پرسش
در آیه 30 سوره مدّثر درباره 19 فرشته گمارده شده بر دوزخ سخن گفته شده است. سؤالم این است که؛ دانستن تعداد این فرشتگان به ما چه کمکی می‌کند و این‌که 1 یا 19 یا 29 تا بودن این فرشتگان چه اهمیتی دارد؟ این آیه حامل چه پیامی برای خواننده است؟ قطعاً خداوند خالق جهان در قرآن کلامی را بیان نمی‌کند که کاربردی نداشته باشد. پس مفهوم و دلیل آن چیست؟
پاسخ اجمالی
در ابتدای سوره مدّثر، خداوند متعال پس از بیان دستوراتی که خطاب به پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) دارند، اشاره به روز قیامت کرده و با لحنی تهدیدآمیز، درباره شخص کافر چنین می‌فرماید: «به زودی او را در سقر خواهیم انداخت».[1] در آیات بعد و در توصیف شرایط «سقر» می‌فرماید: «نوزده نفر[یا نوزده گروه] از فرشتگان بر آن گمارده شده است».[2] بعد از این‌که پروردگار، چنین تعدادی را اعلام فرمود، در آیه بعد، به برخی از حکمت‌های اعلام چنین تعدادی می‌پردازد.
1. آزمایش کافران:[3] این آزمایش از دو جهت بود. اول این‌که بیان این عدد موجب می‌شد که آنها آیات الهی را به سُخریه بگیرند و آن‌را امر بی‌فایده و فاقد ارزش بدانند، دوم این‌که تعداد فرشتگان را کم بدانند و خود را قادر با مقابله با آنان معرفی کنند. از این‌رو گفتند: ما می‌توانیم در مقابل هرکدام از این فرشتگان ده نفر از مردان خود را قرار دهیم تا با آنان مقابله کرده و آنها را شکست دهند؛ این درحالی است که فرشتگان الهی آن‌قدر قدرتمند هستند که می‌توانند یک قوم را هلاک کرده و زمین را زیر و رو کنند.[4]
برخی از مفسّران؛ معانی مختلف دیگری نیز از فتنه کافران ارائه کرده‌اند که می‌توان به فهمیدن توانایی خدا در قادر ساختن نوزده فرشته بر امری که هزاران فرشته قوی قدرتش را ندارند، اشاره کرد.[5]
2. به یقین رسیدن اهل کتاب:[6] تصریح به تعداد فرشتگان موکّل جهنّم، موجب می‌شود که اهل کتاب به حقانیت پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) و آسمانی‌بودن دین اسلام یقین حاصل کنند؛ زیرا در کتب دینی آنها نیز به این عدد اشاره شده است و این همسانی، نشانه خوبی برای حقانیت اسلام است.[7]
3. افزایش ایمان مسلمانان:[8] وجود هماهنگی بین قرآن و دیگر کتب آسمانی در تعداد این فرشتگان، موجب می‌شود که مسلمانان نیز بر ایمانشان افزوده شود.[9]
روایتی نیز از پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) وجود دارد که دلیل دیگری برای چنین تعدادی را اعلام می‌کند. این روایت بیانگر آن است که میان تعداد حروف «بسم الله الرّحمن الرّحیم» که نوزده حرف است، با تعداد فرشتگان دوزخ تناسبی وجود دارد:
«هر کس می‌خواهد خداوند او را از مأموران جهنم نجات دهد، به قرائت "بسم الله الرّحمن الرّحیم" بپردازد. بدین صورت که هر حرف آن، سپری در مقابل هر کدام از مأموران آتش خواهد بود».[10] در واقع این نوزده حرف، علامت رحمت نامتناهی خداوند هستند.[11]
[1]. «سَأُصْلِیهِ سَقَرَ». مدّثر، 26.
[2]. «عَلَیهْا تِسْعَةَ عَشَرَ». مدّثر، 30.
[3]. «وَ ما جَعَلْنا عِدَّتَهُمْ إِلَّا فِتْنَةً لِلَّذِینَ کَفَرُوا». مدّثر، 31.
[4]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 25، ص 239 - 240، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.
[5]. ر. ک: فخرالدین رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج 30، ص 711، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، 1420ق.
[6]. «لِیَسْتَیْقِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ»؛ مدثر، 31.
[7]. طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 20، ص 89، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417ق.
[8]. «وَ یَزْدادَ الَّذِینَ آمَنُوا إِیمان»؛ مدثر، 31.
[9]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 10، ص 587، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش.
[10]. شعیری، محمد بن محمد، جامع الاخبار، ص 42، نجف، مطبعة حیدریة، چاپ اول، بی‌تا.
[11]. کاشانی، ملا فتح الله، تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین، ج 1، ص 32، تهران، کتابفروشی محمد حسن علمی، 1336ش.
آیات مرتبط
سوره المدثر (30) : عَلَيْهَا تِسْعَةَ عَشَرَ
سوره المدثر (31) : وَمَا جَعَلْنَا أَصْحَابَ النَّارِ إِلَّا مَلَائِكَةً ۙ وَمَا جَعَلْنَا عِدَّتَهُمْ إِلَّا فِتْنَةً لِلَّذِينَ كَفَرُوا لِيَسْتَيْقِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ وَيَزْدَادَ الَّذِينَ آمَنُوا إِيمَانًا ۙ وَلَا يَرْتَابَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ وَالْمُؤْمِنُونَ ۙ وَلِيَقُولَ الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَالْكَافِرُونَ مَاذَا أَرَادَ اللَّهُ بِهَٰذَا مَثَلًا ۚ كَذَٰلِكَ يُضِلُّ اللَّهُ مَنْ يَشَاءُ وَيَهْدِي مَنْ يَشَاءُ ۚ وَمَا يَعْلَمُ جُنُودَ رَبِّكَ إِلَّا هُوَ ۚ وَمَا هِيَ إِلَّا ذِكْرَىٰ لِلْبَشَرِ
T