چرا حضرت ابراهیم( علیه السلام ) با داشتن ایمان به علم و قدرت پروردگار، باز هم از خداوند تقاضای زنده شدن پرندگان مرده را کرد؟ آیا بندگان دیگر چنین حقی را ندارند؟

شیعه نیوز:
پاسخ اجمالی
با توجه به قبول اصل ایمان توسط حضرت ابراهیم( علیه السلام )، آرامشی که حضرت ابراهیم بدان اشاره می‌کند، آرامشی است که پس از افزایش ایمان حاصل می‌شود. اما درباره انگیزه این درخواست حضرت ابراهیم( علیه السلام )، مفسران احتمالاتی بیان کرده‌اند؛ مانند این‌که این درخواست حضرت ابراهیم( علیه السلام ) نه برای دانستن و ایمان به اصل احیا و زنده ­کردن مردگان، بلکه برای درک کیفیت و چگونگی زنده کردن مردگان انجام شده است.
درباره این‌که آیا انسان‌های دیگر نیز می‌توانند این درخواست را داشته باشند، باید گفت: هر کسی می‌تواند در سطح معرفت خود از پروردگار متعال، چنین درخواستی کند و نشانه‌هایی از خدا بخواهد، اما باید دانست که اجابت چنین درخواستی، بستگی به اراده و مشیّت الهی دارد.

پاسخ تفصیلی
درباره قسمت اول سؤال باید گفت که پروردگار متعال در قرآن کریم به صراحت در این‌باره می‌فرماید: «وَ إِذْ قالَ إِبْراهیمُ رَبِّ أَرِنی‏ کَیْفَ تُحْیِ الْمَوْتى‏ قالَ أَ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قالَ بَلى‏ وَ لکِنْ لِیَطْمَئِنَّ قَلْبی‏ قالَ فَخُذْ أَرْبَعَةً مِنَ الطَّیْرِ فَصُرْهُنَّ إِلَیْکَ ثُمَّ اجْعَلْ عَلى‏ کُلِّ جَبَلٍ مِنْهُنَّ جُزْءاً ثُمَّ ادْعُهُنَّ یَأْتینَکَ سَعْیاً وَ اعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ عَزیزٌ حَکیمٌ»[1]؛ و [یاد کن‏] آن‌گاه که ابراهیم گفت: «پروردگارا! به من نشان ده چگونه مردگان را زنده می‌کنى؟» فرمود: «مگر ایمان نیاورده‌اى؟» گفت: «چرا، ولى تا دلم آرامش یابد.» فرمود: «پس، چهار پرنده برگیر، و آنها را پیش خود، ریز ریز گردان سپس بر هر کوهى پاره‌اى از آنها را قرار ده آن‌گاه آنها را فرا خوان، شتابان به سوى تو می‌آیند، و بدان که خداوند توانا و حکیم است».
با توجه به قبول اصل ایمان توسط حضرت ابراهیم( علیه السلام )، آرامشی که حضرت ابراهیم بدان اشاره می‌کند، آرامشی است که پس از افزایش ایمان حاصل می‌شود. حال سؤال این‌جا است که چگونه این درخواست به اضافه شدن ایمان کمک می‌کند. در تفاسیر در این‌باره مطالبی بیان شده است که بدان اشاره می‌شود.
1. حضرت ابراهیم( علیه السلام ) مردارى را دید که درندگان آن را پاره پاره کرده و حیوانات هوایى و دریایى آن‌را می‌خورند؛ لذا این سؤال برایش پیش آمد: پروردگارا! من می‌دانم که تو همه آنها را از شکم درندگان و پرندگان و جانوران دریایى جمع خواهى کرد، ولى به من چگونگى آن‌را نشان بده، تا علنى ببینم.[2]
2. هدف حضرت ابراهیم( علیه السلام ) از استجابت دعا این است که اطمینان پیدا کند که نزد پروردگار متعال به مقام «خلّت» (خلیل بودن) رسیده است یا خیر.[3]
3. نمرود پادشاه ظالم عصر حضرت ابراهیم( علیه السلام ) در برابر ایشان مدعی بود که زنده نگه داشتن یا میراندن انسان‌ها به دست من است؛ چرا که می‌کشم یا زنده محبوس می‌کنم؛ حضرت ابراهیم این ادعا را رد کردند و از پروردگار متعال احیا و زنده کردن مردگان را برای منکوب کردن او درخواست کردند.[4]
4. حضرت ابراهیم( علیه السلام ) می‌خواست با استجابت این درخواست، ایمان خود را از مقام «ایمان از روی استدلال (علم الاستدلال)» به «ایمان از روی مشاهده (علم العیان)» ارتقا دهد.[5]
5. این درخواست حضرت ابراهیم( علیه السلام ) نه برای دانستن و ایمان به اصل احیا و زنده کردن مردگان، بلکه برای درک کیفیت و چگونگی زنده کردن مردگان انجام شده است. به این دلیل که؛ از سویی حضرت ابراهیم( علیه السلام ) از باری تعالی پرسید «کَیْفَ تُحْیِ الْمَوْتی» به ضَمّ «تاء» که مضارع از مصدر «احیاء» است؛ یعنى «مردگان را چگونه زنده می‌کنى؟» و نپرسید «کیف تَحی الموتی» به فتح «تاء»؛ یعنى «چگونه مردگان زنده می‌شوند»، در تعبیر اول از چگونه زنده کردن مردگان پرسیده می‌شود (به عبارت دیگر، درباره فعل از جنبه فاعلیت فاعل پرسیده شده است) و در تعبیر دوم از چگونگی حیات‌پذیری مردگان و کیفیت جمع شدن اجزای آنها در کنار یکدیگر پرسیده می‌شود (به دیگر سخن، از چگونگی قبول حیات از جانب مردگان پرسیده می‌شود) و این نشانه‌ای است بر این‌که حضرت ابراهیم( علیه السلام ) مشاهده و دیدن زنده شدن مردگان را از خدا نخواسته است، بلکه نحوه زنده کردن مردگان را درخواست کرده است. همچنین از جواب مثبت حضرت ابراهیم( علیه السلام ) به داشتن اصل ایمان برداشت می‌شود، تأمین این هدف (فزونی ایمان) تنها به وسیله انجام این عمل به طور مستقیم حاصل می‌گردد و با مشاهده اصل زنده کردن چند موجود مرده در مقابل او درجه‌ای به ایمان ایشان افزوده نمی‌شود.[6]
مفسّران از میان احتمالات ذکر شده، احتمال چهارم و پنجم را قوی‌تر شمرده‌اند.[7]
درباره این‌که آیا انسان‌های دیگر نیز می‌توانند این درخواست را داشته باشند، باید گفت: چنین درخواستی جایز است. به این دلیل که هر کسی می‌تواند در سطح معرفتی خود از پروردگار متعال، چنین درخواستی کند و نشانه‌هایی از خدا بخواهد و خدای متعال که مبدأ هدایت و قدرتمندترین، مهربان‌ترین و داناترین موجود نسبت به انسان است، به این درخواست توجه خواهد کرد. اما باید دانست که این درخواست و اجابت آن، از معجزات حضرت ابراهیم( علیه السلام ) است و معجزه فعل خدا است که براى اثبات صدق پیغمبر به وى عنایت فرمود و اقامه آن در هر زمانى بسته به اراده و مشیت خدا دارد.[8] البته افعال خارق العاده در این سطح و شبیه آن بدون ادعای نبوت و نه به عنوان معجزه از امامان معصوم( علیه السلام ) صورت گرفته است. بنابر این، افراد دیگری نیز می‌توانند کارهای خارق العاده انجام دهند ولی از انبیا نباشند.[9]
در همین راستا، بسیاری از مؤمنان نیز در طول زندگی خویش با مواردی از استجابت درخواست­ها برخورد کرده­اند که ایمانشان را افزایش داده است.

[1]. بقره، 260.
[2]. طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، ج 2، ص 643 – 644، انتشارات ناصر خسرو، تهران، چاپ سوم، 1372ش.
[3]. همان، ص 644.
[4]. همان.
[5]. همان.
[6]. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏2، ص 367، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ پنجم، 1417ق.
[7]. مانند: مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ‏2، ص 64؛ المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏2، ص 367.
[8]. طیب‏، سید عبد الحسین‏، کلم الطیب در تقریر عقاید اسلام، ص 200، کتابخانه اسلام‏، چاپ چهارم، 1362ش.
[9]. ر.ک: مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج ‏4، ص 518، 522 و 523، انتشارات صدرا، تهران‏، 1358ش.

آیات مرتبط

سوره البقرة (260) : وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ رَبِّ أَرِنِي كَيْفَ تُحْيِي الْمَوْتَىٰ ۖ قَالَ أَوَلَمْ تُؤْمِنْ ۖ قَالَ بَلَىٰ وَلَٰكِنْ لِيَطْمَئِنَّ قَلْبِي ۖ قَالَ فَخُذْ أَرْبَعَةً مِنَ الطَّيْرِ فَصُرْهُنَّ إِلَيْكَ ثُمَّ اجْعَلْ عَلَىٰ كُلِّ جَبَلٍ مِنْهُنَّ جُزْءًا ثُمَّ ادْعُهُنَّ يَأْتِينَكَ سَعْيًا ۚ وَاعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ

T