المعرفة، بیروت، چاپ اول، 1412ق.
[6]. ابن منظور، ابو الفضل، جمال الدین محمد بن مکرم‌، لسان العرب، ج 5، ص 372، دار الفکر، بیروت، چاپ سوم، 1414ق.
[7] . «[همسر ابراهیم( علیه السلام )‏] گفت: اى واى بر من، آیا فرزند می‌آورم با آن‌که من پیر زنم، و این شوهرم پیر مرد است؟ واقعاً این چیز بسیار عجیبى است»؛ هود، 72.

آیات مرتبط

سوره الأعراف (83) : فَأَنْجَيْنَاهُ وَأَهْلَهُ إِلَّا امْرَأَتَهُ كَانَتْ مِنَ الْغَابِرِينَ
سوره الحجر (60) : إِلَّا امْرَأَتَهُ قَدَّرْنَا ۙ إِنَّهَا لَمِنَ الْغَابِرِينَ
سوره الشعراء (170) : فَنَجَّيْنَاهُ وَأَهْلَهُ أَجْمَعِينَ
سوره الشعراء (171) : إِلَّا عَجُوزًا فِي الْغَابِرِينَ
سوره النمل (57) : فَأَنْجَيْنَاهُ وَأَهْلَهُ إِلَّا امْرَأَتَهُ قَدَّرْنَاهَا مِنَ الْغَابِرِينَ
سوره العنكبوت (32) : قَالَ إِنَّ فِيهَا لُوطًا ۚ قَالُوا نَحْنُ أَعْلَمُ بِمَنْ فِيهَا ۖ لَنُنَجِّيَنَّهُ وَأَهْلَهُ إِلَّا امْرَأَتَهُ كَانَتْ مِنَ الْغَابِرِينَ
سوره الصافات (134) : إِذْ نَجَّيْنَاهُ وَأَهْلَهُ أَجْمَعِينَ
سوره الصافات (135) : إِلَّا عَجُوزًا فِي الْغَابِرِينَ

T