آیا مشرکان و بت‌پرستان، اقدام به ساخت و تعمیر مسجد می‌کردند که خداوند در سوره توبه فرمود آنان اجازه چنین کاری را ندارند؟!

شیعه نیوز:
پرسش
در آیه 17 سوره توبه گفته می‌خوانیم: «مشرکان در حالی‌که آشکارا به کافر بودن خود گواهی می‌دهند، شایستگی آباد کردن مساجد خدا را ندارند. اینان اعمالشان تباه و بی‌اثر است»! مگر مشرکان قصد آباد کردن مساجد را داشتند؟ کسانی که به خداوند مشرک‌اند اصلاً چرا قصد آباد کردن مساجد را کرده‌اند؟!
پاسخ اجمالی
خدای متعال در قرآن کریم در ارتباط با یکی از احکام مساجد می‌فرماید: «ما کانَ لِلْمُشْرِکینَ أَنْ یَعْمُرُوا مَساجِدَ اللَّهِ شاهِدینَ عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ بِالْکُفْرِ أُولئِکَ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ وَ فِی النَّارِ هُمْ خالِدُونَ»؛[1] مشرکان حق ندارند مساجد خدا را آباد کنند، در حالى‌که به کفر خویش گواهى می‌دهند! آنها اعمالشان نابود (و بی‌ارزش) شده و در آتش (دوزخ)، جاودانه خواهند ماند!
برای روشن شدن این حکمی که در آیه آمده است، باید گفت:
1. مشرکان خداوند را به عنوان خالق انسان و جهان قبول داشتند، منتها در مسئله ربوبیت دچار شرک شده بودند، و اگر بت‌ها را پرستش می‌کردند نه به عنوان خالق هستی، بلکه می‌گفتند ما آنها را نمی‌‏پرستیم جز براى آن‌که هر چه بیشتر ما را به خدا نزدیک کنند: «ما نَعْبُدُهُمْ إِلاَّ لِیُقَرِّبُونا إِلَى اللَّهِ زُلْفى».[2] آنان برای این کار با دست خود بت می‌تراشیدند و آنها را در مکان‌های مقدس می‌گذاشتند؛ از همین رو بود که خانه کعبه محل نگهداری بت‌های آنان بود.
2. مفسّران در باره سبب نزول این آیه می‌گویند: این آیه در باره گروهی از رؤساى قریش که در روز جنگ بدر به دست مسلمانان اسیر شده‌اند - از جمله عباس عموى پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) - نازل شده است. این گروه از سوی عدّه‌‏اى از أصحاب، به علت مشرک بودن سرزنش می‌شدند. مخصوصاً على( علیه السلام ) عباس عموى خود را سرزنش می‌کرد که چرا در مقابل رسول خدا( صلی الله علیه و آله و سلم ) به جنگ برخاسته و مشرکان را یاری نموده است!
عباس گفت: چرا شما معایب ما را ذکر می‌کنید و محاسن ما را نادیده می‌گیرید!؟
على( علیه السلام ) به او فرمود: شما را محاسنى نیست. گفت: ما مسجد الحرام را تعمیر می‌کنیم، پرده‌دار کعبه هستیم، و حجاج را آب می‌دهیم.
این‌جا بود که خداوند این آیه را در ردّ ادعای عباس نازل فرمود.[3]
بنابر این، از آن‌جا که مشرکان مکه همواره به خود می‌‏بالیدند که ما متولیان مسجد الحرام هستیم، آن‌را تعمیر می‌کنیم و به حاجیان آب می‌‏دهیم. در این آیه خداوند می‌فرماید که آنان حق ندارند و شایسته آن نیستند که مسجد خدا را آباد کنند، در حالی‌که بر کفر خود گواهند؛ یعنى آنها که خدا و رسول او را قبول ندارند، و در برابر فرستاده خدا به مقابله بر می‌خیزند، چگونه به خود اجازه می‌دهند که مسجد و خانه خدا را آباد کنند؟! چرا که حضور در مسجد و آبادی آن به عنوان یک عبادت باید با خلوص نیت همراه باشد؛ و مشرکان کارشان از روى اخلاص براى خدا نبود، و هیچ‌گونه ارزش معنوى نداشت.
3. تعمیر و آباد ساختن مساجد دو معنا دارد: یکی به معناى آبادى ساختمان و تأسیسات آن، و دیگری به معناى حضور و رفت و آمد در آن است؟[4] از آن‌جا که مشرکان به خانه خدا رفت و آمد می‌کردند، و بت‌های خود را در آن‌جا نگهداری نموده؛ به طور طبیعی بخش‌های فرسوده آن‌را نیز تعمیر می‌کردند که با نزول این آیه خداوند دستور داد، مشرکان و بت‌پرستان نه حق شرکت در مساجد را دارند، و نه تعمیر و بناى ساختمان آن‌را، و همه این کارها باید به دست مسلمانان انجام شود.
[1]. توبه، 17.
[2]. زمر، 3.
[3]. ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، تحقیق، یاحقی، محمد جعفر، ناصح، محمد مهدی، ج 9، ص 188، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، 1408ق.
[4]. جصاص، احمد بن علی، احکام القرآن، تحقیق، قمحاوی، محمد صادق، ج 4، ص 278، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1405ق.
آیات مرتبط

سوره التوبة (17) : مَا كَانَ لِلْمُشْرِكِينَ أَنْ يَعْمُرُوا مَسَاجِدَ اللَّهِ شَاهِدِينَ عَلَىٰ أَنْفُسِهِمْ بِالْكُفْرِ ۚ أُولَٰئِكَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ وَفِي النَّارِ هُمْ خَالِدُونَ

T